ΦΙΛΟΙ, "ΕΧΘΡΟΙ" ΚΑΙ ΑΛΛΟΙ ΕΠΙΣΚΕΠΤΕΣ ΤΟΥ ΛΑΧΑΝΟΚΗΠΟΥ

Όταν ξεκινάμε την δημιουργία ενός λαχανόκηπου, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψιν πως εισβάλουμε στο φυσικό περιβάλλον εκατοντάδων εντόμων και άλλων οργανισμών, οι οποίοι θα αναζητήσουν τροφή, κατοικία και προστασία μέσα σε αυτόν, δημιουργώντας ένα μικρό οικοσύστημα. Παρόλο που πολλοί από αυτούς θα μας ανταγωνιστούν στην διεκδίκηση της τροφής, και ενδέχεται να χρειαστεί να τους καταπολεμήσουμε, καλό είναι να κρατάμε στο πίσω μέρος του κεφαλιού μας, πως έχουμε περισσότερα να κερδίσουμε, παρά να χάσουμε, από την βιοποικιλότητα.

Σε ένα υγιές, ισορροπημένο οικοσύστημα, πλούσιο σε διαφορετικά φυτά, έντομα και μικροοργανισμούς, είναι εξαιρετικά σπάνια η ολική καταστροφή ενός είδους από ένα άλλο. Κι αυτό γιατί κάθε ζωντανός οργανισμός, έρχεται αντιμέτωπος με δεκάδες φυσικούς εχθρούς, που συμβάλλουν στον έλεγχο του αριθμού του.

Είναι λοιπόν σημαντικό να στοχεύουμε σε μια τέτοια ισορροπία, αναγνωρίζοντας καταρχάς ποιοι οργανισμοί είναι ωφέλιμοι και ποιοι βλαβεροί, κι από κει και πέρα ενισχύοντας όσο μπορούμε την παρουσία των πρώτων, με τις συγκαλλιέργειες και τη χρήση αρωματικών φυτών με εντομοαπωθητική δράση εναντίον πολλών παρασίτων.

Στην ενότητα αυτή, την οποία θα ενημερώνω περιστασιακά, θα αναφερθώ σε διάφορα έντομα και ασπόνδυλα που έχω συναντήσει στον δικό μου κήπο, εξηγώντας ποια από αυτά είναι ωφέλιμα, ποια όχι,  καθώς και τα μέτρα που πήρα όταν χρειάστηκε να αντιμετωπίσω προσβολές από "εχθρούς". 

Οργανισμοί που ζουν στο χώμα 

(κλικ στις φωτογραφίες για μεγέθυνση)

Γεωσκώληκες 

Ενήλικος γεωσκώληκας

Ο καλύτερος φίλος του λαχανόκηπου, είναι ο γεωσκώληκας. Αποτελεί ένδειξη υγιούς χώματος, ενώ βοηθά στον αερισμό των ριζών και παρέχει πλούσια σε θρεπτικά συστατικά τροφή για τα φυτά, μέσω της διάσπασης νεκρής οργανικής ύλης. Το χρώμα του εξαρτάται από το μέγεθός του. Σε μικρή ηλικία είναι ροζ κι όσο μεγαλώνει γίνεται σκούρος μωβ/γκρι/καφέ. Συναντάται όλες τις εποχές του χρόνου.

Ασπροσκούληκα (grub worms)

Τα ασπροσκούληκα, είναι για την ακρίβεια προνύμφες διαφόρων σκαραβαίων (Scarabaeidae), όπως η χρυσόμυγα και η μηλολόνθη. Τρέφονται με ρίζες φυτών, και είναι πιθανό να προκαλέσουν καταστροφές. Συναντώνται στο χώμα από τον Αύγουστο ως τον Απρίλη, ενώ τους υπόλοιπους μήνες μεταμορφώνονται σε ενήλικα έντομα. Όσο ο καιρός κρυώνει, η διατροφική δραστηριότητά τους μειώνεται, καθώς εισχωρούν βαθύτερα στο χώμα για τον χειμώνα. 

Το κιτρίνισμα και η σταδιακή νέκρωση ενός φυτού, αποτελεί ένδειξη πιθανής προσβολής από ασπροσκούληκα.

