«Ένα από τα σημάδια επερχόμενης ψύχωσης, είναι όταν πιστεύει κανείς, ότι η δουλειά του είναι φοβερά σημαντική».
Η διπολική διαταραχή (γνωστή και ως μανιοκαταθλιπτική διαταραχή ή απλώς μανιοκατάθλιψη), είναι μια συχνή ψυχική νόσος, που αυξάνεται επικίνδυνα τις τελευταίες δεκαετίες. Η σύλληψης της μανιοκατάθλιψης μπορεί να εντοπιστεί στη δεκαετία του 1850, όπου ο Jules Baillarger περιγράφει στην Γαλλική Αυτοκρατορική Ακαδημία Ιατρικής μία διφασική ψυχική ασθένεια που προκαλεί επαναλαμβανόμενες ταλαντώσεις μεταξύ μανίας και κατάθλιψης, την οποία ονόμασε folie à double forme («διπλής μορφής παραφροσύνη). Παραλλαγές της διάθεσης και διαφοροποιήσεις στα επίπεδα ενέργειας έχουν παρατηρηθεί στην ιστορία προ αμνημονεύτων χρόνων. Οι λέξεις «μελαγχολία» (μια παλιά λέξη για την κατάθλιψη) και «μανία» προέρχονται από την αρχαία Ελλάδα. Η λέξη μελαγχολία προέρχεται από το μέλας, που σημαίνει «μαύρο» και χόλος που σημαίνει «χολή», ενδεικτικό της προέλευσης του όρου στις προ-Ιπποκράτη θεωρίες. Εντός των θεωριών αυτών η μανία θεωρήθηκε πως βγαίνει από περίσσεια κίτρινη χολή, ή ένα μείγμα από μαύρη και κίτρινη χολή. Ο Γερμανός ψυχολόγος Emil Kraeplin ήταν ο πρώτος που έκανε τον διαχωρισμό ανάμεσα στην μανιοκαταθλιπτική ασθένεια και την σχιζοφρένεια στα τέλη του 19ου αιώνα.
Τα άτομα με διπολική διαταραχή βιώνουν επεισόδια ανεβασμένης ή ευερέθιστης διάθεσης γνωστά ως μανία εναλλασσόμενα από επεισόδια κατάθλιψης. Αυτά τα επεισόδια μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητα του. Ωστόσο η διπολική διαταραχή έχει συνδεθεί και με την δημιουργικότητα και ακόμη και την ιδιοφυΐα, και πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο ζωγράφος Βίνσεντ βαν Γκογκ, η ηθοποιός και συγγραφέας Κάρι Φίσερ η συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ, κ.α έπασχαν από αυτή. Σχεδόν το 4% των ανθρώπων παγκοσμίως έχουν διπολική διαταραχή, είναι το ίδιο συχνή σε άνδρες και γυναίκες και εμφανίζεται συνήθως σε νεαρή ηλικία. Η αιτία που προκαλεί την διαταραχή δεν είναι ξεκάθαρη, αλλά οι γενετικοί, οι περιβαλλοντικοί και οι διατροφικοί παράγοντες θεωρείται πως παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της διαταραχής.
Η διπολική διαταραχή είναι μια από τις σημαντικότερες αιτίες πρόωρου θανάτου και αναπηρίας στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι πάσχοντες έχουν κατά μέσο όρο 15 χρόνια μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Τα καρδιαγγειακά προβλήματα και η αυτοκτονία είναι τα βασικά αίτια αυτής της μείωσης. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι 15 φορές μεγαλύτερος στους διπολικούς ασθενείς και το ποσοστό αυτών που αυτοκτονούν ξεπερνά το 5%, ενώ είναι αρκετά μεγαλύτερο στα αρχικά στάδια της νόσου.
Συμπτωματα:
Η μανιοκαταθλιπτική νόσος είναι τις περισσότερες φορές μια φασική διαταραχή με εξάρσεις μανιακών ή καταθλιπτικών επεισοδίων και υφέσεις. Το κεντρικό χαρακτηριστικό του μανιακού επεισοδίου είναι η παθολογικά ανεβασμένη, ευφορική διάθεση. Ο ασθενής αισθάνεται πραγματικά θαυμάσια, ικανός για τα πάντα, ακαταμάχητος, ο κόσμος φαίνεται γεμάτος δυνατότητες και δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο, κανένας περιορισμός. Η αισθητηριακή αντίληψη οξύνεται με τέτοιο τρόπο ώστε τα χρώματα φαίνονται ζωηρότερα, τα σχήματα, τα περιγράμματα και οι υφές σαφέστερα και σφριγηλότερα, οι ήχοι διαυγέστεροι και κρυστάλλινοι, οι γεύσεις απολαυστικότερες. Η ανεβασμένη διάθεση σε συνδυασμό με την επίταση της αισθητηριακής αντίληψης οδηγούν συχνά σε εμπειρίες αποκαλυπτικές, μυστικιστικές, επικοινωνίας με το Θεό, ένωσης με το σύμπαν και όλα τα πλάσματά του. Αυτές οι εμπειρίες είναι εξαιρετικά ευχάριστες και η ανάμνησή τους συχνά προκαλεί έντονη νοσταλγία στους πάσχοντες και επιθυμία επαναβίωσής τους. Στα προχωρημένα στάδια του μανιακού επεισοδίου μπορεί να αναδυθούν αληθείς ψευδαισθήσεις καθώς κατακερματίζεται πλήρως η ικανότητα πρόσληψης και ερμηνείας των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος. Από την άλλη πλευρά, η διάθεση μπορεί να είναι ευερέθιστη και ο πάσχων να γίνεται υπέρμετρα απαιτητικός, αδιάκριτος, προσβλητικός, να μην ανέχεται αντιρρήσεις και ματαιώσεις, να ξεσπάει σε ανεξέλεγκτο θυμό, να καταστρέφει αντικείμενα ή ακόμα να γίνεται απειλητικός και σωματικά επιθετικός προς τους άλλους.
Μανιακά επεισόδια:
Κατά τη διάρκεια του μανιακού επεισοδίου η δραστηριότητα, οι διαδικασίες της σκέψης και της ομιλίας επιταχύνονται. Μυριάδες σκέψεις για εντελώς διαφορετικά θέματα συνωστίζονται στο μυαλό και απαιτούν ταυτόχρονα την προσοχή. Αμιγείς παραληρητικές ιδέες εμφανίζονται συχνά με θέματα κυρίως θρησκευτικά, μεγαλειώδη και διωκτικά. Αρχικά ο ασθενής εμφανίζεται πολύ απασχολημένος, εμπλέκεται σε πολλαπλά σχέδια και δραστηριότητες, είναι ακούραστος, κοιμάται λίγο. Η κινητική δραστηριότητα γίνεται περισσότερο ποικίλη και συχνά παράδοξη (ο ασθενής τραγουδάει, χορεύει, χειροκροτεί, κάνει γκριμάτσες, θορυβεί, καθαρίζει το σπίτι ακατάπαυστα, αδειάζει τα συρτάρια, κατεβάζει τα κάδρα, γελάει και κλαίει, βγάζει τα ρούχα του, μακιγιάρεται με φανταχτερό τρόπο, περπατάει πολλά χιλιόμετρα, τηλεφωνεί μεταμεσονύκτιες ώρες, σπάει τα πάντα κ.α).
Ορισμένες άλλες συμπεριφορές είναι κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικές της μανίας. Ο ασθενής προβαίνει σε αλόγιστες δαπάνες που μπορεί να οδηγήσουν σε πλήρη οικονομική καταστροφή από τη μια στιγμή στην άλλη. Η σεξουαλική επιθυμία και διαθεσιμότητα είναι πολύ αυξημένες, Ο ασθενής μπορεί επιπλέον να κάνει κατάχρηση αλκοόλ ή παράνομων ουσιών και να οδηγεί παράτολμα και επικίνδυνα με αποτέλεσμα τροχαία ατυχήματα. Τέλος μπορεί να αφιερώνει πολύ χρόνο και ενέργεια στο γράψιμο, γεμίζοντας αμέτρητες σελίδες με ύφος ρητορικό και πομπώδες.
Η έναρξη ενός μανιακού επεισοδίου συχνά προαναγγέλλεται από διαταραχές του ύπνου. Αλλαγές στη διάθεση, ψυχοκινητικές αλλαγές και αλλαγές στην όρεξη καθώς και μια αύξηση του άγχους, μπορεί επίσης να εμφανιστούν έως τρεις εβδομάδες πριν από την ανάπτυξη ενός μανιακού επεισοδίου.
Καταθλιπτικά επεισόδια:
Στον αντίθετο πόλο η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από μείωση και επιβράδυνση στη διάθεση, τη σκέψη και τη συμπεριφορά. Η διάθεση είναι πεσμένη, απαισιόδοξη, απελπισμένη. Αίσθηση ματαιότητας κυριαρχεί καθώς ο ασθενής νιώθει ότι έχει οριστικά χάσει την ικανότητα για χαρά. Η συνολική αντίληψη του κόσμου είναι μονόχρωμη, γκρίζα ή μαύρη. Υπάρχει αδυναμία ανταπόκρισης σε ευχάριστα γεγονότα τα οποία απεναντίας υπογραμμίζουν την ανικανότητα του πάσχοντος για φυσιολογική συναισθηματική συμμετοχή. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον καλύπτονται από ένα βαρύ και αδιαπέραστο πέπλο, δραστηριότητες και ενδιαφέροντα που προηγουμένως ευχαριστούσαν και κινητοποιούσαν δημιουργικά τώρα θεωρούνται μάταια, μουντά, αδιάφορα. Η ένταση και το βάθος του προκαλούμενου ψυχικού πόνου δεν γίνονται πάντοτε αντιληπτά από την εξωτερική έκφραση που μπορεί να είναι απαθής, αδιάφορη, ξεκομμένη από τον περίγυρο.
Η σκέψη επιβραδύνεται, η μνήμη και η προσοχή εξασθενούν, η ικανότητα λήψης αποφάσεων αμβλύνεται, ο πάσχων αισθάνεται αναποτελεσματικός, ανεπαρκής, άχρηστος, βάρος στους άλλους. Το μυαλό αδειάζει από όλες τις σκέψεις και κυριαρχείται ολοκληρωτικά από τη θλιβερή πραγματικότητα και την ψυχική αγωνία. Έμμονή και βασανιστική ενασχόληση με πραγματικά ή φανταστικά σφάλματα του παρελθόντος, με προσωπικές ανεπάρκειες και ηθικά ολισθήματα εμφανίζεται, διάφορα σωματικά και ψυχικα ενοχλήματα αναδύονται. Αμιγείς παραληρητικές ιδέες μπορεί να εμφανιστούν με περιεχόμενο κυρίως ενοχικό, υποχονδριακό ή διωκτικό.
Η συνολική κινητική δραστηριότητα μειώνεται, επιβραδύνεται. Όλες οι εκούσιες κινήσεις γίνονται με ιδιαίτερο κόπο, με αργό ρυθμό, χωρίς σφρίγος. Ο βηματισμός είναι βραδύς, τα αντανακλαστικά νωθρά, η στάση του σώματος σκυφτή, η ομιλία ελάχιστη και στερεότυπη και ο ασθενής περνά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας στο κρεβάτι χωρίς όμως να μπορεί να κοιμηθεί ικανοποιητικά. Η κοινωνική δραστηριότητα μειώνεται μέχρις εξαφάνισης.
Καθώς η κατάθλιψη βαθαίνει, σκέψεις θανάτου καταλαμβάνουν πρωτεύουσα θέση και η αυτοκτονία φαντάζει η λογικότερη διέξοδος από μια κατάσταση ανείπωτου ψυχικού πόνου..
