Από DrmedGeorgios Zois
Όλα είναι Προσωρινά: Η Βιολογία του Να Αφήνεις
Υπάρχει μια στιγμή όπου δεν χρειάζεται κανείς να σου το εξηγήσει. Το νιώθεις στο σώμα. Στις μετατοπίσεις της αναπνοής. Στο βάρος που πότε παραμένει, πότε λιώνει. Ξαφνικά καταλαβαίνεις ότι τίποτα δεν είναι σταθερό. Ότι όλα όσα φοβήθηκες να χάσεις, ήδη είχαν αρχίσει να φεύγουν. Ότι όλα όσα νόμισες πως θα κρατήσεις για πάντα, είχαν εξ αρχής περιορισμένη διάρκεια. Και αυτή η συνειδητοποίηση δεν είναι τραγική· είναι αληθινή. Βιολογικά αληθινή.
Το σώμα δεν είναι αντικείμενο. Δεν είναι μορφή. Είναι διαδικασία. Είναι διαρκής ανακατασκευή. Την ώρα που διαβάζεις αυτές τις λέξεις, μέσα σου γεννιούνται και πεθαίνουν κύτταρα με μια ακρίβεια σχεδόν ποιητική. Οι ιστοί σου δεν είναι οι ίδιοι με εκείνους του χθες. Τα ερυθρά αιμοσφαίρια που σε κρατούν ζωντανό σήμερα δεν θα υπάρχουν σε λίγους μήνες. Το δέρμα που αγγίζεις σήμερα δεν θα είναι το ίδιο σε έξι εβδομάδες. Ακόμα και τα οστά — το πιο “σταθερό” κομμάτι του εαυτού — ξηλώνονται και ξαναχτίζονται αργά, αθόρυβα, επίμονα.
Στην καρδιά αυτής της μεταμόρφωσης βρίσκεται η απόπτωση. Ο ήρεμος, ελεγχόμενος θάνατος του κυττάρου. Ένας θάνατος χωρίς βία. Όταν ένα κύτταρο καταλαβαίνει ότι δεν είναι πια χρήσιμο — ότι έχει φθαρεί, μεταλλαχθεί, ή απειλεί την ισορροπία — δεν περιμένει να καταστραφεί. Ενεργοποιεί τις κασπάσες του, συρρικνώνεται, απομονώνει τμήματά του σε μικρά κυστίδια και παραδίδεται στα μακροφάγα χωρίς κραυγή. Δεν προκαλεί φλεγμονή. Δεν ενοχλεί τον ιστό. Είναι ένας θάνατος που «σέβεται» τη ζωή γύρω του. Ένα αποχαιρετιστήριο βήμα, διακριτικό.
Αλλά όταν ο θάνατος έρχεται απότομα, χωρίς προετοιμασία, όλα αλλάζουν. Η νέκρωση είναι άτακτη, χαοτική, βίαιη. Το κύτταρο διαρρηγνύεται, ο κυτταροπλασματικός του κόσμος ξεχύνεται στον εξωκυττάριο χώρο, και το ανοσοποιητικό σύστημα σηκώνει συναγερμό. Η φλεγμονή ανάβει σαν φωτιά. Πόνος. Θερμότητα. Οίδημα. Προσπάθεια επιβίωσης. Εκεί η ζωή παλεύει με τον χρόνο. Το σώμα προσπαθεί να διασώσει ό,τι σώζεται.
Αν η απειλή υποχωρήσει εγκαίρως, η φλεγμονή μαλακώνει, οι ιστοί βρίσκουν ξανά την ισορροπία τους, οι κυτταρικές αρχιτεκτονικές ξαναχτίζονται. Η ζωή αποκαθίσταται. Το προσωρινό παραμένει προσωρινό.