Ασπροσκούληκα

Για την αντιμετώπιση της προσβεβλημένης περιοχής, μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαλύματα που περιέχουν βακτήρια (milky spores) ή νηματώδεις που προκαλούν ασθένειες στα ασπροσκούληκα, χωρίς να βλάπτουν ωφέλιμους οργανισμούς και το περιβάλλον. Μπορεί επίσης να πραγματοποιηθεί ψεκασμός με λάδι neem, που δρα σαν εντομοαπωθητικό και αναστέλλει την ανάπτυξη των σκουληκιών και των αυγών τους.

Προσωπικά τα συνάντησα μέσα σε ένα σακί κοπριά, τα ξεδιάλεξα με τα χέρια, και τα τάισα στις κότες του γείτονα. Στη συνέχεια άφησα την κοπριά στον ήλιο για δυο μέρες, και την χρησιμοποίησα, ελπίζοντας πως δεν έμειναν ζωντανά αυγά. 

Ίσως να μην το ρίσκαρα δεύτερη φορά βέβαια, γιατί δεν είμαι σίγουρη πως επαρκεί η έκθεση στον ήλιο για την καταστροφή των αυγών τους.

Χιλιοποδαρούσες

Χιλιοποδαρούσα

Αρθρόποδα, μαύρου συνήθως χρώματος, που συναντώνται κάτω από νεκρά φύλλα, πέτρες, ξύλα, σκοτεινά μέρη με υγρασία αλλά και μέσα στο χώμα. Τρέφονται με νεκρή φυτική ύλη, συμβάλλοντας, όπως οι γεωσκώληκες, στην διάσπαση και αποδόμησή της. Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, απουσία άλλης τροφής, μπορεί να τραφούν με ζωντανά φυτά. Όταν νιώσουν πως απειλούνται, συστρέφονται και εκκρίνουν μια δυσάρεστη μυρωδιά. Εγώ τις βρίσκω χαριτωμένες και τις αφήνω στην ησυχία τους.

Ονίσκοι (μπαλίτσες, γουρουνάκια)

Λανθασμένα χαρακτηριζόμενα ως τέτοια, τα πασίγνωστα σε όλους μας "έντομα" που γίνονται μπαλίτσες, είναι στην πραγματικότητα χερσαία οστρακόδερμα, συγγενείς των γαρίδων και των καραβίδων. Δεδομένου πως επιβιώνουν σε υγρά μονάχα περιβάλλοντα, συναντώνται συνήθως, όπως και οι χιλιοποδαρούσες, σε μέρη σκοτεινά με υψηλή υγρασία, όπως κάτω από φύλλα και πέτρες, αλλά και μέσα στο χώμα. Ομοίως με αυτές, τρέφονται ως επί το πλείστον με νεκρή οργανική ύλη και περιττώματα. Παίζοντας τον ρόλο του "σκουπιδιάρη" του κήπου, είναι σε γενικές γραμμές ωφέλιμοι, μπορούν όμως ελλείψει τροφής, να στραφούν στις ρίζες των φυτών και τα νεαρά βλαστάρια, προκαλώντας καταστροφές.

Τα αφήνω και αυτά στην ησυχία τους, αφού τα παρτέρια μου έχουν άφθονη νεκρή οργανική ύλη, για να φάνε όλοι.

Ονίσκος

Οργανισμοί που ζουν στα φυτά

Αφίδες (μελίγκρες, φυτόψειρες)

Φτερωτές αφίδες

Ένα από τα πιο συνηθισμένα και ενοχλητικά παράσιτα του κήπου, είναι οι αφίδες. Για την ακρίβεια, αφίδα είναι ένας γενικός χαρακτηρισμός διαφόρων παρασιτικών εντόμων, που τρέφονται με τους χυμούς των φυτών, προκαλώντας αναστολή της ανάπτυξής τους. Επιπλέον, μεταδίδουν ασθένειες, προκαλούν όγκους και παραμορφώνουν φύλλα και άνθη. Υπάρχουν αφίδες διαφόρων χρωμάτων, ενώ συνήθως, κάθε είδος έχει προτίμηση σε συγκεκριμένα φυτά. Έτσι υπάρχει η αφίδα του λάχανου, η αφίδα του αμπελιού, του πεπονιού, της  φασολιάς, της μηλιάς, της ροδακινιάς κ.ο.κ. Όταν η ποιότητα της τροφής μειώνεται ή υπάρχει πρόβλημα υπερπληθυσμού, κάποια είδη γεννούν φτερωτούς απογόνους, ώστε να αναζητήσουν αλλού τροφή.

