Μια συναρπαστική πραγματικότητα.
Φανταστείτε ότι περπατάτε σε ένα ήσυχο δάσος γεμάτο από δένδρα, θάμνους και ποώδη φυτά που τεμπελιάζουν ήρεμα κάτω από τον ήλιο. Μπορείτε να μιλάτε ελεύθερα, να τραγουδάτε και να διασκεδάζετε βάζοντας δυνατά τη μουσική σας. Δεν ανησυχείτε ότι τα ενοχλείτε αφού δεν έχουν αυτιά, ούτε αισθητήρια όργανα σαν τα ζώα. Πόσο αλήθεια είναι αυτό; Μπορούν τα φυτά να αισθανθούν τους ήχους και ακόμη περισσότερο να αντιδρούν σε αυτούς;
Σκεφθείτε εμάς τους ανθρώπους. Είχα δει μια τελείως κωφή κοπέλα να τραγουδά ξυπόλητη επάνω σε μια θεατρική σκηνή, αντιλαμβανόμενη τη μουσική από τις δονήσεις που αυτή προκαλούσε στο δάπεδο. Κάπως έτσι και τα φυτά αντιδρούν στους ήχους ή καλύτερα στις δονήσεις που αυτοί προκαλούν στο περιβάλλον.
Ας πάμε στην αρχή αυτής της συναρπαστικής ιστορίας. Οι επιστήμονες, για χρόνια, πίστευαν ότι τα φυτά ήταν απλώς ακίνητοι παρατηρητές του κόσμου. Ωστόσο, πρόσφατες μελέτες άρχισαν να αποκαλύπτουν κάτι εκπληκτικό. Τα φυτά, αν και δεν έχουν αυτιά, έχουν τρόπους να "νιώθουν" τα ηχητικά κύματα και τις δονήσεις του περιβάλλοντος. Αυτό μας θυμίζει λίγο τη μαγεία των αρχαίων μύθων, αλλά εδώ πρόκειται για πραγματικότητα.
Ας φανταστούμε, για παράδειγμα, ότι βρισκόμαστε στον κήπο ενός σπιτιού στην εξοχή. Οι μέλισσες πετούν γύρω από τα λουλούδια και κάθε φορά που τα πλησιάζουν, οι ήχοι των φτερών τους προκαλούν δονήσεις. Τα φυτά ανταποκρίνονται σε αυτούς τους ήχους αυξάνοντας την παραγωγή του νέκταρ τους. Αυτό, φυσικά, έχει έναν σκοπό: να προσελκύσει τις μέλισσες ώστε να μεταφέρουν τη γύρη τους και να βοηθήσουν στην αναπαραγωγή τους. Εδώ βλέπουμε τη σύνδεση του φυτού με τον κόσμο γύρω του, μια σύνδεση που ίσως δεν μπορούμε να φανταστούμε αν δεν κατανοήσουμε τις δονήσεις που το περιβάλλουν.
Αλλά πώς γίνεται αυτό; Τα φυτά δεν έχουν αυτιά για να ακούσουν τον ήχο όπως εμείς. Όμως, έχουν αναπτύξει έναν έξυπνο τρόπο να αντιλαμβάνονται τις δονήσεις μέσω των κυτταρικών τοιχωμάτων τους. Φανταστείτε έναν χορευτή που ακούει τη μουσική και κινείται σύμφωνα με το ρυθμό. Τα φυτά κάνουν κάτι παρόμοιο, απλά αντί για ρυθμό, αντιλαμβάνονται τις δονήσεις από τον αέρα ή το έδαφος. Αυτές οι δονήσεις ταξιδεύουν και φτάνουν στους κυτταρικούς υποδοχείς του φυτού, οι οποίοι τις “διαβάζουν” και προκαλούν αντίδραση.
Μερικές φορές, αυτή η αντίδραση μπορεί να είναι κάτι τόσο απλό όσο η κίνηση των φύλλων ή η αλλαγή στην ανάπτυξη των ριζών.