Μεικτά επεισόδια:
Πέρα από τα αμιγή μανιακά και καταθλιπτικά επεισόδια κεντρική θέση στη συμπτωματολογία της διπολικής διαταραχής έχουν τα μεικτά επεισόδια κατά τα οποία ο πάσχων εμφανίζει ταυτόχρονα διάφορους συνδυασμούς καταθλιπτικών και μανιακών εκδηλώσεων. Στη δυσφορική μανία η διάθεση είναι εξαιρετικά αγχώδης και απελπισμένη αλλά η σκέψη και η συμπεριφορά παραμένουν ανεβασμένες και υπερδραστήριες αν και ασυντόνιστες, χωρίς συγκεκριμένη στόχευση. Στη διεγερμένη κατάθλιψη, η διάθεση είναι χαμηλή, η σκέψη φτωχή αλλά η δραστηριότητα αυξημένη με διαρκή ανησυχία, άσκοπους βηματισμούς, ασταμάτητη έκφραση παραπόνων και απαιτήσεων. Τα μεικτά επεισόδια είναι δυσκολότερα στην αντιμετώπιση, διαρκούν περισσότερο, συνδέονται με αυξημένη συχνότητα κατάχρησης αλκοόλ ή ουσιών και αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας.
Ο μέσος ασθενής βιώνει μια σημαντική υποτροπή κάθε 17 με 30 μήνες, με τα επεισόδια συχνά να διαρκούν μεταξύ τριών και έξι μηνών.
Ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών με διπολική διαταραχή δεν διατηρούν επίγνωση του παθολογικού της κατάστασής τους.
«Παράφρων δεν είναι αυτός που έχει χάσει τα λογικά του. Παράφρων είναι αυτός που τα έχει χάσει όλα, και διατηρεί τα λογικά του».
Η συμβατική Θεραπεία της διπολικής διαταραχής:
Η διπολική διαταραχή δεν μπορεί να θεραπευτεί σύμφωνα με την συμβατική ιατρική, αντιθέτως η θεραπεία εστιάζει στο να βοηθήσει κάποιο άτομο να ελέγχει τα υπάρχοντα επεισόδια και στο να μην αναπτύξει άλλα επεισόδια στο μέλλον. Η θεραπεία γίνεται με φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία. Νοσηλεία ίσως χρειαστεί, ειδικά σε επεισόδια μανίας.
Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση:
Η ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων, αναγνωρίζει τι πυροδοτεί το κάθε επεισόδιο, μείωνει τα αρνητικά συναισθήματα που εκφράζονται στις σχέσεις, αναγνωρίζει αρχικά συμπτώματα πριν από την πλήρη υποτροπή καθώς και αναγνωρίζει τους παράγοντες που οδηγούν στην διατήρηση της ύφεσης. Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, θεραπεία με επίκεντρο την οικογένεια και ψυχοεκπαίδευση έχουν την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και βοηθάνε στην πρόληψη των υποτροπών, ενώ η θεραπεία κοινωνικού ρυθμού και η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία φαίνεται να είναι οι πιο αποτελεσματικές όσον αφορά τα καταθλιπτικά συμπτώματα.
Φαρμακευτική αγωγή:
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Κάποια υπάρχουν φυσικά στο περιβάλλον όπως το λίθιο και άλλα συνθέθηκαν χημικά στο εργαστήριο. Η συμβατική φαρμακευτική αγωγή με το καλύτερο αποτέλεσμα είναι το λίθιο (σταθεροποιητής διάθεσης), ένα χημικό στοιχείο που απαντάτε φυσικά σε πετρώματα και είναι παρόμοιο με τα χημικά στοιχεία νάτριο και κάλιο. Το λίθιο με τη μορφή λιθιούχων αλάτων, αποδείχθηκε χρήσιμο ως φάρμακο για τη σταθεροποίηση της διάθεσης και τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής, εξαιτίας των νευρολογικών επιπτώσεων των κατιόντων λιθίου στο ανθρώπινο σώμα, είναι αποτελεσματικό στη θεραπεία της οξείας μανίας καθώς και στην πρόληψη των υποτροπών περισσότερο για μανιακά αντί για καταθλιπτικά επεισόδια. Επίσης μειώνει τον κίνδυνο της αυτοκτονίας και αυτοτραυματισμού σε άτομα με διπολική διαταραχή και είναι το μόνο φάρμακο που δίνεται για τη μανία στα παιδιά. Παρόλα τα καλά αποτελέσματα το λίθιο δεν λειτουργεί σε όλους τους ανθρώπους και έχει σοβαρότατες παρενέργειες, έτσι αν λαμβάνετε λίθιο, ο γιατρός σας θα πρέπει να παρακολουθεί τη συγκέντρωσή του στο αίμα σας. Μια συγκέντρωση πάνω από 10 mg ανά λίτρο αίματος προκαλεί ήπια δηλητηρίαση. Τα υψηλά επίπεδα στο αίμα μπορεί να προκαλέσουν αστάθεια, μυϊκή αδυναμία, και πρόβλημα στην ομιλία, πάνω από 20 mg ανά λίτρο αίματος αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου. Καλό είναι να παίρνετε το φάρμακο μαζί με το φαγητό διότι αυτό φαίνεται πως μειώνει τις παρενέργειες. Ιδιαίτερη ανησυχία υπάρχει για την επίδραση του λιθίου στα νεφρά και τον κίνδυνο τερατογένεσης, το λιθιο συνδέεται επίσης με τον υποθυρεοειδισμό, τον υπερπαραθυρεοειδισμό και την αύξηση του σωματικού βάρους.
Τέσσερα αντιεπιληπτικά χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Η καρβαμαζεπίνη είναι αποτελεσματική στη θεραπεία των μανιακών επεισοδίων , με κάποιες έρευνες να δείχνουν πως είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην ταχεία εναλλαγή της διπολικής διαταραχής καθώς και σε εκείνους με έντονα ψυχωσικά συμπτώματα . Είναι λιγότερο αποτελεσματική ωστόσο στην πρόληψη της υποτροπής από το λίθιο. Η καρβαμαζεπίνη έγινε δημοφιλής επιλογή θεραπείας για τη διπολική διαταραχή στα τέλη του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αλλά εκτοπίστηκε από το βαλπροϊκό νάτριο (ΝΤΕΠΑΚΙΝ), στη δεκαετία του 1990 το οποίο πλέον χρησιμοποιείται συχνότερα σαν θεραπεία για την διπολική διαταραχή σε υψηλές δόσεις (150- 360 mg), καθώς είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην θεραπεία μανιακών επεισοδίων. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της περίπτωσης, αντιεπιληπτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με λίθιο ή και μόνα τους. Αντιψυχωσικά έχουν βρεθεί να είναι χρήσιμα για τη διαχείριση της μανίας που σχετίζεται με τη διπολική διαταραχή, ωστόσο οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις δεν είναι σαφείς. Η ολανζαπίνη είναι αποτελεσματική στην πρόληψη των υποτροπών, αν και τα στοιχεία δεν είναι τόσα πολλά όσο για το λίθιο. Τα αντικαταθλιπτικά δεν έχουν δείξει να επιφέρουν κάποια βελτίωση που να μην την προκαλούν και απο μόνοι τους άλλοι σταθεροποιητές διάθεσης. Χορήγηση βενζοδιαζεπινών για σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί παράλληλα με άλλα φάρμακα μέχρι να σταθεροποιηθεί πλήρως η διάθεση.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων αυτών είναι πολλές και σοβαρές όπως, το σύνδρομο ζόμπι, γαστρεντερικές διαταραχές, βλάβες στο συκώτι, μεγάλη μείωση των κυττάρων του αίματος, επίδραση στην ταχύτητα αγωγής του μυοκαρδίου, ηπατική ανεπάρκεια, υπονατριαιμία, νεφρική ανεπάρκεια, απλαστική αναιμία, πιθανή εξέλιξη σε σύνδρομο Stevens-Johnson, ακοκκιοκυτταραιμία, αυτεπαγωγή, αυξημένος κίνδυνος νευροτοξικότητας, αύξηση βάρους, τριχόπτωση, μειωμένη λίμπιντο, διαταραχές της έμμηνης ρύσης, αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονίας, κ.α.
Η φυσική θεραπεία για τη διπολική διαταραχή:
Το 40% με 70% των ασθενών με διπολισμό και μείζονα κατάθλιψη έχουν μικρή απόκριση και σοβαρές παρενέργειες στις διαθέσιμες συμβατικές φαρμακολογικές και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Τα προβλήματα αυτά της συμβατικής θεραπείας έχουν συμβάλει στην αυξημένη χρήση της εναλλακτικής ιατρικής. Μέχρι πρόσφατα, η συνολική αναθεώρηση των εναλλακτικών και φυτικών αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και υπνωτικών στην ψυχοφαρμακολογία και οι εφαρμογές τους στις ψυχικές διαταραχες ήταν απών. Η έρευνα όμως στον τομέα των φυτικών και εναλλακτικών θεραπειών έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες έχοντας δωθεί αύξημένη προσοχή σε όλο τον κόσμο σε πιο παραδοσιακά ιατρικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των Φαρμακευτικών Βοτάνων, της Ayurveda, της Φυσιοθεραπευτικής, της Κινέζικης ιατρικής (τζονγκ γι), της Unani ιατρικής, και της Σίντα.
Η Συμπληρωματική και εναλλακτική ιατρική (CAM) έχει χρησιμοποιηθεί είτε μόνη είτε σε συνδυασμό με συμβατικές θεραπείες σε ασθενείς με διαταραχές της διάθεσης. Πολλές κλινικές δοκιμές φυτικών φαρμακων έχουν γίνει και συνεχίζουν να είναι σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο, και αναμένεται να αποδώσουν θετικά αποτελέσματα σε ασθενείς με διπολισμό, μείζονα κατάθλιψη και άλλες διαταραχές της διάθεσης. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που αναφέρω εξετάζει τα δεδομένα βάση στοιχείων, σχετικά με τη χρήση της εναλλακτικής ιατρικής σε διαταραχές της διάθεσης σε έρευνες που έχουν δημοσιευτεί στην αγγλική γλώσσα σε PubMed, Medline, και PsycINFO και τις βάσεις δεδομένων της Quertile κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών.
Τα αποτελέσματα παρέχουν αποδεικτικά στοιχεία μιας σειράς νευροχημικών, ενδοκρινολογικών, και επιγενετικών επιδράσεων για 21 φυτικά φάρμακα (phytomedicines), τα σημαντικότερα εξ’ αυτών αναφέρονται λεπτομερώς στο παρόν άρθρο. Εξήντα έξι από τις ελεγχόμενες μελέτες περιλαμβάνουν έντεκα phytomedicines. Πολλά από αυτά παρέχουν υψηλό επίπεδο των αποδεικτικών στοιχείων, όπως Hypericum perforatum (βότανο του Αγίου Ιωάννη), για τη μείζονα κατάθλιψη, και Piper methysticum (Κάβα) για τις αγχώδεις διαταραχές. Αρκετές κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους παρέχουν θετικά αποδεικτικά στοιχεία για τις αντικαταθλιπτικές επιδράσεις των (Echium amoenum(κόκκινα φτερά), Crocus sativus(Κρόκος), και Rhodiola rosea(χρυσή ρίζα) και την αγχολυτική δράση των (Ginkgo biloba(Γκινγκο Μπιλομπα), Passiflora incanata(Πασιφλόρα), και Scutellaria lateriflora(Σκουτελλάρια η πλαγιοανθής). Η χολίνη, η ινοσιτόλη, και η Ν -acetylcysteine είναι επίσης αποτελεσματικά πρόσθετα σε διπολικούς ασθενείς, ενώ τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, εικοσιπεντανοϊκό και δοκοσαεξανοϊκό οξύ έχουν θεραπευτική δράση σε μονοπολική και διπολική κατάθλιψη.
Ayurvedic και ομοιοπαθητικές θεραπείες έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης, αν και μεγαλύτερες ελεγχόμενες μελέτες απαιτούνται ακόμα. Επί του παρόντος, αν και οι εναλλακτικές θεραπείες (CAM), δεν είναι η κύρια θεραπεία των διαταραχών της διάθεσης, το επίπεδο των στοιχείων που έχει προκύψει, δείχνει ότι αυτές οι θεραπείες είναι επαρκής, αποτελεσματικές και χωρίς σοβαρές παρενέργειες.