Ορισμένα είδη μυρμηγκιών "εκτρέφουν" αφίδες, προστατεύοντάς τες στα φυτά που τρώνε, ώστε με τη σειρά τους να φάνε τον σακχαρούχο χυμό (μελίτωμα) που αυτές αποβάλλουν. Μερικά από αυτά μάλιστα, μεταφέρουν τα αυγά των αφίδων στις φωλιές του για τον χειμώνα, και επιστρέφουν τις νεογέννητες αφίδες στα φυτά την άνοιξη. Λόγω αυτής της συμβιωτικής σχέσης, η παρουσία μυρμηγκιών σε ένα φυτό, συχνά προμηνύει προσβολή αφίδων.

Διάφορα είδη αφίδων

Τα καλά νέα είναι πως η αντιμετώπιση των αφίδων είναι σχετικά εύκολη. Σε ανθεκτικά φυτά (πχ. τριανταφυλλιές) , αρκεί συχνά ένας ψεκασμός με νερό δυνατής πίεσης, για να μειώσει σημαντικά τον πληθυσμό τους. Το εκχύλισμα τσουκνίδας βοηθάει επίσης στην καταπολέμησή τους. Η πιο διαδεδομένη όμως μέθοδος, είναι το ψέκασμα τους με διάλυμα πράσινου σαπουνιού. Για την παρασκευή του απαιτούνται:

- 2 κουταλιές της σούπας τριμμένο πράσινο σαπούνι ελιάς

- 1 κουταλάκι του γλυκού οινόπνευμα 

- 1 λίτρο νερό

Για να το παρασκευάσουμε, διαλύουμε το σαπούνι σε μια κούπα βραστό νερό και το αφήνουμε να κρυώσει. Προσθέτουμε το οινόπνευμα και το υπόλοιπο νερό. Το διάλυμα, που είναι φυσικά απολύτως αβλαβές για το περιβάλλον, πρέπει να χρησιμοποιηθεί αμέσως.

Ψεκάζουμε πολύ καλά τις προσβεβλημένες περιοχές των φυτών, φροντίζοντας να διαβρέχονται όλες οι αφίδες, αφού το διάλυμα δρα δια της επαφής. Προσέχουμε το ψέκασμα (αυτό και γενικότερα) να μην πραγματοποιείται με ηλιοφάνεια, γιατί υπάρχει κίνδυνος να καούν τα φυτά. Οι καλύτερες ώρες είναι πολύ νωρίς το πρωί ή το απόγευμα, αφού πέσει ο ήλιος.

Αν δεν απαλλαγούμε αμέσως από τις αφίδες, επαναλαμβάνουμε τον ψεκασμό μετά από 5-7 μέρες, και συνεχίζουμε με τον ρυθμό αυτόν μέχρι να καθαρίσουν τα φυτά.

Εναλλακτικά, διαβάζουμε παρακάτω.

Πασχαλίτσες
Οι καλές, και οι κακές και άσχημες

Κοινή πασχαλίτσα

Ένα από τα πιο συμπαθητικά και χρήσιμα έντομα για έναν κήπο, είναι η πασχαλίτσα. Το χαριτωμένο κόκκινο ζουζουνάκι με τις μαύρες βούλες, είναι στην πραγματικότητα ένα αιμοδιψές αρπακτικό.
Ικανή να καταβροχθίσει εως 5.000 αφίδες ετησίως, αποτελεί έναν απόλυτα φυσικό και γρήγορο τρόπο καταπολέμησής τους, ενώ και οι προνύμφες της, συμβάλλουν στην εξόντωση των ενοχλητικών παρασίτων. Ενήλικες ή στην προνυμφική μορφή τους, μπορεί κανείς να τις προμηθευτεί συσκευασμένες από σχετικά καταστήματα στο διαδίκτυο.
Παρότι διάσημες για την καταπολέμηση των αφιδών, δε σταματάνε εκεί. Η κοινή πασχαλίτσα (Coccinella septempunctata) τρέφεται και με κοκκοειδή, ενώ άλλα είδη, αναλόγως και του μεγέθους τους, τρώνε από τετράνυχο μέχρι κάμπιες και άλλες προνύμφες και αυγά βλαβερών εντόμων.

