Αρχικά να πούμε ότι ο ήλιος παράγει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που περιλαμβάνει στο φάσμα της, τρία βασικά ήδη ακτινοβολίας που περνάνε στην γη.
Αυτά είναι η υπεριώδης ακτινοβολία, η ορατή ακτινοβολία και η υπέρυθρη ακτινοβολία.
Περίπου το 55% της οπτικής ηλιακής ακτινοβολίας (δηλαδή της υπεριώδους, της ορατής και της υπέρυθρης ακτινοβολίας) που φθάνει στην επιφάνεια της γης είναι υπέρυθρη, και το 40% ορατή ακτινοβολία, ενώ μόλις το 5% είναι υπεριώδης ακτινοβολία.
Η υπεριώδης ακτινοβολία χωρίζεται σε UVA και UVB ακτινοβολία ενώ υπάρχει και η UVC που απορροφάται τελείως από το όζον της στρατόσφαιρας και έτσι δεν φτάνει στην επιφάνεια της γης.
Αυτό το 5% λοιπόν της υπεριώδους ακτινοβολίας που είναι πιο έντονη της μεσημεριανές ώρες, και βέβαια τους καλοκαιρινούς μήνες, θεωρείτε υπεύθυνο για τις βλαβερές επιδράσεις του ήλιου στο δέρμα, όπως η ερυθρότητα, τα εγκαύματα, η φωτογήρανση και οι πιθανή πρόκληση δερματικών καρκίνων όπως το μελάνωμα.
Από την άλλη, αυτός ο τύπος ακτινοβολίας δηλαδή η υπεριώδης ακτινοβολία είναι αυτή που χρειάζεται για να δημιουργηθεί βιταμίνη D στο σώμα.
Δηλαδή η βιοσύνθεση της βιταμίνης D στο δέρμα ενεργοποιείται μόνο από τη υπεριώδη ακτινοβολία, και συγκεκριμένα την UVB υπεριώδη ακτινοβολία με μέγιστο μήκος κύματος ενεργοποίησης τα 300 nm.
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι το δέρμα έχει την ικανότητα να αφομοιώσει την υπεριώδη ακτινοβολία με την παραγωγή μελανίνης (μαύρισμα), η οποία προστατεύει από την έκθεση στην UV ακτινοβολία, όταν γίνεται σε λογικά διαστήματα.
Οπότε οι μεγαλύτερες δόσεις της βιταμίνης D3, που είναι απαραίτητες για την ομαλή λειτουργία του ανθρωπίνου οργανισμού παράγονται με τη σύντομη έκθεση του γυμνού δέρματος στην ηλιακή υπεριώδης ακτινοβολία για 10-15 λεπτά, στο μέσον της ημέρας, τους καλοκαιρινούς μήνες, στις εύκρατες περιοχές της γης.
Η χειμερινή έκθεση του γυμνού σώματος στο ήλιο δεν συνοδεύεται από την φωτοσύνθεση επαρκών ποσοτήτων βιταμίνης D. Το χειμώνα οι ακτίνες του ήλιου, στο γεωγραφικό πλάτος που βρίσκεται η Ελλάδα, πέφτουν λοξά στην επιφάνεια της γης και έτσι περιορίζεται η υπεριώδης ακτινοβολία Β, που φωτοσυνθέτει τη βιταμίνη D3 στο δέρμα. Παρόλο που το χειμώνα η ηλιακή ακτινοβολία δεν επαρκεί για το σχηματισμό βιταμίνης D σε κάποιες περιοχές, είναι δυνατή η αποθήκευσή της στο συκώτι. Επίσης σε αυτές τις περιπτώσεις η διατροφή και τα συμπληρώματα που έχουν αναλυθεί σε προηγούμενο άρθρο, μπορούν να ρυθμίσουν την ανεπάρκεια.
Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε επίσης ότι, το χρώμα του δέρματος, η ηλικία, η ώρα της ημέρας, η εποχή του χρόνου , το γεωγραφικό πλάτος (πόσο κοντά ή μακριά ζούμε από τον ισημερινό), επηρεάζουν την ποσότητα της βιταμίνης D που μπορεί να συνθέσει το σώμα μας.