Φυτικά φάρμακα για την θεραπεία της διπολικής μανίας:
Τσιμιτσιφούγκα (Cimicifuga racemosa).
Το Black cohosh η Τσιμιτσιφούγκα (Cimicifuga racemosa, CR), είναι ένα φυσικο αντι-φλεγμονώδες βότανο, με αντικαταθλιπτικές και ηρεμιστικές ιδιότητες και βοηθάει στην αντιμετώπιση της μανιακής φάσης. Το πρώτο φαρμακευτικό προϊόν από Cimicifuga racemosa (CR) είναι διαθέσιμο από το 1956 (Γερμανία, Remifemin®). Το δραστικά συστατικά του (26-deoxyactein) φαίνεται να συνδέονται με τις θέσεις του υποδοχέα οιστρογόνων, η οποία πιστεύεται οτί μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της διάθεσης, μέσω ορμονικής δραστηριότητας. Είναι ένα βότανο που μπορεί να παρέχει οφέλη στην σταθεροποίηση της διάθεσης, καθώς και της καταστολής του κεντρικού νευρικού συστήματος και χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της μανίας μειώνοντας τα συμπτώματα όπως η ψυχωτική διέγερση, υπερκινητικότητα και το άγχος. Η δόση είναι 1 δισκίο δύο φορές την μέρα ή 1 φλιτζάνι αφέψημα δύο φορές την μέρα, ή 10-50 σταγόνες βάμματος δύο φορές την μέρα.
Χολίνη:
Η χολίνη είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη που αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά της διατροφής . Βρίσκετε σε μεγάλες ποσότητες στον κρόκο του αυγού, τα ρεβύθια, τις φακές και το ρύζι. Αυτή η βιταμίνη έχει δειχτεί πως είναι αποτελεσματική για τα συμπτώματα της μανίας σε άτομα με διπολική διαταραχή. Η επιστημονική βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι η λήψη της είναι χρήσιμη κατά τη διάρκεια των φάσεων της μανίας, αλλά θα πρέπει να αποφεύγεται ή να περιορίζεται στο ελάχιστο κατά τη διάρκεια των περιόδων της διπολικής κατάθλιψης. Αποτελέσματα μίας μελέτης 66 ατόμων με διπολική διαταραχή που έλαβαν 2.000 έως 7.200 χιλιοστόγραμμα χολίνης ανά ημέρα, έδειξαν σημαντική βελτίωση των μανιακών συμπτωμάτων. Μελέτες από το 1982 από τους Cohen et al, έχουν κατέδειξει ότι τόσο η χολίνη όσο και η λεκιθίνη είναι μη-τοξικοί και αποτελεσματικοί παράγοντες, ικανοί να μειώσουν την διπολική μανία. Σε περιόδους μανίας, η αύξηση χολίνης- λεκιθίνης σε υψηλή δόση παράγει αντι-μανιακά αποτελέσματα ενώ σε συνδυάσμό με ωμέγα-3 ιχθυέλαια ταυτόχρονα, παρέχει προστασία απο την κύληση στο άλλο άκρο την κατάθλιψη.
Αμινοξί Γλυκίνη:
Οι ερευνητές έχουν βρει στοιχεία που υποδηλώνουν ένα σημαντικό ρόλο του αμινοξέως γλυκίνη, σε υποτροπές μανιακών επεισοδίων σε ασθενείς με διπολική διαταραχή Ι. To Αμινοξί Γλυκίνη χρησιμοποιείτε κάθε φορά που αρχίζει να χάνετε ο έλεγχος. Η θεραπεία διαχείρισης κρίσεων μπορεί να ξεκινήσει με μία μόνο δόση του αμινοξέος γλυκίνη. 15 έως 30 g γλυκίνης κατά τη διάρκεια της οξείας επιθέσης μπορεί να προκάλεσει τη διακοπή του μανιακού επεισοδίου και την επαναφορά της ηρεμίας μέσα σε μία ώρα. Υψηλότερες δόσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια οξέων υπερ-μανιακών επεισοδίων.
Δοσολογία: Πάρτε 15-30 g (15.000-30.000 mg) σε νερό / χυμό με άδειο στομάχι τουλάχιστον δύομισή ώρες μετά την κατανάλωση πρωτεΐνης.Ρυθμίστε τη δόση σύμφωνα με το σωματικό βάρος σας. Θα χρειαστούν 30 g αν είστε ένα μεγάλο άτομο και 15 g αν είστε μικροκαμωμένη. Προτιμόνται κάψουλες, επειδή τείνουν να έχουν καλύτερη διάρκεια ζωής και μπορούμε να είμαστε ακριβείς με τη δόση.Συνεχίστε τη συμπλήρωσή Γλυκίνη τις επόμενες ημέρες στη χαμηλότερη δόση των 2-4 g (2000-4000 mg) με άδειο στομάχι μια φορά ή δύο φορές ανά ημέρα ανάλογα με τις ανάγκες.
Φυτικά φάρμακα για την θεραπεία της δίπολικής κατάθλιψής:
Ν-ακετυλο κυστεΐνη:
Η Ν-ακετυλο κυστεϊνη (NAC) είναι ένα αντιοξειδωτικό που βοηθά στη μείωση του οξειδωτικού στρες και παράλληλα είναι ένας πρόδρομος της γλουταθειόνης που έχει δειχθεί ότι έχει αντικαταθλιπτική αποτελεσματικότητα σε ελεγχόμενες με εικονικό φάρμακο δοκιμές. NAC αντιστρέφει τα μοντέλα εξάντλησης της γλουταθειόνης, αυξάνοντας την περιφερική γλουταθειονη στον εγκέφαλο. Αξίζει να σημειωθεί από αυτή την άποψη οτί η Ν-ακετυλο κυστεϊνη ενισχύει την νευρογένεση των νευρωνικών βλαστικών κυττάρων. Η NAC προάγει νευρωνική επιβίωση μετά από τραυματισμό και έχει αντι-φλεγμονώδεις επιδράσεις. Μια νευροπροστατευτική επίδραση της NAC έχει προταθεί από επιδράσεις σε μια ποικιλία μοντέλων νευροεκφυλιστικών ασθενειών κ.α, επίσης η Ν-ακετυλο κυστεϊνη φαίνεται να αντιστρέφει την μιτοχονδριακή δυσλειτουργία, η οποία είναι σύμφωνη με την αναδυόμενη βιβλιογραφία σχετική με το ρόλο των μιτοχονδρίων στη διπολική διαταραχή. Επιπλέον, μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αναφέρει ότι σε μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη των ατόμων με διπολική διαταραχή, προσθέτοντας 2 γραμμάρια Ν -acetylcysteine ανά ημέρα στην παραδοσιακή διπολική φαρμακευτική αγωγή οδήγησε σε σημαντική βελτίωση στην κατάθλιψη, την μανία, και την ποιότητα της ζωής.
Hypericum perforatum (βότανο του Αγίου Ιωάννη):
Οι μελέτες δείχνουν ότι το βαλσαμόχορτο μπορεί να επηρεάσει διάφορες χημικές ουσίες (νευροδιαβιβαστές), του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της σεροτονίνης, της επινεφρίνης και της ντοπαμίνης. Μία από αυτούς τους νευροδιαβιβαστές η σεροτονίνη είναι η ίδια χημική ουσία που επηρεάζεται από το συνταγογραφούμενο φάρμακο Prozac , και είναι ένας εκλεκτικός αναστολέας επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI). Το Βαλσαμόχορτο μπορεί επίσης να βελτιώσει τον ύπνο , επειδή αυξάνει την εξόδο της μελατονίνης τη νύχτα. Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται στον εγκέφαλο και ρυθμίζει τους κιρκαδικούς ρυθμούς, συμπεριλαμβανομένου του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης. Ομως το βαλσαμόχορτο όπως και τα χημικά αντικαταθλιπτικά, πρέπει να συνδυάζεται με βότανά κατά τις μανίας π.χ (τo Αμινοξί Γλυκίνη) γιατί μερικές φορές ενέχουν κίνδυνο πρόκλησης ή επιδείνωσης μανιακών συμπτωμάτων.
5-υδροξυτρυπτοφάνη (5-ΗΤΡ):
5-υδροξυτρυπτοφάνη (5-ΗΤΡ) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της διπολικής κατάθλιψης και βασίζεται στη θεωρία ότι ως πρόδρομος της σεροτονίνης έχει μια κατευναστική επίδραση στην ψυχική υγεία. Η 5-HTP μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της σεροτονίνης έχοντας θετική επιρροή στην διάθεση, τον ύπνο και τον πόνο. Οι μελέτες και αρκετά ευρήματα δείχνουν ότι το 5-HTP συμπληρώματα μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της διάθεσης και των συναισθημάτων, και να συγκριθεί με αρκετά χημικά αντικαταθλιπτικά .
Νταμιάνα φύλλα - Damiana (Turnera aphrodisiaca):
Η Νταμιάνα ή Δαμιάνα (Turnera Diffusa) ανήκει στην οικογένεια των Πασιφλορειδών. Η ονομασία Νταμιάνα προέκυψε από την αγχολυτική και χαλαρωτική επίδραση του βοτάνου, μιας και στα λατινικά damiana σημαίνει «αυτή που τιθασεύει». Η δαμιάνα αποτελεί παραδοσιακό αφροδισιακό βότανο που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από τους γηγενείς της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, για την τόνωση της σεξουαλικής απόδοσης και ως φυσικό αντικαταθλιπτικό. Η Damiana (Turnera aphrodisiaca) είναι μια παραδοσιακή θεραπεία για την κατάθλιψη και έχει αφροδισιακές ιδιότητες, δράση που στερούνται τα υπόλοιπα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, κάνοντας την ζώη των διπολικών και καταθλιπτικών ατόμων κενή ως ανύπαρκτη στον σεξουαλικό τομέα. Η Damiana φαίνεται να δρα στο ορμονικό σύστημα εμφάνιζοντας σημαντική αγχολυτική δραστικότητα.
Ινοσιτόλη:
Ινοσιτόλη είναι μια συνθετικό βιταμίνη που μπορεί να βοηθήσει με την κατάθλιψη. Σε μία μελέτη , 66 άτομα με διπολική διαταραχή οι οποίοι βιώνουν μια μείζονα καταθλιπτική επεισόδιο που ήταν ανθεκτική σε ένα συνδυασμό των σταθεροποιητών της διάθεσης και ένα ή περισσότερα αντικαταθλιπτικά, δόθηκαν επίσης ινοσιτόλη ή άλλη επιπρόσθετη θεραπεία για έως και 16 εβδομάδες. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι το 17,4 τοις εκατό των ανθρώπων που έλαβαν ινοσιτόλη ως επιπρόσθετη θεραπεία που ανακτώνται από καταθλιπτικό επεισόδιο και δεν είχαν κανένα σύμπτωμα επεισόδιο διάθεσης για οκτώ εβδομάδες.
Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα
Το ιχθυέλαιο και τα ψάρια είναι κοινές πηγές δύο εκ’των τριών κύριων είδών ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, του εικοσαπεντανοϊκόυ οξέως (ΕΡΑ) και το δοκοσαεξανοϊκού οξέως (DHA). Πρόσφατα, ένας αυξανόμενος αριθμός μελέτων έχουν δείξει ότι τα ω-3 λιπαρά οξέα μπορεί να είναι ευεργετική για πολλές διαταραχές της διάθεσης, όπως η κλινική κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, οι διαταραχές προσωπικότητας και η σχιζοφρένεια. Η διπολική διαταραχή φαίνεται να είναι λιγότερο συχνή σε χώρες όπου οι άνθρωποι καταναλώνουν ψάρια και ιχθυέλαια. Οι άνθρωποι με κατάθλιψη τείνουν επίσης να έχουν χαμηλότερα επίπεδα ωμέγα-3 λιπαρών οξέων στο αίμα τους. Τα χαμηλά επίπεδα ω-3 σχετίζονται με την αυτοκτονία και την αυτοτραυματισμό. Απαντώντας σε αυξανόμενα ποσοστά αυτοκτονίας στον στρατό, ερευνητές από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH) διαπίστωσαν πρόσφατα ότι τα χαμηλά επίπεδα ω-3 στο αίμα αύξησαν τον κίνδυνο αυτοκτονίας έως και 62%. Τα Ωμέγα-3 είναι μια από τις γνωστότερες φυσικές θεραπείες για την διπολική κατάθλιψη και σε συνδυασμό με κάποιο βότανο κατά της μανίας, π.χ (χολίνη), αποτελούν μια ήπια βασική και χωρίς παρενέργειες θεραπεία για την διπολική διαταραχή. Η τρέχουσα μετα-ανάλυση παρέχει ενδείξεις ότι το εικοσαπεντανοϊκό οξύ (ΕΡΑ) μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική από το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) στη θεραπεία της κατάθλιψης. Τα ωμεγα-3 λιπαρά οξέα είναι μια ουσία που είναι γνωστή για την ενίσχυση της παραγωγής του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνης στον οργανισμό. Η σεροτονίνη είναι γνωστό οτί μας κάνει να αισθάνομαστε ευτυχείς, και βελτιώνει γενικά τη διάθεση μας. Στην πραγματικότητα, μελέτες έχουν δείξει ότι όταν αισθανόμαστε πεσμένοι, ή με κατάθλιψη, είναι επειδή έχουμε χαμηλά επίπεδα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνης στο σώμα μας. Τα Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα είναι επίσης πολύ χρήσιμα σε έγκυες γυναίκες με μείζονα κατάθλιψη, και δεν έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο έμβρυο. Τα ευρήματα μέχρι σήμερα, παρέχουν ισχυρές αποδείξεις ότι τα συμπτώματα της διπολικής κατάθλιψης, μπορούν να βελτιωθούν με την χρήση ωμέγα-3 λιπαρών οξέων.
Πολλά ακόμα βότανα χρησιμοποιούνται σαν πρόσθετα στην διπολική διαταραχή όπως το Ginseng (Panax quinquefolium) - χρησιμοποιείται σε ασθενείς των οποίων η κατάθλιψη συνοδεύεται από κόπωση και λήθαργο, το λάδι από κουκούτσια σταφυλιού και pycogenol – αντιοξειδωτικά, η Gotu Kola (Centella asiatica, Hydrocotyl asiatica) - συνιστάται για την κατάθλιψη και το άγχος, η Licorice (Glycyrrhiza glabra, Liquiritia officinalis) για ορμονικές ψυχικές διαταραχες, η Sarsaparilla (Hemidesmus indicus) που επηρεάζει την παραγωγή ορμονών και ρυθμίζει τα νεύρα, η Rhodiola rosea που βοηθάει στην αντιμετώπιση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων της διπολικής διαταραχής, η S-αδενοσυλομεθειονίνη (SAMe) κ.α
Αλλαγές στη διατροφή:
Ο τύπος της διατροφή έχει αποδειχτεί πως έχει επιπτώσεις στην διπολική διαταραχή. Η σωστή διατροφή και η σωματική άσκηση επηρεάζουν την ψυχική υγεία και δρουν αποτρεπτικά στην εμφάνιση και εξέλιξη της κατάθλιψης και της διπολικής διαταραχής. Τα τρόφιμα που είναι γνωστό ότι επιδεινώνουν το πρόβλημα είναι η γλουτένη, το αλκοόλ, ορισμένα πρόσθετα τροφίμων, το καλαμπόκι, το σιτάρι τα γαλακτοκομικά προϊόντα ο καφές και η ζάχαρη. Σε πολλές περιπτώσεις, τα προβλήματα προκαλούνται από το σιτάρι και τη γλουτένη, αλλά όχι πάντα.
Όσοι αναζητούν φυσικές θεραπείες για τη διπολική διαταραχή πρέπει να μείνουν μακριά από τα επεξεργασμένα σάκχαρα, τα κορεσμένα λίπη, και άλλες ανθυγιεινές διατροφικές επιλογές. Αυτές οι κακές επιλογές διατροφής είναι γνωστές για την ικανότητά τους να καταστέλλουν τη διάθεση. Η επεξεργασμένη ζάχαρη είναι επίσης γνωστό ότι ενισχύει την μανία, η καφείνη οδηγεί σε κατάθλιψη, συμπεριφορά απόσυρσης και ευερεθιστότητα, μια από τις απλούστερες φυσικές θεραπείες για τη διπολική διαταραχή είναι να κόψετε την καφείνη και την ζάχαρη.
Τα λιπαρά ψάρια, ιχθυέλαια, όσπρια, λαχανικά, φρούτα και καρποί συγκαταλέγονται στα τρόφιμα που είναι αναγκαίο να εντάσσουν στην διατροφή τους όσοι έχουν ψυχικές διαταραχές.
Επίσης η κετονική δίαιτα χρησιμοποιείτε με καλά αποτελέσματα στην διπολική διαταραχή. Η κετονική δίαιτα αρχικά εισήχθη ως θεραπεία για την επιληψία στη δεκαετία του 1920, για επιληπτικούς ασθενείς που ήταν ανθεκτικοί στα φάρμακα. Η δίαιτα αυτή ( «κέτο») είναι υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, μέτρια σε πρωτεΐνη και πολύ χαμηλή σε υδατάνθρακες. Η δίαιτα αυτή πυροδοτεί μια μεταβολική κατάσταση που ονομάζεται κέτωση, στην οποία το σώμα αρχίζει να παράγει σώματα ακετόνης και κετόνης που θα χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτικά καύσιμα στη θέση της γλυκόζης. Ολοένα και περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία δείχνουν ότι η κετονική διατροφή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες νευρολογικές διαταραχές. Στην πραγματικότητα, η θεραπευτική πιθανότητα της δίαιτας επί του παρόντος διερευνάται σε αρκετές κλινικές μελέτες τόσο για διαταραχές της διάθεσης, όσο και για σωματικές παθήσεις όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, καρκίνο του εγκεφάλου και της νόσου του Πάρκινσον .
Δύο άλλα φυσικά αντίδοτα για την διπολική διαταραχή είναι η άσκηση και σωστός ύπνος.
Άσκηση:
Λαμβάνοντας μέρος σε τακτικές συνεδρίες άσκησης είναι από καιρό γνωστό ότι αποδίδει άμμεσα στην ψυχική και σωματική υγεία. Κατά την διάρκεια της σωματικής άσκησης, παράγονται ενδορφίνες, που μπορούν να αποτρέψουν την κατάθλιψη και τις εναλλαγές της διάθεσης. Η άσκηση έχει αποδειχθεί σε κλινικές έρευνες ότι έχει τα ίδια οφέλη για την καταπολέμηση διπολικής κατάθλιψης, όσο τα δημοφιλή αντικαταθλιπτικά φάρμακα (Zoloft).
Ύπνος:
Υπάρχει μία συγκεκριμένη σύνδεση μεταξύ της έλλειψης ύπνου και της διπολικής κατάθλιψης. Στην πραγματικότητα, ένα από τα σημαντικότερα σημάδια της κατάθλιψης, είναι η αϋπνία ή η ανικανότητα να κοιμηθείτε. Ένα άλλο σημάδι της κλινικής κατάθλιψης είναι το να κοιμάται κάποιος πάρα πολύ. Για να αποφύγεται τις ψυχικές διαταραχές του κακού ύπνου να κοιμάστε 8 με 9 ώρες κάθε βράδι, τις ώρες 11 το βράδι μεχρι τις 7 το πρώι, που παράγετε η μεγαλύτερη ποσότητα μελατονίνης και σε απόλυτο όσο είναι το δυνατόν σκοτάδι.
Με σωστό ύπνο, καθημερινή άσκηση, μια προσεγμένη διατροφή και κάποιες φυσικές θεραπείες, είναι αποδεδειγμένο οτί μπορούν να θεραπευτούν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, πολλές ψυχικές παθήσεις, όπως η διπολική διαταραχή, χωρίς υποτροπές και χωρίς τοξικές θεραπείες.
«Οι νευρωτικοί χτίζουν κάστρα στον αέρα. Οι ψυχωτικοί ζουν σ’ αυτά. Και οι ψυχίατροι παίρνουν το νοίκι».
Ιωάννης Κάργας.
Παραπομπές - Ιατρική βιβλιογραφία – Έρευνες:
Διαταραχές της διάθεσης, Συμπληρωματική και Εναλλακτική ιατρική: μια ανασκόπηση της ιατρικής βιβλιογραφίας: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3660126/
Πιθανός ρόλος της γλυκίνης στη διπολική μανία: https://www.medwirenews.com/.../possible-role-for.../176198
Μειωμένη μανίας και κατάθλιψης στη νεανική διπολική διαταραχή που σχετίζεται με τη συμπλήρωση μακράς αλυσίδας ω-3 πολυακόρεστο λιπαρό οξύ: https://www.nature.com/articles/ejcn200881
Η αποτελεσματικότητα της Ν-ακετυλοκυστεϊνη ως μίας συμπληρωματικής θεραπείας στη διπολική κατάθλιψη: Μία ανοικτή δοκιμή: https://www.jad-journal.com/.../S0165-0327(11.../abstract
Φυτικό φάρμακο για την κατάθλιψη, το άγχος και την αϋπνία: Μια ανασκόπηση των ψυχοφαρμακολογίας και κλινικά στοιχεία: https://www.researchgate.net/.../51155063_Herbal_medicine...
Ν-ακετυλο κυστεϊνη η συμπληρωματική θεραπεία για τη διαταραχή διπολική II: μια ανάλυση υποομάδας μιας τυχαιοποιημένης ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20800897
EPA αλλά όχι το DHA φαίνεται να είναι υπεύθυνη για την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων οξέος ωμέγα-3 μακράς αλύσου πολυακόρεστο λιπαρό στην κατάθλιψη: ενδείξεις από μια μετα-ανάλυση των τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων μελετών: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20439549
Kava Άγχος Κατάθλιψη Φάσμα Μελέτη (KADSS): Ένα μεικτό μεθόδους RCT χρησιμοποιώντας ένα υδατικό εκχύλισμα του Piper methysticum: https://www.sciencedirect.com/.../pii/S0965229909000028
Ωμέγα-3 για τη διπολική διαταραχή: μετα-αναλύσεις χρήση σε μανία και διπολική κατάθλιψη: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21903025
Χολίνη στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8874839
Μελέτες Δραστηριότητας κατά του άγχους και της κατάθλιψης του Turnera aphrodisiaca Ward: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1062162/
Ν-ακετυλοκυστεΐνη για μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια στη διπολική διαταραχή: http://www.scielo.br/scielo.php..
Η διπολική διαταραχή (γνωστή και ως μανιοκαταθλιπτική διαταραχή ή απλώς μανιοκατάθλιψη), είναι μια συχνή ψυχική νόσος, που αυξάνεται επικίνδυνα τις τελευταίες δεκαετίες. Η σύλληψης της μανιοκατάθλιψης μπορεί να εντοπιστεί στη δεκαετία του 1850, όπου ο Jules Baillarger περιγράφει στην Γαλλική Αυτοκρατορική Ακαδημία Ιατρικής μία διφασική ψυχική ασθένεια που προκαλεί επαναλαμβανόμενες ταλαντώσεις μεταξύ μανίας και κατάθλιψης, την οποία ονόμασε folie à double forme («διπλής μορφής παραφροσύνη). Παραλλαγές της διάθεσης και διαφοροποιήσεις στα επίπεδα ενέργειας έχουν παρατηρηθεί στην ιστορία προ αμνημονεύτων χρόνων. Οι λέξεις «μελαγχολία» (μια παλιά λέξη για την κατάθλιψη) και «μανία» προέρχονται από την αρχαία Ελλάδα. Η λέξη μελαγχολία προέρχεται από το μέλας, που σημαίνει «μαύρο» και χόλος που σημαίνει «χολή», ενδεικτικό της προέλευσης του όρου στις προ-Ιπποκράτη θεωρίες. Εντός των θεωριών αυτών η μανία θεωρήθηκε πως βγαίνει από περίσσεια κίτρινη χολή, ή ένα μείγμα από μαύρη και κίτρινη χολή. Ο Γερμανός ψυχολόγος Emil Kraeplin ήταν ο πρώτος που έκανε τον διαχωρισμό ανάμεσα στην μανιοκαταθλιπτική ασθένεια και την σχιζοφρένεια στα τέλη του 19ου αιώνα.
