Ανήσυχος για το μέλλον του πλανήτη, ανήσυχος για τον δρόμο που έχει πάρει η ανθρωπότητα. Ανήσυχος, αλλά όχι απαισιόδοξος.
Ο Χαΐνης Αποστολάκης είναι αγωνιστής, είναι πολεμιστής και αφήνει πίσω του την απαισιοδοξία προτρέποντας να ζήσει καθένας την ελευθερία που θα ήθελε να ζήσει και το παιδί του.
Τα τελευταία χρόνια στις συνεντεύξεις που κάνουμε έχουμε μιλήσει για τη Σχολή των Annales, το Σωματίδιο του Θεού, τον ίδιο τον θεό, τους φυσικούς αλλά τους φιλοσόφους της Ανατολής, αλλά μέχρι τώρα δεν έχουμε κάνει λόγο για τον άνθρωπο της καθημερινότητας.
Ενα από τα σημάδια των καιρών είναι η απουσία οράματος που οδηγεί στην αίσθηση της αδυναμίας και του φόβου και έχει ως συνέπεια την απομόνωση. Δηλαδή την αποκοπή από το γίγνεσθαι, είτε από το φυσικό είτε από το κοινωνικό. Σε έναν κόσμο άρρυθμο –αυτό είναι το κύριο χαρακτηριστικό του– οι άνθρωποι αδυνατούνε να οικοδομήσουνε ένα δίκτυο συμφωνίας με την κοινότητα ή με τη φύση. Οι άνθρωποι δεν μπορούνε να κουρντίσουνε την ύπαρξή τους με ένα δυναμικά εξελικτικό σύμπαν. Και αυτό δεν είναι κάτι μακρινό. Οι άνθρωποι που με ενέπνευσαν ήταν αυτοί που σκεφτόντανε πλανητικά –συμπαντικά αν θες– αλλά η ακτίνα δράσης τους ήτανε στο χέρι τους, στο ένα μέτρο. Με ενέπνευσαν αυτοί που ό,τι αγάπησαν, ό,τι κατανόησαν, ό,τι τους συγκίνησε σε ένα οικουμενικό υπερεπίπεδο έγινε αγαπημένη, χαρούμενη δράση στο πεδίο δράσης ενός μέτρου. Γι’ αυτό λοιπόν η καθημερινότητα δεν είναι ακριβώς καθημερινότητα. Θεωρώ ότι είναι μια εξόχως αποκαλυπτική διαδικασία. Η ακραιφνής παρατήρηση των συμβάντων γύρω και η αρμονική συνεξέλιξη με αυτά είναι η τέχνη της ζωής, γιατί είναι η τέχνη του παρόντος. Πώς αλλάζεις εσύ σε ένα αειμεταβαλλόμενο περιβάλλον.
Ομως παιδεύεσαι για να αντιληφθείς την τέχνη της ζωής.
Με την έννοια ακριβώς της εκπαίδευσης. Υπάρχουνε πολλοί άνθρωποι που καταλαβαίνουνε πώς και πού πρέπει να παιδευτούνε. Από την εμπειρία μου πιστεύω ότι αυτό που λείπει είναι η πειθαρχία. Εγώ λέω στα παιδιά «πειθαρχήστε σ’ αυτό που σας αρέσει, ειδάλλως θα αναγκαστείτε λίγο αργότερα να πειθαρχήσετε σ’ αυτό που δεν σας αρέσει». Δεν έχουνε καμία, μα καμία άλλη επιλογή. Δύο επιλογές έχουνε: ή θα πειθαρχήσουνε σ’ αυτό που τους αρέσει βαθιά ή θα πειθαρχήσουνε σε κάτι που θα ’ναι άσχημο. Κι όταν πειθαρχείς σε κάτι άσχημο, γίνεσαι σκλάβος. Κι ο σκλάβος μοχθεί, (δεν κοπιάζει ευχάριστα), γι’ αυτό γίνεται μοχθηρός.
Σήμερα πειθαρχούμε, αλλά νομίζω ότι πειθαρχούμε στον φόβο μας.
