Ο Παύλος Σακκάς, ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής, μιλάει για τον μύθο του οκτάωρου ύπνου, την αϋπνία, τα υπναγωγά χάπια και τη χαλαρότητα με την οποία θα έπρεπε να αντιμετωπίζουμε τον ύπνο.
Ο Παύλος Σακκάς είναι νευρολόγος και ομότιμος καθηγητής ψυχιατρικής, υπήρξε μάλιστα ένας εκ των τριών ψυχιάτρων που οργάνωσαν τη δεκαετία του '80 το πρώτο Εργαστήριο Ύπνου στην Ελλάδα. Τον ύπνο τον βρίσκει γοητευτικό, ακριβώς επειδή ένα μεγάλο κομμάτι του παραμένει ακόμα σκοτεινό, άγνωστο.
Μιλώντας μαζί του νιώθεις να αποδομούνται σιγά σιγά μπροστά σου όσα ήξερες για τον ύπνο. Η αγωνία των περισσότερων από μας να κοιμηθούμε αρκετά για να είμαστε υγιείς, δίνει τη θέση της σε μια άλλη οπτική των πραγμάτων όταν φτάσουμε στο τέλος αυτής της συνέντευξης. «Ας αφήσουμε τον εαυτό μας να ζει φυσιολογικά, αυθόρμητα, δεν χρειάζεται να πιεζόμαστε σε οτιδήποτε. Και τότε είναι όλα εντάξει».
– Oργανώσατε το πρώτο Εργαστήριο Μελέτης Ύπνου στη χώρα. Τι είναι το εργαστήριο αυτό και πόσα λειτουργούν πλέον στην Ελλάδα;
Αυτό το εργαστήριο στο Αιγινήτειο ξεκίνησε το ΄82-΄83 προκειμένου να μελετήσει τη φυσιολογία του ύπνου. Είχε επιστρέψει τότε ο καθηγητής ψυχιατρικής, Κωνσταντίνος Σολδάτος από την Αμερική και κάτω από την ομπρέλα του επίσης καθηγητή ψυχιατρικής, Κωνσταντίνου Στεφανή, δημιουργήσαμε μαζί και με την ψυχίατρο Δρ Ιωάννα Μπεργιαννάκη, οι τρεις μας, ένα εργαστήριο για τη μελέτη του ύπνου.
Εγώ ασχολήθηκα με το πώς ο ύπνος εμπλέκεται με την έκκριση των διαφόρων ορμονών, το στρες και την κατάθλιψη και συσχετίζεται με τις διαταραχές του ύπνου. Άλλοι συνάδελφοι ασχολήθηκαν π.χ. με τον ύπνο REM και τα όνειρα. Το εργαστήριο ξεκίνησε να κάνει βασική έρευνα για τη φυσιολογία του ύπνου.
Τελικά, παρέχει, εκτός από αυτό, και την πιστοποίηση –ας το πούμε έτσι– του να κάνει και τη μέτρηση στην περίπτωση υπνικής άπνοιας, που αποτελεί την κυριότερη διαταραχή του ύπνου. Με αυτήν ασχολούνταν ως επί το πλείστον πνευμονολόγοι και έτσι έχουν αναπτυχθεί αρκετά κέντρα Μελέτης Ύπνου – στη Σωτηρία, στον Ευαγγελισμό, στο Σισμανόγλειο, στο Τζάνειο. Στη Θεσσαλονίκη επίσης υπάρχουν αρκετά κέντρα που μελετούν τον ύπνο.