Δεν είναι όμως όλα τα είδη της πασχαλίτσας φιλικά για την γεωργία. Υπάρχουν συγγενείς της, που προκαλούν μεγάλες καταστροφές, κυρίως στα κολοκυνθοειδή (κολοκύθι, αγγούρι, πεπόνι, καρπούζι). Το πιο  συνηθισμένο από αυτά, στην Ελλάδα, είναι το Henosepilachna elaterii (η κοινή ονομασία μου διαφεύγει). Είναι σημαντικό λοιπόν να μπορούμε να τα ξεχωρίσουμε.

Henosepilachna elaterii

Τα έντομα αυτά δραστηριοποιούνται κυρίως στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, γι' αυτό καλό είναι να κάνουμε τακτικούς ελέγχους. Ένδειξη της παρουσίας τους, είναι τα "μπαλώματα" που δημιουργούν στα φύλλα, οδηγώντας τελικά σε νέκρωση και διάτρηση των προσβεβλημένων σημείων.
Δε γνωρίζω κάποιον βιολογικό τρόπο αντιμετώπισης τους, υποθέτω όμως πως γενικά εντομοαπωθητικά σκευάσματα, με βάση το σκόρδο και την καυτερή πιπεριά πχ, ενδέχεται να βοηθούν στην πρόληψη από προσβολές. Προσωπικά απομακρύνω τα ενήλικα άτομα με το χέρι, ώστε να μην αναπαράγονται στα φυτά μου, ενώ συνθλίβω χωρίς κανένα έλεος τις προνύμφες, αφήνοντας τα υπολείμματα τους πάνω στα φύλλα για παραδειγματισμό.
Όχι και η πιο χίππικη προσέγγιση, αλλά σε μεγάλους αριθμούς, είναι πραγματικά αδηφάγες και τις αντιπαθώ.

Κλείνοντας, έχω παρατηρήσει πως η παρουσία της αυτοφυούς πικραγγουριάς σε σημεία γύρω από τον κήπο, λειτουργεί σαν "trap crop", προσελκύοντας τα περισσότερα έντομα εκεί. Υπάρχει βέβαια ο φόβος να αυξηθεί επικίνδυνα ο πληθυσμός τους και τελικά να μεταφερθούν στα φυτά του κήπου, οπότε δεν το συστήνω σαν ασφαλή μέθοδο παραπλάνησής τους.

Προνύμφες, ενήλικο άτομο, και χαρακτηριστικά παραδείγματα των καταστροφών που προκαλούν

Τετράνυχος

Τετράνυχος στην κάτω επιφάνεια φύλλου

Πρόκειται για μικρά αραχνοειδή ακάρεα, που δεν ξεπερνούν το ένα χιλιοστό σε μήκος, και κατ' επέκταση  είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν με γυμνό μάτι. Η προσβολή από τετράνυχο είναι πολύ συνηθισμένη σε ένα μεγάλο πλήθος κηπευτικών, καλλωπιστικών αλλά και δέντρων, κι αν δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως, μπορεί να προκαλέσει μεγάλες καταστροφές στην καλλιέργεια. Είναι σημαντικό λοιπόν να γίνεται προσεκτικός και συστηματικός έλεγχος στα φυτά, για ενδείξεις προσβολής. Ο τετράνυχος ζει στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, και τα καταστρέφει σταδιακά, τρυπώντας τα κύτταρά τους για να τραφεί. Συχνά δε, σχηματίζει και προστατευτικούς μεταξένιους ιστούς, όμοιους με της αράχνης. Οι θερμές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξή μεγάλων πληθυσμών.
Στα αρχικά στάδια της προσβολής, εμφανίζονται πολύ μικρές ανοιχτόχρωμες κηλίδες, διάσπαρτες στην πάνω επιφάνεια των φύλλων, οι οποίες πυκνώνουν με την αύξηση του πληθυσμού του τετράνυχου, δίνοντας τελικά μια εικόνα ολικά κιτρινισμένου φύλλου, με σκουρόχρωμα νεύρα. Με τη βοήθεια μεγεθυντικού φακού, μπορεί κανείς να δει τα ακάρεα, και ενίοτε τους ιστούς τους, στην κάτω επιφάνεια των φύλλων.