Είμαστε εγκλωβισμένοι στον φόβο μας, στο κελί του φόβου μας. Εξ ου και η επιθετικότητα. Οι ανθρώπινες κοινότητες έχουνε εκβιαστεί. Οι άνθρωποι έχουνε μολυνθεί από το μικρόβιο του φόβου. Ο φόβος είναι αυτοτροφοδοτούμενος μηχανισμός, ο φόβος γεννά περισσότερο φόβο. Η φυσιολογική επιφύλαξη και εκτίμηση των πρωτόγονων κοινωνιών απέναντι στο περιβάλλον μαζί με το δέος των καιρικών φαινομένων πλέον συμπτύχθηκαν σε μια αρρωστημένη φοβικότητα, που οδηγεί στην επιθετικότητα και τη νεύρωση, μια διόλου αρμονική κίνηση. Με τον φόβο ή ακινητοποιείσαι, αδρανείς ή δρας αγχωμένα, νευρικά, σπασμωδικά. Αρα ανεπιτυχώς. Είναι και πώς τοποθετεί ο άνθρωπος μέσα από την περιρρέουσα παιδεία τον εαυτό του. Η ζωή είναι το μέγιστο αγαθό; Για μένα όχι. Η ζωή με αξιοπρέπεια είναι το μέγιστο αγαθό. Αν εκβιάζεσαι, δεν αξίζει να ζεις. Μεταφέρεις έναν μολυσματικό ιό και μολύνεις κι άλλους. Και δεν θέλω να αυτοκτονήσεις. Σου λέω να αγαπήσεις το παιδί που έχεις μέσα σου, το παιδί με την ιερή περιέργεια της εξερεύνησης του άγνωστου κόσμου. Εμπιστεύσου την ύπαρξή σου, αποδέξου την και μην αφήνεις καμιά συνθήκη να γίνεται εκβιαστική. Γιατί δεν είναι οι άνθρωποι που είναι φοβισμένοι, είναι η συνθήκη που φτιάχνουμε όλοι μαζί που ευνοεί τον φόβο. Ολοι μας πηδάμε σε ένα τραμπολίνο – το τραμπολίνο το φτιάχνουμε όλοι μαζί. Οι φοβικές προσωπικότητες που αναπηδούν σ’ αυτό τις γεννά η συνθήκη που κατασκευάσαμε όλοι. Η συνθήκη ευνοεί τη φοβικότητα, η συνθήκη ευνοεί την τόλμη. Δεν υπάρχει ατομικό πρόβλημα, αλλά κοινωνικής συνθήκης.
Δεν ξέρω όμως αν φτιάξαμε το τραμπολίνο ή αν μας το χάρισαν.
Ακόμη κι αν μας το χάρισαν, εμείς τεντώνουμε το πανί, εμείς δημιουργούμε την ταλάντωση. Φυσικά προϋπάρχει μια κατάσταση, εμείς όμως τη συντηρούμε, αν δεν τη χειροτερεύουμε. Εξάλλου αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα: πώς εξαλείφεις δυσλειτουργίες αιώνων, χιλιετιών αλλάζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της κοινωνικής συμβίωσης. Ποιος θεωρείται επιτυχημένος; Ποια ζωή θεωρείται ιερή; Ποια είναι η παιδεία που θέλουμε; Γιατί λέμε ψέματα στο πιο νευραλγικό κομμάτι –στην παιδεία– που αφορά την κατασκευή ατομικών συνειδήσεων των παιδιών από το μηδέν; Μια κοινωνία που υποφέρει από χοντροκομμένα ψεύδη που αναπαράγονται διαρκώς και ασυστόλως θα καταρρεύσει νομοτελειακά.
Οσο η οικονομία θα παραμένει εγχρήματη, το μέτρο θα είναι το χρήμα.
Δεν είναι αυτό που κάνει τη μεγάλη ζημιά. Είναι κάτι που προϋπήρχε του χρήματος: το Χρέος. Δεν είναι το χρήμα κάτι που πρέπει να δαιμονοποιηθεί.
Το χρήμα δεν είναι ένα απλό ανταλλακτικό μέσο, είναι φετίχ.
Ναι, αλλά αύριο μπορεί να φετιχοποιήσουμε τα καπάκια από τις μπίρες. Το θέμα δεν είναι να αλλάξουμε το τραπεζομάντιλο –την επιφάνεια των πραγμάτων–, το θέμα είναι να αλλάξουμε τα πόδια του τραπεζιού. Δεν ξέρω αν το έχουμε συνειδητοποιήσει ότι πριονίζουμε το κλαδί που καθόμαστε. Ζούμε σε ένα πλανήτη στον οποίο ήδη έρχονται αλλαγές εξωφρενικές, τις οποίες περιμέναμε πολύ αργότερα. Λέγαμε κάποτε ότι το κλίμα στην Ελλάδα θα γίνει υποτροπικό σε εκατό χρόνια· αυτό αρχίζει να γίνεται από τώρα. Πλέον το κλίμα πλανητικά έχει γίνει ένα χαοτικό σύστημα με ραγδαία φαινόμενα, απρόβλεπτες συνέπειες, θερμοκρασία που ανεβαίνει συνεχώς, τόποι που βουλιάζουν ή θα βουλιάζουν, μετακινήσεις πληθυσμών από την ξηρασία. Δεν ξέρω αν οι άνθρωποι που παίρνουν τις αποφάσεις πίσω από τα γραφεία τους έχουν συνειδητοποιήσει την κρισιμότητα της κατάστασης. Δεν μιλούμε για το πρόβλημα της κοινωνικής θέσμισης (για τον ποιον ρόλο θα παίξουμε, ποια σχέση θα έχουν οι ηθοποιοί, αν θα υπάρχουν κομπάρσοι, αν θα υπάρχει σκηνοθέτης ή αν θα αυτοσκηνοθετηθούμε)· εδώ μιλάμε ότι το σανίδι του θεάτρου καταρρέει. Στις πολεμικές τέχνες λέμε ότι νικάει αυτός που ξέρει καλύτερα τον αντίπαλό τους. Εμάς μας γνωρίζουν καλά, όλα τα στοιχεία μας είναι αποθηκευμένα από τις μυστικές υπηρεσίες, την αστυνομία, την Google… Εμείς όμως δεν γνωρίζουμε κανέναν από αυτούς που είναι στην Goldman Sachs, κανέναν από αυτούς που είναι στα μεγάλα funds – κάποια από τα οποία διακινούν κεφάλαια μεγαλύτερα από το ΑΕΠ της Βρετανίας. Μάλιστα όλοι αυτοί αλλάζουν τόσο εύκολα ΑΦΜ που δεν αφήνουν ιστορικό αποτύπωμα. Και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο.