– Τι σημαίνει φυσιολογία του ύπνου;
Ο ύπνος είναι ένα κομμάτι της φυσιολογίας όχι μόνο του ανθρώπου, αλλά και όλων των ζώων, το οποίο ακόμα παραμένει άγνωστο. Δηλαδή, ακόμα δεν είμαστε 100% σίγουροι γιατί όλα τα ζώα πρέπει να κοιμούνται. Πρέπει να καταλάβουμε ότι την ώρα που κοιμάται ένα ζώο, αυτομάτως εκτίθεται σε πάρα πολλούς κινδύνους, αφού σταματάει η επικοινωνία με τον έξω κόσμο και άρα γίνεται πάρα πολύ ευάλωτο. Γιατί, λοιπόν, από το επίπεδο της κατσαρίδας και πάνω, όλα τα ζώα είναι υποχρεωμένα κάποιες ώρες το 24ωρο να κοιμούνται; Είναι περίεργο αυτό.
– Και δεν έχει βρεθεί μέχρι σήμερα ο λόγος που συμβαίνει αυτό;
Υποψιαζόμαστε το γιατί. Και η πιο ισχυρή κατά τη γνώμη μου αιτιολογία είναι ότι κατά το διάστημα του ύπνου, όσες εμπειρίες έχουν μαζευτεί στην επιφάνεια εργασίας του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της μέρας, ταξινομούνται και δημιουργούνται καινούριες κατηγορίες δεδομένων. Αυτό συμβαίνει και στα ζώα.
Είναι απαραίτητο για τον εγκέφαλο να κάνει αυτή τη διαδικασία. Τόσο απαραίτητο, που να φανταστείτε, τα δελφίνια, τα οποία είναι θηλαστικά και έχουν πνεύμονες, πρέπει κάθε δυόμισι λεπτά τουλάχιστον να βγαίνουν στην επιφάνεια να αναπνέουν. Τι θα γίνει, λοιπόν, αν κοιμηθούν; Θα πνιγούν. Οι επιστήμονες έχουν βρει ότι όταν το ένα ημισφαίριο των δελφινιών κοιμάται, το άλλο ημισφαίριο είναι ξύπνιο και αναλαμβάνει να βγάζει κάθε δυόμισι λεπτά το δελφίνι στην επιφάνεια του νερού να πάρει ανάσα και να το ξαναβάζει στο νερό!
Αυτό σημαίνει ότι είναι αναπόδραστο το να κοιμηθεί ο εγκέφαλος. Και τώρα που έχουμε μεγαλύτερη εξοικείωση με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, μπορούμε να το καταλαβαίνουμε καλύτερα – αν «μπουκώσεις» το μηχάνημα με πολλά δεδομένα, πρέπει κάποια στιγμή αυτά να ταξινομηθούν.
– Εντυπωσιακό! Εσείς, γιατί επιλέξατε να ασχοληθείτε με τον ύπνο; Τι είναι αυτό που σας γοήτευσε;
Βρίσκω όντως γοητευτικό τον ύπνο γιατί είναι ένα περίεργο στάδιο της ανθρώπινης δραστηριότητας, που ακόμα παραμένει σκοτεινό. Η δική μου πορεία ξεκίνησε από την ορμονική λειτουργία που έχει να κάνει με τον εγκέφαλο – παρατήρησα ότι κάποιες ορμόνες έχουν έντονη σχέση με τον ύπνο. Για παράδειγμα η αυξητική ορμόνη κατά 80% εκκρίνεται από τον εγκέφαλο τις τρεις πρώτες ώρες του ύπνου. Η παροιμία «ο ύπνος θρέφει τα παιδιά» είναι πραγματικά βγαλμένη από εμπειρικές παρατηρήσεις! Αν κοιμηθούμε το βράδυ, εκκρίνεται περισσότερη ορμόνη. Αν όμως κοιμηθούμε περισσότερο το πρωί ή κοιμηθούμε λίγο το μεσημέρι, είναι μικρότερη η ποσότητα που θα εκκριθεί. Γι’ αυτό και χρειάζεται να διατηρούμε ένα συγκεκριμένο ημερήσιο πρόγραμμα ύπνου.