Ας δούμε τώρα πως συνθέτουμε βιταμίνη D από τον ήλιο.🌞
Κάτω από την έκθεση του σώματος σε υπεριώδης UVB ακτινοβολία, οι ακτίνες αυτές διαπερνούν τα ανώτερα στρώματα της επιδερμίδας και με την συμμετοχή των στερόλων που υπάρχουν στο ανθρώπινο δέρμα, μετατρέπετε ένα είδος χοληστερόλης (η 7-δεϋδροχοληστερόλη) σε πρoβιταμίνη D3. Η θερμότητα που προκαλεί ο ήλιος καθώς πέφτει στην επιδερμίδα συμβάλει τώρα στο να μετατρέψει ο οργανισμός την προβιταμίνη D3 σε βιταμίνη D3 (χοληκαλσιφερόλη).
Μόλις συντεθεί η βιταμίνη D3 στο δέρμα μετατρέπεται διαδοχικά αρχικά στο ήπαρ σε 25-υδροξυβιταμίνη D3, (που είναι η μορφή της D3 που μετράμε στον ορό του αίματος) και στη συνέχεια στους νεφρούς στην ενεργή βιολογικά μορφή της 1,25-διυδροξυβιταμίνη D3.
Η 1,25-διυδροξυβιταμίνη D3, συνδέεται τελικά με τους υποδοχείς της βιταμίνης D που βρίσκονται στα περισσότερα κύτταρα του σώματός μας, για να χρησιμοποιηθεί για τις πολλαπλές ανάγκες του οργανισμού.
Οπότε τα επαρκή επίπεδα της βιταμίνης D3 μπορεί να εξασφαλιστούν όπως είπαμε, με τη λογική καθημερινή έκθεση του γυμνού σώματος στον ήλιο, τους θερινούς μήνες, στο μέσον της ημέρας, για 10-15 λεπτά, ή με την έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία Β του 88% της επιφάνειας του γυμνού σώματος, κάθε δεύτερη εβδομάδα σε δόση πρόκλησης ερυθήματος, ή αλλιώς με τη συμπληρωματική χορήγηση τουλάχιστον 1000 Διεθνών Μονάδων βιταμίνης D3 , από το στόμα, ημερησίως.
Δυστυχώς, σε όλο τον κόσμο, περιλαμβανομένης και της Ελλάδος, έχει γίνει στο παρελθόν κακή ενημέρωση ή πληροφόρηση για τη δυνατότητα παραγωγής βιταμίνης D3 στο δέρμα με τη λογική έκθεση στον ήλιο.
Επί πλέον, ο φόβος της δερματοκαρκινογένεσης συνεπεία της έκθεσης στον ήλιο (η οποία είναι επιστημονικά ορθή, όταν παραμείνει κανείς στον ήλιο για μεγάλα χρονικά διαστήματα), και η αλόγιστη χρήση των ηλιοπροστατευτικών κρεμών, έχουν καταστήσει το 85% του πληθυσμού να πάσχει από έλλειψη ή ανεπάρκεια βιταμίνης D3.
Αυτό είναι τραγικό για την εξέλιξη της συνολικής υγείας των ανθρώπων, ιδιαίτερα όταν γίνεται κατανοητό ότι, ο καθένας μπορεί να εξασφαλίσει τα απαραίτητα επίπεδα βιταμίνης D3, εκθέτοντας το σώμα του στην ηλιακή ακτινοβολία την κατάλληλη ώρα της ημέρας, για βραχύ χρονικό διάστημα, χωρίς καμία οικονομική δαπάνη.
Η εξασφάλιση των αναγκαίων ποσοτήτων βιταμίνης D3 στον οργανισμό, ασκούν αφ’ ενός οστεοπροστασία και εφ’ ετέρου τροποποιούν την έκφραση ενός πολύ μεγάλου αριθμού γονιδίων, πιθανόν του 5%-10% του ανθρωπίνου γονιδιώματος, δηλαδή γύρω στα 3.000 γονίδια από τα 30.000 που διαθέτει το ανθρώπινο σώμα, που είναι υπεύθυνα για την σωστή λειτουργία του οργανισμού.