Τα άτομα με διπολική διαταραχή βιώνουν επεισόδια ανεβασμένης ή ευερέθιστης διάθεσης γνωστά ως μανία εναλλασσόμενα από επεισόδια κατάθλιψης. Αυτά τα επεισόδια μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην ικανότητα του ανθρώπου να λειτουργήσει φυσιολογικά στην καθημερινότητα του. Ωστόσο η διπολική διαταραχή έχει συνδεθεί και με την δημιουργικότητα και ακόμη και την ιδιοφυΐα, και πολλοί καλλιτέχνες, όπως ο ζωγράφος Βίνσεντ βαν Γκογκ, η ηθοποιός και συγγραφέας Κάρι Φίσερ η συγγραφέας Βιρτζίνια Γουλφ, κ.α έπασχαν από αυτή. Σχεδόν το 4% των ανθρώπων παγκοσμίως έχουν διπολική διαταραχή, είναι το ίδιο συχνή σε άνδρες και γυναίκες και εμφανίζεται συνήθως σε νεαρή ηλικία. Η αιτία που προκαλεί την διαταραχή δεν είναι ξεκάθαρη, αλλά οι γενετικοί, οι περιβαλλοντικοί και οι διατροφικοί παράγοντες θεωρείται πως παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της διαταραχής.
Η διπολική διαταραχή είναι μια από τις σημαντικότερες αιτίες πρόωρου θανάτου και αναπηρίας στις σύγχρονες κοινωνίες. Οι πάσχοντες έχουν κατά μέσο όρο 15 χρόνια μικρότερο προσδόκιμο επιβίωσης σε σχέση με το γενικό πληθυσμό. Τα καρδιαγγειακά προβλήματα και η αυτοκτονία είναι τα βασικά αίτια αυτής της μείωσης. Ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι 15 φορές μεγαλύτερος στους διπολικούς ασθενείς και το ποσοστό αυτών που αυτοκτονούν ξεπερνά το 5%, ενώ είναι αρκετά μεγαλύτερο στα αρχικά στάδια της νόσου.
Συμπτωματα:
Η μανιοκαταθλιπτική νόσος είναι τις περισσότερες φορές μια φασική διαταραχή με εξάρσεις μανιακών ή καταθλιπτικών επεισοδίων και υφέσεις. Το κεντρικό χαρακτηριστικό του μανιακού επεισοδίου είναι η παθολογικά ανεβασμένη, ευφορική διάθεση. Ο ασθενής αισθάνεται πραγματικά θαυμάσια, ικανός για τα πάντα, ακαταμάχητος, ο κόσμος φαίνεται γεμάτος δυνατότητες και δεν υπάρχει κανένα εμπόδιο, κανένας περιορισμός. Η αισθητηριακή αντίληψη οξύνεται με τέτοιο τρόπο ώστε τα χρώματα φαίνονται ζωηρότερα, τα σχήματα, τα περιγράμματα και οι υφές σαφέστερα και σφριγηλότερα, οι ήχοι διαυγέστεροι και κρυστάλλινοι, οι γεύσεις απολαυστικότερες. Η ανεβασμένη διάθεση σε συνδυασμό με την επίταση της αισθητηριακής αντίληψης οδηγούν συχνά σε εμπειρίες αποκαλυπτικές, μυστικιστικές, επικοινωνίας με το Θεό, ένωσης με το σύμπαν και όλα τα πλάσματά του. Αυτές οι εμπειρίες είναι εξαιρετικά ευχάριστες και η ανάμνησή τους συχνά προκαλεί έντονη νοσταλγία στους πάσχοντες και επιθυμία επαναβίωσής τους. Στα προχωρημένα στάδια του μανιακού επεισοδίου μπορεί να αναδυθούν αληθείς ψευδαισθήσεις καθώς κατακερματίζεται πλήρως η ικανότητα πρόσληψης και ερμηνείας των ερεθισμάτων του περιβάλλοντος. Από την άλλη πλευρά, η διάθεση μπορεί να είναι ευερέθιστη και ο πάσχων να γίνεται υπέρμετρα απαιτητικός, αδιάκριτος, προσβλητικός, να μην ανέχεται αντιρρήσεις και ματαιώσεις, να ξεσπάει σε ανεξέλεγκτο θυμό, να καταστρέφει αντικείμενα ή ακόμα να γίνεται απειλητικός και σωματικά επιθετικός προς τους άλλους.
Μανιακά επεισόδια:
Κατά τη διάρκεια του μανιακού επεισοδίου η δραστηριότητα, οι διαδικασίες της σκέψης και της ομιλίας επιταχύνονται. Μυριάδες σκέψεις για εντελώς διαφορετικά θέματα συνωστίζονται στο μυαλό και απαιτούν ταυτόχρονα την προσοχή. Αμιγείς παραληρητικές ιδέες εμφανίζονται συχνά με θέματα κυρίως θρησκευτικά, μεγαλειώδη και διωκτικά. Αρχικά ο ασθενής εμφανίζεται πολύ απασχολημένος, εμπλέκεται σε πολλαπλά σχέδια και δραστηριότητες, είναι ακούραστος, κοιμάται λίγο. Η κινητική δραστηριότητα γίνεται περισσότερο ποικίλη και συχνά παράδοξη (ο ασθενής τραγουδάει, χορεύει, χειροκροτεί, κάνει γκριμάτσες, θορυβεί, καθαρίζει το σπίτι ακατάπαυστα, αδειάζει τα συρτάρια, κατεβάζει τα κάδρα, γελάει και κλαίει, βγάζει τα ρούχα του, μακιγιάρεται με φανταχτερό τρόπο, περπατάει πολλά χιλιόμετρα, τηλεφωνεί μεταμεσονύκτιες ώρες, σπάει τα πάντα κ.α).
Ορισμένες άλλες συμπεριφορές είναι κατ’ εξοχήν χαρακτηριστικές της μανίας. Ο ασθενής προβαίνει σε αλόγιστες δαπάνες που μπορεί να οδηγήσουν σε πλήρη οικονομική καταστροφή από τη μια στιγμή στην άλλη. Η σεξουαλική επιθυμία και διαθεσιμότητα είναι πολύ αυξημένες, Ο ασθενής μπορεί επιπλέον να κάνει κατάχρηση αλκοόλ ή παράνομων ουσιών και να οδηγεί παράτολμα και επικίνδυνα με αποτέλεσμα τροχαία ατυχήματα. Τέλος μπορεί να αφιερώνει πολύ χρόνο και ενέργεια στο γράψιμο, γεμίζοντας αμέτρητες σελίδες με ύφος ρητορικό και πομπώδες.
Η έναρξη ενός μανιακού επεισοδίου συχνά προαναγγέλλεται από διαταραχές του ύπνου. Αλλαγές στη διάθεση, ψυχοκινητικές αλλαγές και αλλαγές στην όρεξη καθώς και μια αύξηση του άγχους, μπορεί επίσης να εμφανιστούν έως τρεις εβδομάδες πριν από την ανάπτυξη ενός μανιακού επεισοδίου.
Καταθλιπτικά επεισόδια:
Στον αντίθετο πόλο η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από μείωση και επιβράδυνση στη διάθεση, τη σκέψη και τη συμπεριφορά. Η διάθεση είναι πεσμένη, απαισιόδοξη, απελπισμένη. Αίσθηση ματαιότητας κυριαρχεί καθώς ο ασθενής νιώθει ότι έχει οριστικά χάσει την ικανότητα για χαρά. Η συνολική αντίληψη του κόσμου είναι μονόχρωμη, γκρίζα ή μαύρη. Υπάρχει αδυναμία ανταπόκρισης σε ευχάριστα γεγονότα τα οποία απεναντίας υπογραμμίζουν την ανικανότητα του πάσχοντος για φυσιολογική συναισθηματική συμμετοχή. Το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον καλύπτονται από ένα βαρύ και αδιαπέραστο πέπλο, δραστηριότητες και ενδιαφέροντα που προηγουμένως ευχαριστούσαν και κινητοποιούσαν δημιουργικά τώρα θεωρούνται μάταια, μουντά, αδιάφορα. Η ένταση και το βάθος του προκαλούμενου ψυχικού πόνου δεν γίνονται πάντοτε αντιληπτά από την εξωτερική έκφραση που μπορεί να είναι απαθής, αδιάφορη, ξεκομμένη από τον περίγυρο.
Η σκέψη επιβραδύνεται, η μνήμη και η προσοχή εξασθενούν, η ικανότητα λήψης αποφάσεων αμβλύνεται, ο πάσχων αισθάνεται αναποτελεσματικός, ανεπαρκής, άχρηστος, βάρος στους άλλους. Το μυαλό αδειάζει από όλες τις σκέψεις και κυριαρχείται ολοκληρωτικά από τη θλιβερή πραγματικότητα και την ψυχική αγωνία. Έμμονή και βασανιστική ενασχόληση με πραγματικά ή φανταστικά σφάλματα του παρελθόντος, με προσωπικές ανεπάρκειες και ηθικά ολισθήματα εμφανίζεται, διάφορα σωματικά και ψυχικα ενοχλήματα αναδύονται. Αμιγείς παραληρητικές ιδέες μπορεί να εμφανιστούν με περιεχόμενο κυρίως ενοχικό, υποχονδριακό ή διωκτικό.
Η συνολική κινητική δραστηριότητα μειώνεται, επιβραδύνεται. Όλες οι εκούσιες κινήσεις γίνονται με ιδιαίτερο κόπο, με αργό ρυθμό, χωρίς σφρίγος. Ο βηματισμός είναι βραδύς, τα αντανακλαστικά νωθρά, η στάση του σώματος σκυφτή, η ομιλία ελάχιστη και στερεότυπη και ο ασθενής περνά το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας στο κρεβάτι χωρίς όμως να μπορεί να κοιμηθεί ικανοποιητικά. Η κοινωνική δραστηριότητα μειώνεται μέχρις εξαφάνισης.
Καθώς η κατάθλιψη βαθαίνει, σκέψεις θανάτου καταλαμβάνουν πρωτεύουσα θέση και η αυτοκτονία φαντάζει η λογικότερη διέξοδος από μια κατάσταση ανείπωτου ψυχικού πόνου..
Μεικτά επεισόδια:
Πέρα από τα αμιγή μανιακά και καταθλιπτικά επεισόδια κεντρική θέση στη συμπτωματολογία της διπολικής διαταραχής έχουν τα μεικτά επεισόδια κατά τα οποία ο πάσχων εμφανίζει ταυτόχρονα διάφορους συνδυασμούς καταθλιπτικών και μανιακών εκδηλώσεων. Στη δυσφορική μανία η διάθεση είναι εξαιρετικά αγχώδης και απελπισμένη αλλά η σκέψη και η συμπεριφορά παραμένουν ανεβασμένες και υπερδραστήριες αν και ασυντόνιστες, χωρίς συγκεκριμένη στόχευση. Στη διεγερμένη κατάθλιψη, η διάθεση είναι χαμηλή, η σκέψη φτωχή αλλά η δραστηριότητα αυξημένη με διαρκή ανησυχία, άσκοπους βηματισμούς, ασταμάτητη έκφραση παραπόνων και απαιτήσεων. Τα μεικτά επεισόδια είναι δυσκολότερα στην αντιμετώπιση, διαρκούν περισσότερο, συνδέονται με αυξημένη συχνότητα κατάχρησης αλκοόλ ή ουσιών και αυξημένο κίνδυνο αυτοκτονίας.