– Ποιες άλλες ορμόνες επηρεάζονται από τον ύπνο;
Η κορτιζόλη για παράδειγμα σχετίζεται με τον ύπνο. Γνωρίζουμε ότι εκκρίνεται περισσότερο τις πρώτες πρωινές ώρες – δεν είναι τυχαίο ότι τα περισσότερα εμφράγματα συμβαίνουν νωρίς το πρωί. Η θερμοκρασία του σώματος, έχει κι αυτή μια ημερήσια διακύμανση – όλα αυτά έχουν σχέση και με τον ύπνο. Δηλαδή αναστέλλεται η έκκριση κάποιων ορμονών που είναι να γίνει μια συγκεκριμένη ώρα επειδή εμείς είμαστε ξύπνιοι αντί να κοιμόμαστε ή εκκρίνονται περισσότερες ορμόνες επειδή κοιμόμαστε ώρες που δεν ήταν αναμενόμενο να κοιμόμαστε.
Και αυτό το βλέπουμε στα διαμεσημβρινά ταξίδια – είναι αυτό που λέμε jet lag. Φεύγουμε από εδώ, πηγαίνουμε στη Νέα Υόρκη, και έτσι ενώ το εσωτερικό μας ρολόι μάς λέει ότι είναι νύχτα, εκεί είναι πρωί και έτσι μπερδεύονται οι βιολογικοί μας ρυθμοί.
– Το στρες, η κατάθλιψη και γενικότερα οι ψυχικές ασθένειες πώς συνδέονται με την ποσότητα και την ποιότητα του ύπνου μας;
Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Δηλαδή η κατάθλιψη έχουμε δει ότι αλλάζει τους ρυθμούς των ορμονών και του βιολογικού ρολογιού μας και έτσι αλλάζουν οι συνήθειες του ύπνου μας. Ξέρουμε από κλινική εμπειρία ότι η μέτρια κατάθλιψη φέρνει δυσκολία στο να κοιμηθούμε. Πέφτουμε στο κρεβάτι και εκείνη τη στιγμή είμαστε μόνοι με τον εαυτό μας. Αρχίζουμε και αναλογιζόμαστε πράγματα της ημέρας που πέρασε, και κυρίως το πώς θα τα βγάλουμε πέρα την επόμενη μέρα. Και αυτό δεν μας επιτρέπει να χαλαρώσουμε και να κοιμηθούμε.
Από την άλλη μεριά, όταν η κατάθλιψη γίνει πολύ έντονη, τότε παρατηρούμε κάτι περίεργο: ενώ δεν δυσκολευόμαστε να κοιμηθούμε, ξυπνάμε πιο νωρίς. Η κατάθλιψη έχει ημερήσια διακύμανση, είναι πιο έντονη τις πρώτες πρωινές ώρες. Άρα οι άνθρωποι που έχουν κατάθλιψη ξυπνάνε πιο νωρίς, εκείνη την ώρα αισθάνονται πιο καταθλιπτικοί και γι’ αυτό ξέρουμε σήμερα ότι οι περισσότερες αυτοκτονίες στον κόσμο γίνονται τις πρώτες πρωινές ώρες.
– Τι συμβαίνει στον εγκέφαλο την ώρα που κοιμάται;
Μέχρι τη δεκαετία '50-'60 οι επιστήμονες πίστευαν ότι το βράδυ που κοιμάται ο εγκέφαλος, δεν θα υπήρχε εγκεφαλική δραστηριότητα, ότι το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα θα ισοπεδωνόταν. Είδαν όμως με έκπληξη ότι κάποια διαστήματα –3-4 φορές κατά τη διάρκεια του ύπνου– ο εγκέφαλος ξυπνάει ξαφνικά και μάλιστα παρατηρείται έντονη δραστηριότητα.