Η έλλειψη επαρκών ποσοτήτων βιταμίνης D3 στον οργανισμό συνδέεται άμεσα με ένα πλήθος σοβαρών ασθενειών, κάποιες από τις οποίες θα αναλύσουμε παρακάτω.
ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΠΑΘΗΣΕΩΝ με ΕΛΛΕΙΨΗ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ D.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΟΣΤΕΟΠΟΡΩΣΗ:
Οι πόνοι στα οστά αποτελούν ένδειξη της ανεπάρκειας της βιταμίνης D. Η βιταμίνη D είναι αναγκαία για το σώμα ώστε να απορροφηθεί το ασβέστιο και ο φώσφορος, τα οποία είναι ζωτικά για την υγιή ανάπτυξη των οστών και τη συντήρησή τους. Όταν αυτά τα επίπεδα πέφτουν, τα σπασίματα, οι πόνοι στα οστά και στις αρθρώσεις γίνονται μακροχρόνια προβλήματα. Στους ενήλικες η ανεπάρκεια βιταμίνης D οδηγεί σε οστεομαλακία που εξελίσσεται σε οστεοπενία και οστεοπόρωση.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΚΑΡΔΙΑΓΓΕΙΚΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ:
Οι καταστάσεις όπως η ανακοπή, το έμφραγμα του μυοκαρδίου και το εγκεφαλικό επεισόδιο έχουν συνδεθεί με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια της βιταμίνης D μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για καρδιακή προσβολή κατά 50%, έτσι ο μεγαλύτερος κίνδυνος θανάτου από καρδιακή προσβολή έχει συνδεθεί σημαντικά με ανεπάρκεια της βιταμίνης D. Οι άνθρωποι που ζουν σε υψηλά υψόμετρα και πιο κοντά στον ισημερινό έχουν λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν καρδιακά νοσήματα. Οι άνθρωποι που ζουν μακριά από τον ισημερινό έχουν υψηλότερο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων. Τα περιστατικά είναι περισσότερα τους χειμερινούς μήνες. Οι υποδοχείς της βιταμίνης D εντοπίζονται σε πολλούς τύπους κυττάρων του καρδιαγγειακού συστήματος, όπως αυτά του καρδιακού μυ, τα κύτταρα στα τοιχώματα των αρτηριών και του ανοσοποιητικού συστήματος.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΔΙΑΒΗΤΗΣ τύπου-1 και 2:
Ο σακχαρώδης διαβήτης φαίνεται να έχει στενή σχέση με τη βιταμίνη D. Οι υποδοχείς των κυττάρων της βιταμίνης D εντοπίζονται στα κύτταρα του παγκρέατος που παράγουν ινσουλίνη, στο λιπώδη ιστό, στο συκώτι και στους μύες, και όλα παίζουν σημαντικό ρόλο στη σύνθεση της γλυκόζης στο αίμα. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι όσο πιο κοντά στον ισημερινό είμαστε, ο κίνδυνος εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη μειώνεται κατά 15 φορές. Επίσης, τα παιδιά που λαμβάνουν συμπληρώματα βιταμίνης D τον πρώτο χρόνο της ζωής τους είναι λιγότερο πιθανό να εμφανίσουν σακχαρώδη διαβήτη αργότερα στη ζωή τους.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΗΣ ΑΡΘΡΙΤΙΔΑ:
Πολλοί άνθρωποι που υποφέρουν από ρευματοειδή αρθρίτιδα έχουν χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D, καθώς αυτή η βιταμίνη, πιθανόν να έχει ένα ρόλο στη ρύθμιση παθολογικών αυτοάνοσων μηχανισμών. Οι μελέτες έχουν δείξει επίσης ότι η βιταμίνη D βοηθά στην αναστολή της φλεγμονής στο σώμα. Κατά τα έντεκα χρόνια μιας έρευνας σε 152 περιστατικά ρευματοειδούς αρθρίτιδας, δείχθηκε πως η αύξηση της πρόσληψης βιταμίνης D τόσο λόγω διατροφής όσο και λόγω συμπληρωμάτων, συσχετιζόταν με χαμηλότερο κίνδυνο για ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η πρόσληψη τουλάχιστο 290 IU (διεθνείς μονάδες) βιταμίνης D ημερησίως λόγω διατροφής συσχετιζόταν με 28% μείωση του κινδύνου για ρευματοειδή αρθρίτιδα. Και η συμπληρωματική πρόσληψη βιταμίνης D, τουλάχιστο 400 IU ημερησίως συσχετιζόταν με μεγαλύτερη μείωση του κινδύνου για ρευματοειδή αρθρίτιδα, της τάξης του 34%.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΑΝΟΙΑ:
Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η ανεπάρκεια της βιταμίνης D μπορεί να διπλασιάσει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας. Η μέτρια ανεπάρκεια της βιταμίνης D αυξάνει τον κίνδυνο για άνοια κατά 53%, σε περιπτώσεις σοβαρής ανεπάρκειας ο κίνδυνος εμφάνισης άνοιας ήταν διπλάσιος. Οι υποδοχείς της βιταμίνης D εντοπίζονται σε κύτταρα των περιοχών του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη μνήμη και τη σκέψη. Η βιταμίνη D βοηθά να μειωθούν οι πλάκες στον εγκέφαλο που είναι υπεύθυνες για την έναρξη της άνοιας.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ:
Τα χαμηλά επίπεδα της βιταμίνης D αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της κλινικής κατάθλιψης. Η βιταμίνη D επιδρά στα επίπεδα της σεροτονίνης που παράγονται στον εγκέφαλο. Η σεροτονίνη βοηθά στην καλή διάθεση και στην αντιμετώπιση των δυσκολιών. Τα συμπληρώματα με βιταμίνη D σε ανθρώπους με κατάθλιψη έδειξαν σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων μετά από 12 εβδομάδες.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΓΑΣΤΡΕΝΤΕΡΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ:
Η ανεπάρκεια της βιταμίνης D έχει αρνητική επίδραση στα βακτήρια που φυσιολογικά ζουν στο στομάχι μας. Αυτά τα βακτήρια βοηθούν στη διατήρηση της ισορροπίας στο σώμα, όπως επίσης συμμετέχουν στην παραγωγή των βιταμινών του συμπλέγματος Β. Σε αυτή την περίπτωση , η ανεπάρκεια της βιταμίνης D μπορεί επίσης να οδηγήσει σε έλλειψη της βιταμίνης Β. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση μεταξύ των φλεγμονωδών νόσων του εντέρου όπως η νόσος του Crohn, η ελκώδης κολίτιδα και η ανεπάρκεια της βιταμίνης D.
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΠΛΑΚΑΣ:
Τα χαµηλά επίπεδα της βιταµίνης D έχει αποδειχθεί ότι επηρεάζουν αρνητικά στην ενεργοποίηση και τον πολλαπλασιασµό των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήµατος. Αυτό προάγει τον κίνδυνο ανάπτυξης της συγκεκριμένης πάθησης, επίσης τα χαµηλά επίπεδα βιταµίνης D σε ασθενείς που πάσχουν από ΣΚΠ συσχετίστηκαν µε την αύξηση της συχνότητας των υποτροπών αλλά και τη σοβαρότητα των συµπτωµάτων.
Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι αλλοιώσεις της σκλήρυνσης κατά πλάκας μειώνονται κατά 50-70% το καλοκαίρι που είναι μέγιστη η έκθεση στον ήλιο σε αντίθεση με το χειμώνα. Η επαρκής έκθεση στο φως του ήλιου, ειδικά το χειμώνα, στις ηλικίες 6-15 ετών μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης της σκλήρυνσης κατά πλάκας αργότερα στη ζωή κατά 2/3.
Μερικά κύτταρα του ανοσοποιητικού και του νευρικού συστήματος έχουν υποδοχείς της βιταμίνης D πράγμα που σημαίνει ότι η βιταμίνη D παίζει σημαντικό ρόλο και σε αυτά τα κύτταρα. Σε εργαστηριακά τεστ, όταν τα κύτταρα του ανοσοποιητικού εκτίθενται στη βιταμίνη D, γίνονται λιγότερο φλεγμονώδη, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι η βιταμίνη D ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, και έτσι είναι λιγότερο πιθανό να επιτεθεί στα κύτταρα του σώματος. Επίσης τα υψηλά επίπεδα βιταμίνης D μειώνουν την εξέλιξη της σκλήρυνσης κατά πλάκας και τον βαθμό της αναπηρίας που αυτή προκαλεί.