Ο μέσος ασθενής βιώνει μια σημαντική υποτροπή κάθε 17 με 30 μήνες, με τα επεισόδια συχνά να διαρκούν μεταξύ τριών και έξι μηνών.
Ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών με διπολική διαταραχή δεν διατηρούν επίγνωση του παθολογικού της κατάστασής τους.
«Παράφρων δεν είναι αυτός που έχει χάσει τα λογικά του. Παράφρων είναι αυτός που τα έχει χάσει όλα, και διατηρεί τα λογικά του».
Η συμβατική Θεραπεία της διπολικής διαταραχής:
Η διπολική διαταραχή δεν μπορεί να θεραπευτεί σύμφωνα με την συμβατική ιατρική, αντιθέτως η θεραπεία εστιάζει στο να βοηθήσει κάποιο άτομο να ελέγχει τα υπάρχοντα επεισόδια και στο να μην αναπτύξει άλλα επεισόδια στο μέλλον. Η θεραπεία γίνεται με φαρμακευτική αγωγή και ψυχοθεραπεία. Νοσηλεία ίσως χρειαστεί, ειδικά σε επεισόδια μανίας.
Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση:
Η ψυχοθεραπεία έχει ως στόχο την ανακούφιση των συμπτωμάτων, αναγνωρίζει τι πυροδοτεί το κάθε επεισόδιο, μείωνει τα αρνητικά συναισθήματα που εκφράζονται στις σχέσεις, αναγνωρίζει αρχικά συμπτώματα πριν από την πλήρη υποτροπή καθώς και αναγνωρίζει τους παράγοντες που οδηγούν στην διατήρηση της ύφεσης. Η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία, θεραπεία με επίκεντρο την οικογένεια και ψυχοεκπαίδευση έχουν την μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και βοηθάνε στην πρόληψη των υποτροπών, ενώ η θεραπεία κοινωνικού ρυθμού και η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία φαίνεται να είναι οι πιο αποτελεσματικές όσον αφορά τα καταθλιπτικά συμπτώματα.
Φαρμακευτική αγωγή:
Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Κάποια υπάρχουν φυσικά στο περιβάλλον όπως το λίθιο και άλλα συνθέθηκαν χημικά στο εργαστήριο. Η συμβατική φαρμακευτική αγωγή με το καλύτερο αποτέλεσμα είναι το λίθιο (σταθεροποιητής διάθεσης), ένα χημικό στοιχείο που απαντάτε φυσικά σε πετρώματα και είναι παρόμοιο με τα χημικά στοιχεία νάτριο και κάλιο. Το λίθιο με τη μορφή λιθιούχων αλάτων, αποδείχθηκε χρήσιμο ως φάρμακο για τη σταθεροποίηση της διάθεσης και τη θεραπεία της διπολικής διαταραχής, εξαιτίας των νευρολογικών επιπτώσεων των κατιόντων λιθίου στο ανθρώπινο σώμα, είναι αποτελεσματικό στη θεραπεία της οξείας μανίας καθώς και στην πρόληψη των υποτροπών περισσότερο για μανιακά αντί για καταθλιπτικά επεισόδια. Επίσης μειώνει τον κίνδυνο της αυτοκτονίας και αυτοτραυματισμού σε άτομα με διπολική διαταραχή και είναι το μόνο φάρμακο που δίνεται για τη μανία στα παιδιά. Παρόλα τα καλά αποτελέσματα το λίθιο δεν λειτουργεί σε όλους τους ανθρώπους και έχει σοβαρότατες παρενέργειες, έτσι αν λαμβάνετε λίθιο, ο γιατρός σας θα πρέπει να παρακολουθεί τη συγκέντρωσή του στο αίμα σας. Μια συγκέντρωση πάνω από 10 mg ανά λίτρο αίματος προκαλεί ήπια δηλητηρίαση. Τα υψηλά επίπεδα στο αίμα μπορεί να προκαλέσουν αστάθεια, μυϊκή αδυναμία, και πρόβλημα στην ομιλία, πάνω από 20 mg ανά λίτρο αίματος αυξάνουν τον κίνδυνο θανάτου. Καλό είναι να παίρνετε το φάρμακο μαζί με το φαγητό διότι αυτό φαίνεται πως μειώνει τις παρενέργειες. Ιδιαίτερη ανησυχία υπάρχει για την επίδραση του λιθίου στα νεφρά και τον κίνδυνο τερατογένεσης, το λιθιο συνδέεται επίσης με τον υποθυρεοειδισμό, τον υπερπαραθυρεοειδισμό και την αύξηση του σωματικού βάρους.
Τέσσερα αντιεπιληπτικά χρησιμοποιούνται στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής. Η καρβαμαζεπίνη είναι αποτελεσματική στη θεραπεία των μανιακών επεισοδίων , με κάποιες έρευνες να δείχνουν πως είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην ταχεία εναλλαγή της διπολικής διαταραχής καθώς και σε εκείνους με έντονα ψυχωσικά συμπτώματα . Είναι λιγότερο αποτελεσματική ωστόσο στην πρόληψη της υποτροπής από το λίθιο. Η καρβαμαζεπίνη έγινε δημοφιλής επιλογή θεραπείας για τη διπολική διαταραχή στα τέλη του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, αλλά εκτοπίστηκε από το βαλπροϊκό νάτριο (ΝΤΕΠΑΚΙΝ), στη δεκαετία του 1990 το οποίο πλέον χρησιμοποιείται συχνότερα σαν θεραπεία για την διπολική διαταραχή σε υψηλές δόσεις (150- 360 mg), καθώς είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην θεραπεία μανιακών επεισοδίων. Ανάλογα με τη σοβαρότητα της περίπτωσης, αντιεπιληπτικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με λίθιο ή και μόνα τους. Αντιψυχωσικά έχουν βρεθεί να είναι χρήσιμα για τη διαχείριση της μανίας που σχετίζεται με τη διπολική διαταραχή, ωστόσο οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις δεν είναι σαφείς. Η ολανζαπίνη είναι αποτελεσματική στην πρόληψη των υποτροπών, αν και τα στοιχεία δεν είναι τόσα πολλά όσο για το λίθιο. Τα αντικαταθλιπτικά δεν έχουν δείξει να επιφέρουν κάποια βελτίωση που να μην την προκαλούν και απο μόνοι τους άλλοι σταθεροποιητές διάθεσης. Χορήγηση βενζοδιαζεπινών για σύντομο χρονικό διάστημα μπορεί να χρησιμοποιηθεί παράλληλα με άλλα φάρμακα μέχρι να σταθεροποιηθεί πλήρως η διάθεση.
Οι ανεπιθύμητες ενέργειες των φαρμάκων αυτών είναι πολλές και σοβαρές όπως, το σύνδρομο ζόμπι, γαστρεντερικές διαταραχές, βλάβες στο συκώτι, μεγάλη μείωση των κυττάρων του αίματος, επίδραση στην ταχύτητα αγωγής του μυοκαρδίου, ηπατική ανεπάρκεια, υπονατριαιμία, νεφρική ανεπάρκεια, απλαστική αναιμία, πιθανή εξέλιξη σε σύνδρομο Stevens-Johnson, ακοκκιοκυτταραιμία, αυτεπαγωγή, αυξημένος κίνδυνος νευροτοξικότητας, αύξηση βάρους, τριχόπτωση, μειωμένη λίμπιντο, διαταραχές της έμμηνης ρύσης, αυξημένος κίνδυνος αυτοκτονίας, κ.α.
Η φυσική θεραπεία για τη διπολική διαταραχή:
Το 40% με 70% των ασθενών με διπολισμό και μείζονα κατάθλιψη έχουν μικρή απόκριση και σοβαρές παρενέργειες στις διαθέσιμες συμβατικές φαρμακολογικές και ψυχοθεραπευτικές παρεμβάσεις. Τα προβλήματα αυτά της συμβατικής θεραπείας έχουν συμβάλει στην αυξημένη χρήση της εναλλακτικής ιατρικής. Μέχρι πρόσφατα, η συνολική αναθεώρηση των εναλλακτικών και φυτικών αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών και υπνωτικών στην ψυχοφαρμακολογία και οι εφαρμογές τους στις ψυχικές διαταραχες ήταν απών. Η έρευνα όμως στον τομέα των φυτικών και εναλλακτικών θεραπειών έχει αυξηθεί σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες έχοντας δωθεί αύξημένη προσοχή σε όλο τον κόσμο σε πιο παραδοσιακά ιατρικά συστήματα, συμπεριλαμβανομένων των Φαρμακευτικών Βοτάνων, της Ayurveda, της Φυσιοθεραπευτικής, της Κινέζικης ιατρικής (τζονγκ γι), της Unani ιατρικής, και της Σίντα.
Η Συμπληρωματική και εναλλακτική ιατρική (CAM) έχει χρησιμοποιηθεί είτε μόνη είτε σε συνδυασμό με συμβατικές θεραπείες σε ασθενείς με διαταραχές της διάθεσης. Πολλές κλινικές δοκιμές φυτικών φαρμακων έχουν γίνει και συνεχίζουν να είναι σε εξέλιξη σε όλο τον κόσμο, και αναμένεται να αποδώσουν θετικά αποτελέσματα σε ασθενείς με διπολισμό, μείζονα κατάθλιψη και άλλες διαταραχές της διάθεσης. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που αναφέρω εξετάζει τα δεδομένα βάση στοιχείων, σχετικά με τη χρήση της εναλλακτικής ιατρικής σε διαταραχές της διάθεσης σε έρευνες που έχουν δημοσιευτεί στην αγγλική γλώσσα σε PubMed, Medline, και PsycINFO και τις βάσεις δεδομένων της Quertile κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων δεκαετιών.
Τα αποτελέσματα παρέχουν αποδεικτικά στοιχεία μιας σειράς νευροχημικών, ενδοκρινολογικών, και επιγενετικών επιδράσεων για 21 φυτικά φάρμακα (phytomedicines), τα σημαντικότερα εξ’ αυτών αναφέρονται λεπτομερώς στο παρόν άρθρο. Εξήντα έξι από τις ελεγχόμενες μελέτες περιλαμβάνουν έντεκα phytomedicines. Πολλά από αυτά παρέχουν υψηλό επίπεδο των αποδεικτικών στοιχείων, όπως Hypericum perforatum (βότανο του Αγίου Ιωάννη), για τη μείζονα κατάθλιψη, και Piper methysticum (Κάβα) για τις αγχώδεις διαταραχές. Αρκετές κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους παρέχουν θετικά αποδεικτικά στοιχεία για τις αντικαταθλιπτικές επιδράσεις των (Echium amoenum(κόκκινα φτερά), Crocus sativus(Κρόκος), και Rhodiola rosea(χρυσή ρίζα) και την αγχολυτική δράση των (Ginkgo biloba(Γκινγκο Μπιλομπα), Passiflora incanata(Πασιφλόρα), και Scutellaria lateriflora(Σκουτελλάρια η πλαγιοανθής). Η χολίνη, η ινοσιτόλη, και η Ν -acetylcysteine είναι επίσης αποτελεσματικά πρόσθετα σε διπολικούς ασθενείς, ενώ τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, εικοσιπεντανοϊκό και δοκοσαεξανοϊκό οξύ έχουν θεραπευτική δράση σε μονοπολική και διπολική κατάθλιψη.
Ayurvedic και ομοιοπαθητικές θεραπείες έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης, αν και μεγαλύτερες ελεγχόμενες μελέτες απαιτούνται ακόμα. Επί του παρόντος, αν και οι εναλλακτικές θεραπείες (CAM), δεν είναι η κύρια θεραπεία των διαταραχών της διάθεσης, το επίπεδο των στοιχείων που έχει προκύψει, δείχνει ότι αυτές οι θεραπείες είναι επαρκής, αποτελεσματικές και χωρίς σοβαρές παρενέργειες.
