Φίλοι μου, θέλω σήμερα να σας μιλήσω για κάτι που αλλάζει την ιατρική όπως τη γνωρίζαμε. Κάτι που δεν φαίνεται, δεν ακούγεται, δεν το πιάνουμε, αλλά καθορίζει αν θα ζήσουμε υγιείς ή αν κάποια στιγμή θα βρεθούμε αντιμέτωποι με μία από τις πιο ύπουλες ασθένειες που υπάρχουν. Μιλάω για τα μικρόβια του εντέρου μας και για τον ρόλο τους στον καρκίνο του πεπτικού.
Όσο παράξενο κι αν ακούγεται, μέσα μας κατοικούν τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί, χιλιάδες διαφορετικά είδη, ένα οικοσύστημα πιο πυκνό από το δάσος του Αμαζονίου. Και σήμερα, μέσα από αυτή τη μελέτη στο Frontiers in Pharmacology με τίτλο Understanding the role of the gut microbiome in gastrointestinal cancer, θα προσπαθήσω να σας εξηγήσω γιατί αυτά τα μικρόβια μπορούν να μας προστατεύσουν ή να μας καταστρέψουν.Το πεπτικό σύστημα είναι το μέρος του σώματος όπου γεννιέται σημαντικό ποσοστό καρκίνων παγκοσμίως. Στομάχι, παχύ έντερο, οισοφάγος, πάγκρεας. Όμως αυτό που μάθαμε πλέον είναι ότι μεγάλο μέρος του κινδύνου δεν οφείλεται μόνο στη γενετική ή στη διατροφή. Οφείλεται στους μικροσκοπικούς κατοίκους που ζουν στο έντερό μας. Το μικροβίωμα δεν είναι απλώς μια αποικία μικροβίων. Είναι ένας μεταβολικός αδένας, ένας «εγκέφαλος» που παράγει ουσίες, δίνει εντολές στο ανοσοποιητικό, επηρεάζει φλεγμονές, ρυθμίζει γονίδια και μπορεί να αλλάξει την πορεία μιας νόσου προς το καλύτερο ή προς το χειρότερο. Όταν αυτή η κοινότητα είναι ισορροπημένη, μας προστατεύει. Όταν διαταράσσεται, τα κύτταρα αρχίζουν να συμπεριφέρονται διαφορετικά, η άμυνα πέφτει, οι φλεγμονές αυξάνονται και τότε ξεκινά κάτι που χρειάζεται χρόνια μέχρι να εμφανιστεί ως καρκίνος.
Ας το κάνουμε απλό. Σκεφτείτε το έντερο σαν μία πόλη. Όταν οι κάτοικοι είναι ήρεμοι, συνεργάζονται, παράγουν ενέργεια, θρέφουν το σώμα. Όταν όμως έρθουν εισβολείς, όπως παθογόνα μικρόβια, βακτήρια που παράγουν τοξίνες, ή όταν η διατροφή γεμίζει με ζάχαρη, κορεσμένα λίπη και επεξεργασμένα τρόφιμα, η πόλη βυθίζεται στο χάος. Εκεί ανοίγει ο δρόμος για χρόνια φλεγμονή, μεταλλάξεις DNA και σταδιακά κακοήθεια. Η μελέτη αναφέρει χαρακτηριστικά μικρόβια που σχετίζονται με καρκίνο. Το γνωστό Helicobacter pylori, που συνδέεται με καρκίνο στομάχου. Η λοίμωξη από HPV, ηπατίτιδα Β και C. Όμως τα τελευταία χρόνια αναδεικνύονται και βακτήρια που μέχρι πρόσφατα δεν γνωρίζαμε τον ρόλο τους: Fusobacterium nucleatum, Escherichia coli με γονίδια που παράγουν κολομυκίνη, μικρόβια που μεταβάλλουν τα χολικά οξέα και ενεργοποιούν ογκογονικά μονοπάτια στον βλεννογόνο του παχέος εντέρου.
Το εντυπωσιακό είναι ότι το μικροβίωμα δεν προκαλεί απλά καρκίνο. Μπορεί και να τον επιβραδύνει. Υπάρχουν βακτήρια που λειτουργούν σαν φύλακες. Παράγουν βουτυρικό οξύ και άλλες λιπαρές ενώσεις βραχείας αλυσίδας που θρέφουν τα κύτταρα του εντέρου, μειώνουν τη φλεγμονή, εμποδίζουν την υπερβολική κυτταρική διαίρεση. Lactobacillus και Bifidobacterium, δύο μικροβιακές οικογένειες που συναντάμε στα ζυμωμένα τρόφιμα, φαίνεται να ενεργοποιούν το ανοσοποιητικό ώστε να αναγνωρίζει και να καταστρέφει τα προκαρκινικά κύτταρα πριν εξαπλωθούν. Αυτή είναι η λεπτή γραμμή που καθορίζει την πορεία ενός ανθρώπου: ποια μικρόβια επικρατούν.