Διαφορετικά στάδια προσβολής, σε φύλλα φασολιού

Για την αντιμετώπισή του, μπορεί κανείς να ψεκάσει με διάφορα βιολογικά διαλύματα. Ένα από αυτά είναι το διάλυμα πράσινου σαπουνιού και οινοπνεύματος, που ανέφερα στην καταπολέμηση της αφίδας. Εγώ αυτό χρησιμοποιώ ως τώρα, και είμαι αρκετά ικανοποιημένη, αν και το πρόβλημα επανεμφανίζεται  αρκετά γρήγορα.

Ένα άλλο διάλυμα που συστήνεται, και σκοπεύω να δοκιμάσω σύντομα, είναι το εξής:

- 6 σκελίδες σκόρδο
- 2 μικρές καυτερές πιπεριές
- 1 κουταλιά της σούπας τριμμένο πράσινο σαπούνι
- 1 λίτρο νερό

Για την παρασκευή του, χτυπάμε όλα τα υλικά στο μπλέντερ και αφήνουμε το διάλυμα να σταθεί δυο μέρες. Στη συνέχεια το σουρώνουμε, και προχωράμε σε σχολαστικό ψεκασμό, φροντίζοντας και πάλι να διαβρέχεται καλά ολόκληρη η κάτω επιφάνεια των φύλλων. Επαναλαμβάνουμε ανά 5-7 μέρες, αν χρειαστεί.

Με λίγη έρευνα στο διαδίκτυο, μπορεί κανείς να βρει και άλλα βιολογικά ιδιοσκευάσματα που συστήνονται.
Μπορούν φυσικά κι εδώ, να χρησιμοποιηθούν φυσικοί εχθροί του τετράνυχου, όπως διάφορα αρπαχτικά ακάρεα και πασχαλίτσες.

Δορυφόρος

Δορυφόρος

Ο δορυφόρος είναι από τα σοβαρότερα παράσιτα της καλλιέργειας της πατάτας, γι' αυτό άλλωστε συνήθως αναφέρεται ως δορυφόρος της πατάτας. Σπανιότερα, μπορεί να προσβάλει και άλλα σολανώδη φυτά, όπως τη ντομάτα και τη μελιτζάνα. Τόσο τα ενήλικα άτομα, όσο και οι προνύμφες, τρέφονται με όλα τα υπέργεια τμήματα των φυτών, οδηγώντας στη σκελέτωσή τους. Στην πατάτα, αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να ενεργοποιείται η ανάπτυξη νέων φύλλων αντί για κονδύλους, μειώνοντας σημαντικά την παραγωγή.

Ευτυχώς, ως τώρα δεν έχει χρειαστεί να τον αντιμετωπίσω στον κήπο μου. Έχει τύχει ωστόσο να βοηθήσω στην καταπολέμησή του, στα χωράφια πατάτας ενός φίλου βιοπαραγωγού. Η μέθοδος που εφαρμόσαμε, δεν ήταν παρά η συλλογή των εντόμων και προνυμφών, τινάζοντας ένα ένα τα φυτά, μέσα σε έναν κουβά με λίγο νερό, προκαλώντας έτσι τον πνιγμό τους. Ορισμένοι συστήνουν τη χρήση σαπουνάδας, αντί του σκέτου νερού.

Μια άλλη λύση είναι η εισαγωγή φυσικών εχθρών του δορυφόρου στην καλλιέργεια, με την αγορά ωφέλιμων νηματωδών, παρασίτων και άλλων αρπακτικών που διατίθενται σε διαδικτυακά καταστήματα.
Τέλος, όπως και στην περίπτωση των ασπροσκούληκων, χρήσιμος μπορεί να είναι ο ψεκασμός των φυτών με λάδι neem.

Πηγή: Μάγια