Τέλος ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι αναφορές της συσχέτισης του µήνα γέννησης ενός ατόµου µε τις πιθανότητες εκδήλωσης της ΣΚΠ. Συγκεκριμένα, τα άτοµα τα οποία έχουν γεννηθεί το φθινόπωρο παρουσιάζουν χαµηλότερες πιθανότητες να νοσήσουν από ΣΚΠ, καθότι η µητέρα τους, τούς προηγούµενους µήνες είχε αυξηµένη έκθεση στον ήλιο. Αντιθέτως, τα άτοµα τα οποία έχουν γεννηθεί την άνοιξη παρουσιάζουν µεγαλύτερο κίνδυνο εκδήλωσης ΣΚΠ. Αυτές οι παρατηρήσεις υποδηλώνουν τη σχέση µεταξύ της έκθεσης της µητέρας στον ήλιο κατά την εγκυµοσύνη, των επιπέδων της βιταµίνης D και του ρίσκου ανάπτυξης ΣΚΠ. Πρόσφατη συστηµατική ανάλυση δηµοσιευµένων δεδοµένων, που αφορούσε τη µελέτη 151.978 ασθενών µε ΣΚΠ, υποδεικνύει την αύξηση του ρίσκου ΣΚΠ σε άτοµα που γεννήθηκαν τον Απρίλιο και τη µείωσή του σε άτοµα που γεννήθηκαν τον Οκτώβριο ή τον Νοέµβριο..
ΒΙΤΑΜΙΝΗ D και ΚΑΡΚΙΝΟΣ:
Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι η επίπτωση συγκεκριμένων μορφών καρκίνου μειώνεται όσο πιο κοντά στον ισημερινό ζούμε. Τα υψηλά επίπεδα UVB ακτινοβολίας φαίνεται να βοηθούν το σώμα να καταπολεμήσει τα καρκινικά κύτταρα που εντοπίζονται στο στήθος, στο παχύ έντερο, στις ωοθήκες, στη μήτρα και στον προστάτη. Επίσης η βιταμίνη D βοηθά στην αποτροπή του καρκίνου στα συγκεκριμένα όργανα καθώς οι υποδοχείς της εντοπίζονται σε αυτά και αυτά τα κύτταρα είναι σημαντικά για την ρύθμιση της ωρίμανσης των κυττάρων και πιθανόν να προλαμβάνουν την εξέλιξη των κυττάρων σε καρκινικά.
Μερικές έρευνες έχουν δείξει ότι η ανάπτυξη κάποιων μορφών καρκίνου μπορεί να μειωθεί κατά 50% αν παίρνουμε επαρκή ηλιακή ακτινοβολία ή λαμβάνουμε συμπληρώματα βιταμίνης D.
Επίσης έχει δειχθεί ότι οι άνθρωποι που είχαν επίπεδα βιταμίνης D κάτω από τις ισχύουσες οδηγίες, είχαν κατά 31% αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του παχέος εντέρου και άλλων μορφών καρκίνου, ενώ όσοι είχαν βιταμίνη D πάνω από τα συνιστώμενα επίπεδα, είχαν 22% μείωση του κινδύνου.
Οπότε η επάρκεια βιταμίνης D στον οργανισμό συνδέεται με αυξημένη προστασία ενάντια σε ποικίλες μορφές καρκίνου, και κυρίως σε καρκίνους του ήπατος, του παχέος εντέρου, του πνεύμονα, του μαστού και του προστάτη.
Σε σχέση λοιπόν με τον ήλιο και την βιταμίνη D, καθίστανται σαφές πως η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία είναι ζωτική για τη συνολική μας ευεξία και είναι ξεκάθαρο ότι όταν στερούμαστε το φυσικό φως, στερούμαστε την υγεία μας.
Ιωάννης Κάργας.