Ακόμα πιο σημαντικό είναι ότι το μικροβίωμα επηρεάζει και τη θεραπεία του καρκίνου. Οι ερευνητές έχουν δείξει πως η σύνθεση των μικροβίων στο έντερο μπορεί να καθορίσει αν η ανοσοθεραπεία θα λειτουργήσει. Ασθενείς με καρκίνο παχέος εντέρου που είχαν υψηλά επίπεδα Akkermansia muciniphila ανταποκρίθηκαν καλύτερα σε θεραπείες anti PD1. Αυτό σημαίνει ότι στο μέλλον ίσως η ιατρική δεν θα χορηγεί μόνο φάρμακα, αλλά θα αλλάζει το μικροβίωμα ώστε τα φάρμακα να δράσουν ισχυρότερα. Προβιοτικά, πρεβιοτικά, διατροφή πλούσια σε φυτικές ίνες, μελέτες για μεταμόσχευση μικροβιώματος. Ο δρόμος ανοίγει και αλλάζει ολόκληρη την ογκολογία.
Μου έκανε εντύπωση ένα σημείο της εργασίας. Υπολογίζεται ότι περίπου 20% όλων των καρκίνων παγκοσμίως σχετίζονται με λοιμώξεις. Αυτό μάς δείχνει ότι ο καρκίνος δεν είναι μόνο μια ασθένεια των γονιδίων. Είναι ασθένεια περιβάλλοντος, τρόπου ζωής, φλεγμονής. Και η πρώτη γραμμή άμυνας βρίσκεται μέσα στο έντερό μας. Εμείς αποφασίζουμε αν τα μικρόβια μας θα είναι σύμμαχοι ή εχθροί.
Τι μπορεί, λοιπόν, να κάνει καθημερινά κάποιος που θέλει να προφυλάξει τον εαυτό του; Πρώτον, περισσότερες φυτικές ίνες. Όχι με συμπληρώματα απαραίτητα, αλλά με τροφή που έχει χρώμα: πράσινα λαχανικά, μούρα, φρούτα, όσπρια, ξηροί καρποί. Δεύτερον, κατανάλωση ζυμωμένων τροφών. Προβιοτικά δεν βρίσκουμε μόνο σε κάψουλες. Τα βρίσκουμε στο γιαούρτι, στο κεφίρ, στο τυρί ,στο ξινολάχανο, στις ελιές, στη σπιτική προζυμένια ζύμη. Τρίτον, μείωση επεξεργασμένου κόκκινου κρέατος, επεξεργασμένων τροφίμων και ζάχαρης. Η ζάχαρη δεν είναι μόνο θερμίδα. Είναι καύσιμο για βακτήρια που παράγουν τοξίνες. Τέταρτον, άσκηση. Κάθε φορά που περπατάμε ή ανεβαίνουμε σκαλιά, αυξάνουμε τα καλά βακτήρια. Και τέλος, ύπνος. Ο ύπνος ρυθμίζει την κορτιζόλη, η κορτιζόλη ρυθμίζει το ανοσοποιητικό, και το ανοσοποιητικό καθορίζει την ισορροπία στο μικροβίωμα. Κάθε νύχτα που κοιμόμαστε καλά, προστατεύουμε το έντερό μας σαν να παίρνουμε ένα φάρμακο.
Ο καρκίνος του πεπτικού δεν εμφανίζεται ξαφνικά. Χτίζεται σιωπηλά, αργά, μέσα από μικρές καθημερινές επιλογές. Κανείς δεν μπορεί να αλλάξει τη γενετική του. Αλλά όλοι μπορούμε να αλλάξουμε το περιβάλλον των κυττάρων μας. Αν το σώμα μας είναι έδαφος, το μικροβίωμα είναι η γη που το θρέφει. Αν η γη είναι υγιής, το δέντρο μεγαλώνει δυνατό. Αν η γη είναι φτωχή, γεμάτη τοξίνες και φλεγμονές, τότε ακόμα και το πιο γερό δέντρο μπορεί να σαπίσει από μέσα.
Κλείνω με μια σκέψη που θα ήθελα να τη θυμάστε όταν κοιτάτε τον εαυτό σας στον καθρέφτη. Δεν είμαστε μόνοι μέσα στο σώμα μας. Είμαστε ένας ολόκληρος πλανήτης. Με ζωντανά όντα που εργάζονται για εμάς ή εναντίον μας. Η υγεία μας δεν είναι τύχη. Είναι συνεργασία. Κάθε μπουκιά που τρώμε, κάθε βράδυ που κοιμόμαστε, κάθε βήμα που κάνουμε, είναι μήνυμα προς το μικροβίωμα. Του λέμε αν θέλουμε να μας κρατήσει όρθιους ή αν θα το αφήσουμε να γείρει τη ζυγαριά προς τη νόσο.
Η πρόληψη του καρκίνου δεν ξεκινά στο χειρουργείο. Ξεκινά στο πιάτο, στο έντερο, στην καθημερινή ζωή. Και αυτό είναι το ωραίο: η δύναμη είναι ήδη μέσα μας.