Αν όμως η βλάβη επιμένει, αν το στρες δεν σταματά, αν το τραύμα επαναλαμβάνεται, τότε η γλώσσα του σώματος αλλάζει. Οι ινοβλάστες ενεργοποιούνται, διαφοροποιούνται σε μυοϊνοβλάστες, και αρχίζουν να υφαίνουν κολλαγόνο σαν αόρατο δίχτυ προστασίας. Ο ιστός θυσιάζει τη λειτουργικότητά του για να διατηρήσει την ύπαρξή του. Έτσι γεννιέται η ίνωση. Η ουλή. Το σημείο όπου το προσωρινό παύει να είναι χρονικό και γίνεται ιστορικό. Μόνιμο. Χαραγμένο.
Το ίδιο μοτίβο εμφανίζεται παντού.
Στον εγκέφαλο, η παροδική ισχαιμία μπορεί να στερήσει για λίγα λεπτά την ομιλία — και έπειτα να την επιστρέψει σαν να μην έγινε τίποτα. Λίγο περισσότερο, όμως, και οι νευρώνες νεκρώνονται. Η ανάμνηση του προσώπου που αγαπήσαμε ίσως να μην επιστρέψει ποτέ. Στους πνεύμονες, μια ελαφριά φλεγμονή μπορεί να επουλωθεί ολοκληρωτικά. Αλλά η χρόνια μικροβλάβη μετατρέπει τον ιστό σε άκαμπτο ύφασμα όπου ο αέρας δυσκολεύεται να κατοικήσει. Στην καρδιά μετά από έμφραγμα, η περιοχή της νέκρωσης αντικαθίσταται από ουλώδη ιστό. Η ζωή σώζεται, αλλά η συστολή δεν είναι ποτέ η ίδια.
Και το ίδιο, αναπόφευκτα, συμβαίνει στην ψυχή.
Ένας πόνος είναι πάντα προσωρινός. Ένα τραύμα μπορεί να επουλωθεί όταν του δοθεί χρόνος και ανάπαυση.
Αλλά ο πόνος που επαναλαμβάνεται, που δεν βρίσκει χώρο να αναπνεύσει, που γίνεται συχνότητα — αφήνει ίνωση.
Αόρατες ουλές.
Σκληρύνσεις εκεί όπου κάποτε υπήρχε ευαισθησία.
Δεν κλείνουμε επειδή δεν νιώθουμε.
Κλείνουμε για να μην καταρρεύσουμε.
Όμως, μέσα σε αυτό το σκοτεινό βάθος, υπάρχει κάτι βαθιά παρήγορο:
Ό,τι μπορεί να σκληρύνει — μπορεί και να μαλακώσει.
Οι ουλές μπορούν να αναδομηθούν.
Η νευροπλαστικότητα επιτρέπει νέες συνάψεις.
Ο ιστός μπορεί να θυμηθεί πώς ήταν πριν.
Η ψυχή μπορεί να θυμηθεί πώς είναι να ανοιχτεί.
Και πάλι ξεκινά ο κύκλος.
Βίωση. Φθορά. Απελευθέρωση. Αναγέννηση.
Όλα είναι προσωρινά.
Και γι’ αυτό όλα είναι πολύτιμα.
⸻
ΒιβλιογραφίαElmore S. Apoptosis: A Review of Programmed Cell Death. Toxicologic Pathology (2007).
Galluzzi L., et al. Molecular mechanisms of cell death. Cell Research (2018).
Wynn T.A., Ramalingam T.R. Mechanisms of Fibrosis. Nature Medicine (2012).
Rock K.L., Kono H. The Inflammatory Response to Cell Death. Annual Review of Pathology (2008).
Elliott M.R., Ravichandran K.S. Clearance of apoptotic cells. Nature Reviews Immunology (2016).
Amarenco P., et al. Transient Ischemic Attack. New England Journal of Medicine (2016).
Makris K., Spanou L. Acute Kidney Injury: Pathophysiology. Clinical Chemistry and Laboratory Medicine (2016).