Ας πάρουμε ένα παράδειγμα από μια πρόσφατη μελέτη (2017) του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας. Οι επιστήμονες τοποθέτησαν ηχεία που παρήγαγαν ήχους από ρέον νερό κοντά σε φυτά και παρατήρησαν ότι οι ρίζες τους κατευθύνονταν προς τη πηγή του ήχου, σα να ήθελαν να “πιουν” από τον ήχο. Και μάλιστα, όταν τα φυτά είχαν την επιλογή να πάνε προς τον ήχο του πραγματικού νερού ή προς τον ηχογραφημένο του ήχο, προτιμούσαν τον ήχο που δημιουργούσε το νερό. Δηλαδή τα φυτά μπορούν όχι μόνο να “ακούσουν” αλλά και να διακρίνουν πού βρίσκονται οι πραγματικές πηγές νερού, κάτι που είναι εξαιρετικά χρήσιμο για την επιβίωσή τους.
Μήπως τα φυτά αντιλαμβάνονται μόνο τον ήχο του νερού; Σίγουρα όχι. Με τα χρόνια έχουν εξελιχθεί ώστε να αντιλαμβάνονται και ήχους (δονήσεις) που σχετίζονται με διάφορους κινδύνους. Όταν ένα ζώο πλησιάζει για να τα βοσκήσει, δηλαδή να τα βλάψει ή όταν φυλλοφάγα έντομα τα απειλούν, τα φυτά μπορούν να ανιχνεύσουν τις δονήσεις που προκαλούνται από τα βήματα του ζώου ή τον θόρυβο από το μάσημα του φύλλου από τα έντομα και απελευθερώνουν χημικές ουσίες οι οποίες άλλες μεν είναι αποτρεπτικές και άλλες για να προσελκύσουν τους φυσικούς τους θηρευτές και να προστατευθούν.
Έστω ότι έχουμε ένα δρυοδάος. Εάν αρχίσουν να ξεσπούν κεραυνοί οι δονήσεις γίνονται αισθητοί ως σήμα κινδύνου πυρκαγιάς. Χωρίς να βλέπουν ή να ακούν τα δένδρα προετοιμάζεται. Σταματούν την ανάπτυξή της, αποθηκεύουν νερό και θρεπτικά συστατικά στις ρίζες, ενώ με χημικά μηνύματα προειδοποιούν τα γειτονικά δέντρα. Ολόκληρο το δάσος ακούει και ετοιμάζει τις άμυνές του. Εάν ξεσπάσει φωτιά, βρίσκει τα δένδρα έτοιμα. Οι κορμοί υγραίνονται και αυξάνουν την εσωτερική τους υγρασία. Έτσι ελαττώνουν τη σφοδρότητά της διατηρούν μεγάλες πιθανότητες επιβίωσης.
Αν και η επιστημονική έρευνα για την “ακοή” των φυτών βρίσκεται ακόμα σε πρώιμο στάδιο, οι δυνατότητες που ανακαλύπτουμε είναι απίστευτες. Φανταστείτε για παράδειγμα στο κοντινό μέλλον, έναν αγρότη να χρησιμοποιεί ήχους για να βοηθήσει τα φυτά του να μεγαλώσουν καλύτερα ή να προστατευθούν από παράσιτα χωρίς να χρησιμοποιεί χημικά. Μερικοί επιστήμονες έχουν ήδη αρχίσει να εξετάζουν τη χρήση “ήχων προστασίας” για τη βελτίωση της ανάπτυξης φυτών και την ενίσχυση της φυσικής τους άμυνας.
Ποιοι ήχοι επηρεάζουν τα φυτά περισσότερο; Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι ήχοι κλασικής μουσικής ή απαλές δονήσεις μπορούν να ενισχύσουν την ανάπτυξή τους. Από την άλλη πλευρά, οι δυνατοί, απότομοι ήχοι, όπως οι θόρυβοι μηχανών ή το heavy metal, φαίνεται να αναστέλλουν την ανάπτυξη.
Αυτή η νέα αντίληψη για τα φυτά μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε πόσο συνδεδεμένα είναι με τον κόσμο γύρω τους, έτοιμα να αντιδράσουν σε ότι συμβαίνει. Και ίσως, μόλις αρχίσουμε να τους “ακούμε” πιο προσεκτικά, να ανακαλύψουμε έναν ολόκληρο νέο κόσμο. Τέλος την επόμενη φορά που θα περπατάτε σε ένα πάρκο, θυμηθείτε: τα φυτά γύρω σας μπορεί να σας "ακούν" περισσότερο από ότι νομίζετε!
Παύλος Κωνσταντινίδης