Ωστόσο, αν δεν τραβήξουμε το χαλί κάτω από τα πόδια αυτών που παίρνουν αποφάσεις, υπάρχει περίπτωση να δούμε κάτι διαφορετικό;
Η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται ποτέ, απλώς παρουσιάζει κοινά χαρακτηριστικά όταν την αγνοείς. Τότε πέφτεις στο ίδιο λάθος. Πάρε για παράδειγμα πώς οι πρωτοχριστιανοί γκρέμισαν τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Δεν σκότωσαν τον καίσαρα. Τι κάνανε; Ποια ήταν τα σύμβολα της Ρώμης; Η ισχύς; Απέναντι σε αυτή οι χριστιανοί έλεγαν «χτύπησέ με κι από το άλλο μάγουλο». Ο πλούτος; Αυτοί έλεγαν «όποιος έχει δύο χιτώνες να δίνει τον έναν». Το κάλλος; «Δεν θέλουμε πορφύρες, προτιμούμε να είμαστε ατημέλητοι». Αλλαξαν το αξιακό σύστημα έμπρακτα και τελείωσαν τη Ρώμη. Για να αλλάξεις το σύστημα γύρω σου καθένας από μας πρέπει να γίνει σοφός δάσκαλος και ταπεινός μαθητής ταυτόχρονα. Εφαρμόζεις αυτά που πιστεύεις ακράδαντα αλλά και εξελίσσεσαι μαθαίνοντας από την εφαρμογή της αλήθειας. Και αυτό συμβαίνει στην καθημερινότητα, στην κάθε στιγμή. Λέω στους μαθητές μου «κουνγκ φου δεν κάνετε δυο ώρες στην προπόνηση, κουνγκ φου είστε από την αρχή της μέρας». Το λέω στους μουσικούς: «Δεν είστε καλλιτέχνες δύο ώρες το βράδυ. Καλλιτέχνες είστε από το καλημέρα». Η μάνα μου μου ’λεγε μια παλιά παροιμία από την Κρήτη: «Οταν είσαι μοναχός σου διάταζε τον απατό σου (δηλ. τον εαυτό σου». Και τη στιγμή της μοναξιάς πρέπει να έχεις τη συγκρότηση που ονειρεύεσαι. Δηλαδή εγώ θέλω να ζήσω κάθε στιγμή τη ζωή που ονειρεύομαι. Αδυνατώ να δω έναν άνθρωπο απέναντί μου και να βάλω κακό με το μυαλό μου. Τον κάθε άνθρωπο τον τοποθετώ στον μοναδικό θεϊκό του θρόνο. Του τραβώ μια γραμμή από τη γη και πάει στον ουρανό. Και βλέπω τον ουρανό του ανθρώπου. Οπως θα’ θελα να ’ταν τα πράγματα ποιητικά.
Πώς όμως από το ατομικό περνάμε στο συλλογικό;
Σιγά σιγά τα υγιή κύτταρα θα σμίξουν.
Βλέπεις ότι συμβαίνει σήμερα;
Δύσκολα. Είναι μια εποχή συντηρητική, φοβική, εσωστρέφειας. Η κατάθλιψη είναι ασθένεια εσωστρέφειας. Οι άνθρωποι πια δεν κάνουνε συνεργασίες βαθιές, μακροχρόνιες. Οπως λέει και ο Σαρτρ η ύπαρξη είναι λερώνω τα χέρια μου, μπαίνω στη ζωή του άλλου. Σήμερα οι άνθρωποι αντί να κάνουν συνεργασίες, κάνουν πρότζεκτ. Αντί να διαβάζουν, σκανάρουν. Είναι μια εποχή γιανγκ. Γιανγκ στα κινέζικα σημαίνει αρσενικό. Αυτή η αρσενική δράση, η επιδίωξη, αυτός ο αρσενικός στόχος είναι μια παράκρουση που απορρέει από τη φοβικότητα. Θεωρώ ότι το μέλλον του πλανήτη βρίσκεται στο θηλυκό στοιχείο που έχουμε μέσα μας. Και το θηλυκό στοιχείο είναι η αποδοχή, είναι το μαλακό, όχι το σκληρό. Είναι το ψυχανέμισμα, η ενσυναίσθηση, η διόραση, η συγχώρεση. Οι μεγαλύτεροι πολεμιστές πάντα έχουνε λίγο περισσότερο θηλυκό απ’ ό,τι αρσενικό.
Πηγή