Φυτικά φάρμακα για την θεραπεία της διπολικής μανίας:
Τσιμιτσιφούγκα (Cimicifuga racemosa).
Το Black cohosh η Τσιμιτσιφούγκα (Cimicifuga racemosa, CR), είναι ένα φυσικο αντι-φλεγμονώδες βότανο, με αντικαταθλιπτικές και ηρεμιστικές ιδιότητες και βοηθάει στην αντιμετώπιση της μανιακής φάσης. Το πρώτο φαρμακευτικό προϊόν από Cimicifuga racemosa (CR) είναι διαθέσιμο από το 1956 (Γερμανία, Remifemin®). Το δραστικά συστατικά του (26-deoxyactein) φαίνεται να συνδέονται με τις θέσεις του υποδοχέα οιστρογόνων, η οποία πιστεύεται οτί μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της διάθεσης, μέσω ορμονικής δραστηριότητας. Είναι ένα βότανο που μπορεί να παρέχει οφέλη στην σταθεροποίηση της διάθεσης, καθώς και της καταστολής του κεντρικού νευρικού συστήματος και χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της μανίας μειώνοντας τα συμπτώματα όπως η ψυχωτική διέγερση, υπερκινητικότητα και το άγχος. Η δόση είναι 1 δισκίο δύο φορές την μέρα ή 1 φλιτζάνι αφέψημα δύο φορές την μέρα, ή 10-50 σταγόνες βάμματος δύο φορές την μέρα.
Χολίνη:
Η χολίνη είναι μια υδατοδιαλυτή βιταμίνη που αποτελεί ένα από τα κύρια συστατικά της διατροφής . Βρίσκετε σε μεγάλες ποσότητες στον κρόκο του αυγού, τα ρεβύθια, τις φακές και το ρύζι. Αυτή η βιταμίνη έχει δειχτεί πως είναι αποτελεσματική για τα συμπτώματα της μανίας σε άτομα με διπολική διαταραχή. Η επιστημονική βιβλιογραφία υποδεικνύει ότι η λήψη της είναι χρήσιμη κατά τη διάρκεια των φάσεων της μανίας, αλλά θα πρέπει να αποφεύγεται ή να περιορίζεται στο ελάχιστο κατά τη διάρκεια των περιόδων της διπολικής κατάθλιψης. Αποτελέσματα μίας μελέτης 66 ατόμων με διπολική διαταραχή που έλαβαν 2.000 έως 7.200 χιλιοστόγραμμα χολίνης ανά ημέρα, έδειξαν σημαντική βελτίωση των μανιακών συμπτωμάτων. Μελέτες από το 1982 από τους Cohen et al, έχουν κατέδειξει ότι τόσο η χολίνη όσο και η λεκιθίνη είναι μη-τοξικοί και αποτελεσματικοί παράγοντες, ικανοί να μειώσουν την διπολική μανία. Σε περιόδους μανίας, η αύξηση χολίνης- λεκιθίνης σε υψηλή δόση παράγει αντι-μανιακά αποτελέσματα ενώ σε συνδυάσμό με ωμέγα-3 ιχθυέλαια ταυτόχρονα, παρέχει προστασία απο την κύληση στο άλλο άκρο την κατάθλιψη.
Αμινοξί Γλυκίνη:
Οι ερευνητές έχουν βρει στοιχεία που υποδηλώνουν ένα σημαντικό ρόλο του αμινοξέως γλυκίνη, σε υποτροπές μανιακών επεισοδίων σε ασθενείς με διπολική διαταραχή Ι. To Αμινοξί Γλυκίνη χρησιμοποιείτε κάθε φορά που αρχίζει να χάνετε ο έλεγχος. Η θεραπεία διαχείρισης κρίσεων μπορεί να ξεκινήσει με μία μόνο δόση του αμινοξέος γλυκίνη. 15 έως 30 g γλυκίνης κατά τη διάρκεια της οξείας επιθέσης μπορεί να προκάλεσει τη διακοπή του μανιακού επεισοδίου και την επαναφορά της ηρεμίας μέσα σε μία ώρα. Υψηλότερες δόσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν κατά τη διάρκεια οξέων υπερ-μανιακών επεισοδίων.
Δοσολογία: Πάρτε 15-30 g (15.000-30.000 mg) σε νερό / χυμό με άδειο στομάχι τουλάχιστον δύομισή ώρες μετά την κατανάλωση πρωτεΐνης.Ρυθμίστε τη δόση σύμφωνα με το σωματικό βάρος σας. Θα χρειαστούν 30 g αν είστε ένα μεγάλο άτομο και 15 g αν είστε μικροκαμωμένη. Προτιμόνται κάψουλες, επειδή τείνουν να έχουν καλύτερη διάρκεια ζωής και μπορούμε να είμαστε ακριβείς με τη δόση.Συνεχίστε τη συμπλήρωσή Γλυκίνη τις επόμενες ημέρες στη χαμηλότερη δόση των 2-4 g (2000-4000 mg) με άδειο στομάχι μια φορά ή δύο φορές ανά ημέρα ανάλογα με τις ανάγκες.
Φυτικά φάρμακα για την θεραπεία της δίπολικής κατάθλιψής:
Ν-ακετυλο κυστεΐνη:
Η Ν-ακετυλο κυστεϊνη (NAC) είναι ένα αντιοξειδωτικό που βοηθά στη μείωση του οξειδωτικού στρες και παράλληλα είναι ένας πρόδρομος της γλουταθειόνης που έχει δειχθεί ότι έχει αντικαταθλιπτική αποτελεσματικότητα σε ελεγχόμενες με εικονικό φάρμακο δοκιμές. NAC αντιστρέφει τα μοντέλα εξάντλησης της γλουταθειόνης, αυξάνοντας την περιφερική γλουταθειονη στον εγκέφαλο. Αξίζει να σημειωθεί από αυτή την άποψη οτί η Ν-ακετυλο κυστεϊνη ενισχύει την νευρογένεση των νευρωνικών βλαστικών κυττάρων. Η NAC προάγει νευρωνική επιβίωση μετά από τραυματισμό και έχει αντι-φλεγμονώδεις επιδράσεις. Μια νευροπροστατευτική επίδραση της NAC έχει προταθεί από επιδράσεις σε μια ποικιλία μοντέλων νευροεκφυλιστικών ασθενειών κ.α, επίσης η Ν-ακετυλο κυστεϊνη φαίνεται να αντιστρέφει την μιτοχονδριακή δυσλειτουργία, η οποία είναι σύμφωνη με την αναδυόμενη βιβλιογραφία σχετική με το ρόλο των μιτοχονδρίων στη διπολική διαταραχή. Επιπλέον, μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αναφέρει ότι σε μια τυχαιοποιημένη ελεγχόμενη μελέτη των ατόμων με διπολική διαταραχή, προσθέτοντας 2 γραμμάρια Ν -acetylcysteine ανά ημέρα στην παραδοσιακή διπολική φαρμακευτική αγωγή οδήγησε σε σημαντική βελτίωση στην κατάθλιψη, την μανία, και την ποιότητα της ζωής.
Hypericum perforatum (βότανο του Αγίου Ιωάννη):
Οι μελέτες δείχνουν ότι το βαλσαμόχορτο μπορεί να επηρεάσει διάφορες χημικές ουσίες (νευροδιαβιβαστές), του εγκεφάλου, συμπεριλαμβανομένης της σεροτονίνης, της επινεφρίνης και της ντοπαμίνης. Μία από αυτούς τους νευροδιαβιβαστές η σεροτονίνη είναι η ίδια χημική ουσία που επηρεάζεται από το συνταγογραφούμενο φάρμακο Prozac , και είναι ένας εκλεκτικός αναστολέας επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI). Το Βαλσαμόχορτο μπορεί επίσης να βελτιώσει τον ύπνο , επειδή αυξάνει την εξόδο της μελατονίνης τη νύχτα. Η μελατονίνη είναι μια ορμόνη που παράγεται στον εγκέφαλο και ρυθμίζει τους κιρκαδικούς ρυθμούς, συμπεριλαμβανομένου του κύκλου ύπνου-εγρήγορσης. Ομως το βαλσαμόχορτο όπως και τα χημικά αντικαταθλιπτικά, πρέπει να συνδυάζεται με βότανά κατά τις μανίας π.χ (τo Αμινοξί Γλυκίνη) γιατί μερικές φορές ενέχουν κίνδυνο πρόκλησης ή επιδείνωσης μανιακών συμπτωμάτων.
5-υδροξυτρυπτοφάνη (5-ΗΤΡ):
5-υδροξυτρυπτοφάνη (5-ΗΤΡ) μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία της διπολικής κατάθλιψης και βασίζεται στη θεωρία ότι ως πρόδρομος της σεροτονίνης έχει μια κατευναστική επίδραση στην ψυχική υγεία. Η 5-HTP μπορεί να αυξήσει τα επίπεδα της σεροτονίνης έχοντας θετική επιρροή στην διάθεση, τον ύπνο και τον πόνο. Οι μελέτες και αρκετά ευρήματα δείχνουν ότι το 5-HTP συμπληρώματα μπορεί να βοηθήσει στη ρύθμιση της διάθεσης και των συναισθημάτων, και να συγκριθεί με αρκετά χημικά αντικαταθλιπτικά .
Νταμιάνα φύλλα - Damiana (Turnera aphrodisiaca):
Η Νταμιάνα ή Δαμιάνα (Turnera Diffusa) ανήκει στην οικογένεια των Πασιφλορειδών. Η ονομασία Νταμιάνα προέκυψε από την αγχολυτική και χαλαρωτική επίδραση του βοτάνου, μιας και στα λατινικά damiana σημαίνει «αυτή που τιθασεύει». Η δαμιάνα αποτελεί παραδοσιακό αφροδισιακό βότανο που χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα από τους γηγενείς της Κεντρικής και Νότιας Αμερικής, για την τόνωση της σεξουαλικής απόδοσης και ως φυσικό αντικαταθλιπτικό. Η Damiana (Turnera aphrodisiaca) είναι μια παραδοσιακή θεραπεία για την κατάθλιψη και έχει αφροδισιακές ιδιότητες, δράση που στερούνται τα υπόλοιπα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, κάνοντας την ζώη των διπολικών και καταθλιπτικών ατόμων κενή ως ανύπαρκτη στον σεξουαλικό τομέα. Η Damiana φαίνεται να δρα στο ορμονικό σύστημα εμφάνιζοντας σημαντική αγχολυτική δραστικότητα.
Ινοσιτόλη:
Ινοσιτόλη είναι μια συνθετικό βιταμίνη που μπορεί να βοηθήσει με την κατάθλιψη. Σε μία μελέτη , 66 άτομα με διπολική διαταραχή οι οποίοι βιώνουν μια μείζονα καταθλιπτική επεισόδιο που ήταν ανθεκτική σε ένα συνδυασμό των σταθεροποιητών της διάθεσης και ένα ή περισσότερα αντικαταθλιπτικά, δόθηκαν επίσης ινοσιτόλη ή άλλη επιπρόσθετη θεραπεία για έως και 16 εβδομάδες. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν ότι το 17,4 τοις εκατό των ανθρώπων που έλαβαν ινοσιτόλη ως επιπρόσθετη θεραπεία που ανακτώνται από καταθλιπτικό επεισόδιο και δεν είχαν κανένα σύμπτωμα επεισόδιο διάθεσης για οκτώ εβδομάδες.
Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα
Το ιχθυέλαιο και τα ψάρια είναι κοινές πηγές δύο εκ’των τριών κύριων είδών ωμέγα-3 λιπαρών οξέων, του εικοσαπεντανοϊκόυ οξέως (ΕΡΑ) και το δοκοσαεξανοϊκού οξέως (DHA). Πρόσφατα, ένας αυξανόμενος αριθμός μελέτων έχουν δείξει ότι τα ω-3 λιπαρά οξέα μπορεί να είναι ευεργετική για πολλές διαταραχές της διάθεσης, όπως η κλινική κατάθλιψη, η διπολική διαταραχή, οι διαταραχές προσωπικότητας και η σχιζοφρένεια. Η διπολική διαταραχή φαίνεται να είναι λιγότερο συχνή σε χώρες όπου οι άνθρωποι καταναλώνουν ψάρια και ιχθυέλαια. Οι άνθρωποι με κατάθλιψη τείνουν επίσης να έχουν χαμηλότερα επίπεδα ωμέγα-3 λιπαρών οξέων στο αίμα τους. Τα χαμηλά επίπεδα ω-3 σχετίζονται με την αυτοκτονία και την αυτοτραυματισμό. Απαντώντας σε αυξανόμενα ποσοστά αυτοκτονίας στον στρατό, ερευνητές από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (NIH) διαπίστωσαν πρόσφατα ότι τα χαμηλά επίπεδα ω-3 στο αίμα αύξησαν τον κίνδυνο αυτοκτονίας έως και 62%. Τα Ωμέγα-3 είναι μια από τις γνωστότερες φυσικές θεραπείες για την διπολική κατάθλιψη και σε συνδυασμό με κάποιο βότανο κατά της μανίας, π.χ (χολίνη), αποτελούν μια ήπια βασική και χωρίς παρενέργειες θεραπεία για την διπολική διαταραχή. Η τρέχουσα μετα-ανάλυση παρέχει ενδείξεις ότι το εικοσαπεντανοϊκό οξύ (ΕΡΑ) μπορεί να είναι πιο αποτελεσματική από το δοκοσαεξανοϊκό οξύ (DHA) στη θεραπεία της κατάθλιψης. Τα ωμεγα-3 λιπαρά οξέα είναι μια ουσία που είναι γνωστή για την ενίσχυση της παραγωγής του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνης στον οργανισμό. Η σεροτονίνη είναι γνωστό οτί μας κάνει να αισθάνομαστε ευτυχείς, και βελτιώνει γενικά τη διάθεση μας. Στην πραγματικότητα, μελέτες έχουν δείξει ότι όταν αισθανόμαστε πεσμένοι, ή με κατάθλιψη, είναι επειδή έχουμε χαμηλά επίπεδα του νευροδιαβιβαστή σεροτονίνης στο σώμα μας. Τα Ωμέγα-3 λιπαρά οξέα είναι επίσης πολύ χρήσιμα σε έγκυες γυναίκες με μείζονα κατάθλιψη, και δεν έχουν αρνητικές επιπτώσεις στο έμβρυο. Τα ευρήματα μέχρι σήμερα, παρέχουν ισχυρές αποδείξεις ότι τα συμπτώματα της διπολικής κατάθλιψης, μπορούν να βελτιωθούν με την χρήση ωμέγα-3 λιπαρών οξέων.
Πολλά ακόμα βότανα χρησιμοποιούνται σαν πρόσθετα στην διπολική διαταραχή όπως το Ginseng (Panax quinquefolium) - χρησιμοποιείται σε ασθενείς των οποίων η κατάθλιψη συνοδεύεται από κόπωση και λήθαργο, το λάδι από κουκούτσια σταφυλιού και pycogenol – αντιοξειδωτικά, η Gotu Kola (Centella asiatica, Hydrocotyl asiatica) - συνιστάται για την κατάθλιψη και το άγχος, η Licorice (Glycyrrhiza glabra, Liquiritia officinalis) για ορμονικές ψυχικές διαταραχες, η Sarsaparilla (Hemidesmus indicus) που επηρεάζει την παραγωγή ορμονών και ρυθμίζει τα νεύρα, η Rhodiola rosea που βοηθάει στην αντιμετώπιση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων της διπολικής διαταραχής, η S-αδενοσυλομεθειονίνη (SAMe) κ.α
Αλλαγές στη διατροφή:
Ο τύπος της διατροφή έχει αποδειχτεί πως έχει επιπτώσεις στην διπολική διαταραχή. Η σωστή διατροφή και η σωματική άσκηση επηρεάζουν την ψυχική υγεία και δρουν αποτρεπτικά στην εμφάνιση και εξέλιξη της κατάθλιψης και της διπολικής διαταραχής. Τα τρόφιμα που είναι γνωστό ότι επιδεινώνουν το πρόβλημα είναι η γλουτένη, το αλκοόλ, ορισμένα πρόσθετα τροφίμων, το καλαμπόκι, το σιτάρι τα γαλακτοκομικά προϊόντα ο καφές και η ζάχαρη. Σε πολλές περιπτώσεις, τα προβλήματα προκαλούνται από το σιτάρι και τη γλουτένη, αλλά όχι πάντα.
Όσοι αναζητούν φυσικές θεραπείες για τη διπολική διαταραχή πρέπει να μείνουν μακριά από τα επεξεργασμένα σάκχαρα, τα κορεσμένα λίπη, και άλλες ανθυγιεινές διατροφικές επιλογές. Αυτές οι κακές επιλογές διατροφής είναι γνωστές για την ικανότητά τους να καταστέλλουν τη διάθεση. Η επεξεργασμένη ζάχαρη είναι επίσης γνωστό ότι ενισχύει την μανία, η καφείνη οδηγεί σε κατάθλιψη, συμπεριφορά απόσυρσης και ευερεθιστότητα, μια από τις απλούστερες φυσικές θεραπείες για τη διπολική διαταραχή είναι να κόψετε την καφείνη και την ζάχαρη.
Τα λιπαρά ψάρια, ιχθυέλαια, όσπρια, λαχανικά, φρούτα και καρποί συγκαταλέγονται στα τρόφιμα που είναι αναγκαίο να εντάσσουν στην διατροφή τους όσοι έχουν ψυχικές διαταραχές.
Επίσης η κετονική δίαιτα χρησιμοποιείτε με καλά αποτελέσματα στην διπολική διαταραχή. Η κετονική δίαιτα αρχικά εισήχθη ως θεραπεία για την επιληψία στη δεκαετία του 1920, για επιληπτικούς ασθενείς που ήταν ανθεκτικοί στα φάρμακα. Η δίαιτα αυτή ( «κέτο») είναι υψηλής περιεκτικότητας σε λιπαρά, μέτρια σε πρωτεΐνη και πολύ χαμηλή σε υδατάνθρακες. Η δίαιτα αυτή πυροδοτεί μια μεταβολική κατάσταση που ονομάζεται κέτωση, στην οποία το σώμα αρχίζει να παράγει σώματα ακετόνης και κετόνης που θα χρησιμοποιηθεί ως εναλλακτικά καύσιμα στη θέση της γλυκόζης. Ολοένα και περισσότερα αποδεικτικά στοιχεία δείχνουν ότι η κετονική διατροφή μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε άλλες νευρολογικές διαταραχές. Στην πραγματικότητα, η θεραπευτική πιθανότητα της δίαιτας επί του παρόντος διερευνάται σε αρκετές κλινικές μελέτες τόσο για διαταραχές της διάθεσης, όσο και για σωματικές παθήσεις όπως εγκεφαλικό επεισόδιο, καρκίνο του εγκεφάλου και της νόσου του Πάρκινσον .
Δύο άλλα φυσικά αντίδοτα για την διπολική διαταραχή είναι η άσκηση και σωστός ύπνος.
Άσκηση:
Λαμβάνοντας μέρος σε τακτικές συνεδρίες άσκησης είναι από καιρό γνωστό ότι αποδίδει άμμεσα στην ψυχική και σωματική υγεία. Κατά την διάρκεια της σωματικής άσκησης, παράγονται ενδορφίνες, που μπορούν να αποτρέψουν την κατάθλιψη και τις εναλλαγές της διάθεσης. Η άσκηση έχει αποδειχθεί σε κλινικές έρευνες ότι έχει τα ίδια οφέλη για την καταπολέμηση διπολικής κατάθλιψης, όσο τα δημοφιλή αντικαταθλιπτικά φάρμακα (Zoloft).
Ύπνος:
Υπάρχει μία συγκεκριμένη σύνδεση μεταξύ της έλλειψης ύπνου και της διπολικής κατάθλιψης. Στην πραγματικότητα, ένα από τα σημαντικότερα σημάδια της κατάθλιψης, είναι η αϋπνία ή η ανικανότητα να κοιμηθείτε. Ένα άλλο σημάδι της κλινικής κατάθλιψης είναι το να κοιμάται κάποιος πάρα πολύ. Για να αποφύγεται τις ψυχικές διαταραχές του κακού ύπνου να κοιμάστε 8 με 9 ώρες κάθε βράδι, τις ώρες 11 το βράδι μεχρι τις 7 το πρώι, που παράγετε η μεγαλύτερη ποσότητα μελατονίνης και σε απόλυτο όσο είναι το δυνατόν σκοτάδι.
Με σωστό ύπνο, καθημερινή άσκηση, μια προσεγμένη διατροφή και κάποιες φυσικές θεραπείες, είναι αποδεδειγμένο οτί μπορούν να θεραπευτούν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, πολλές ψυχικές παθήσεις, όπως η διπολική διαταραχή, χωρίς υποτροπές και χωρίς τοξικές θεραπείες.
«Οι νευρωτικοί χτίζουν κάστρα στον αέρα. Οι ψυχωτικοί ζουν σ’ αυτά. Και οι ψυχίατροι παίρνουν το νοίκι».
Ιωάννης Κάργας.
Παραπομπές - Ιατρική βιβλιογραφία – Έρευνες:
Διαταραχές της διάθεσης, Συμπληρωματική και Εναλλακτική ιατρική: μια ανασκόπηση της ιατρικής βιβλιογραφίας: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3660126/
Πιθανός ρόλος της γλυκίνης στη διπολική μανία: https://www.medwirenews.com/.../possible-role-for.../176198
Μειωμένη μανίας και κατάθλιψης στη νεανική διπολική διαταραχή που σχετίζεται με τη συμπλήρωση μακράς αλυσίδας ω-3 πολυακόρεστο λιπαρό οξύ: https://www.nature.com/articles/ejcn200881
Η αποτελεσματικότητα της Ν-ακετυλοκυστεϊνη ως μίας συμπληρωματικής θεραπείας στη διπολική κατάθλιψη: Μία ανοικτή δοκιμή: https://www.jad-journal.com/.../S0165-0327(11.../abstract
Φυτικό φάρμακο για την κατάθλιψη, το άγχος και την αϋπνία: Μια ανασκόπηση των ψυχοφαρμακολογίας και κλινικά στοιχεία: https://www.researchgate.net/.../51155063_Herbal_medicine...
Ν-ακετυλο κυστεϊνη η συμπληρωματική θεραπεία για τη διαταραχή διπολική II: μια ανάλυση υποομάδας μιας τυχαιοποιημένης ελεγχόμενη με εικονικό φάρμακο δοκιμή: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20800897
EPA αλλά όχι το DHA φαίνεται να είναι υπεύθυνη για την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων οξέος ωμέγα-3 μακράς αλύσου πολυακόρεστο λιπαρό στην κατάθλιψη: ενδείξεις από μια μετα-ανάλυση των τυχαιοποιημένων ελεγχόμενων μελετών: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/20439549
Kava Άγχος Κατάθλιψη Φάσμα Μελέτη (KADSS): Ένα μεικτό μεθόδους RCT χρησιμοποιώντας ένα υδατικό εκχύλισμα του Piper methysticum: https://www.sciencedirect.com/.../pii/S0965229909000028
Ωμέγα-3 για τη διπολική διαταραχή: μετα-αναλύσεις χρήση σε μανία και διπολική κατάθλιψη: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/21903025
Χολίνη στη θεραπεία της διπολικής διαταραχής: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/8874839
Μελέτες Δραστηριότητας κατά του άγχους και της κατάθλιψης του Turnera aphrodisiaca Ward: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1062162/
Ν-ακετυλοκυστεΐνη για μείζονα καταθλιπτικά επεισόδια στη διπολική διαταραχή: http://www.scielo.br/scielo.php..