Οι ερευνητές παρατήρησαν μάλιστα ότι τα μάτια κινούνται δεξιά και αριστερά, και αυτό το ονόμασαν στάδιο ταχέων οφθαλμικών κινήσεων (Rapid Eye Movement, REM). Αυτό φαίνεται να είναι το πιο ουσιαστικό, δομικό κομμάτι του ύπνου, γιατί έχουν γίνει προσπάθειες π.χ. να αφήσουμε έναν άνθρωπο ξάγρυπνο, και αυτός το πρώτο που κάνει μόλις πάει να κοιμηθεί, είναι να βουτήξει αμέσως στον REM ύπνο, γιατί ο εγκέφαλός του χρειάζεται να κάνει αυτή τη λειτουργία.
– Στη φάση NREM, που διαδέχεται τον REΜ ύπνο, τι συμβαίνει;
Πρόκειται για τη φάση των βραδέων κυμάτων, κατά την οποία ακόμα δεν ξέρουμε ακριβώς τι γίνεται. Συντονίζονται διάφορα κέντρα και γι’ αυτό ως αποτέλεσμα στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, έχουμε βραδέα και ψηλά κύματα, που σημαίνει ότι πολλοί νευρώνες, πολλά κύτταρα δηλαδή του εγκεφάλου, συντονίζουν τη δραστηριότητά τους. Είναι κάτι σαν χτένισμα των μαλλιών που είναι ανακατεμένα – χτενίζεις τα μαλλιά για να συντονιστούν όλες οι τρίχες μαζί. Μετά από αυτό το «χτένισμα», ακολουθεί ο ύπνος REM.
– Με τα όνειρα τι συμβαίνει; Σε ποια φάση του ύπνου μας βλέπουμε όνειρα;
Τα όνειρα είναι πολύ ιδιαίτερο πράγμα, μία περίεργη ανθρώπινη εμπειρία. Δεν είναι ούτε οπτική, ούτε ακουστική, είναι όλα μαζί. Τα όνειρα νομίζαμε στην αρχή ότι ήταν εκδραμάτιση όσων έχουμε στο μυαλό μας. Φαίνεται όμως ότι ουσιαστικά με τα όνειρα, που βλέπουμε στη φάση REM, γίνεται αυτή η τακτοποίηση που λέγαμε προηγουμένως στα διάφορα ντουλαπάκια. Εκείνη τη στιγμή ανοίγουν τα ντουλαπάκια και βγαίνουν από μέσα παλιές και νέες εμπειρίες.
Δηλαδή, θέλω να τακτοποιήσω τη σημερινή μου μνήμη από μία ωραία γυναίκα που είδα στον δρόμο. Ανοίγω το ντουλαπάκι με τις ωραίες γυναίκες και έτσι το βράδυ στον ύπνο μου, μπορεί να μην δω τη συγκεκριμένη γυναίκα, αλλά κάποια άλλη που είχα δει πριν από είκοσι, τριάντα χρόνια, αφού άνοιξα το ντουλαπάκι με τις ωραίες γυναίκες της ζωής μου. Δεν θα δω, ας πούμε, ωραίους άντρες, γιατί μεγάλη εντύπωση σήμερα μου έκανε μια ωραία γυναίκα και έτσι άνοιξα το συγκεκριμένο ντουλαπάκι. Αυτά τα κομμάτια από παλιές εμπειρίες που βλέπω στον ύπνο μου, αν ξυπνήσω εκείνη τη στιγμή, ο εγκέφαλος έχει την τάση όλα αυτά μαζί να τα κάνει ένα σενάριο.
– Πώς δημιουργήθηκε ο μύθος ότι έχουν προφητικό χαρακτήρα τα όνειρα;
Ο Φρόιντ έλεγε ότι τα όνειρα είναι η βασιλική οδός για το ασυνείδητο. Γιατί; Επειδή πραγματικά, αν ψάξεις αυτά τα ράκη από τις παλιές εμπειρίες και το πώς ο εγκέφαλός σου τα συνδέει, αυτό κάτι δίνει, σου αποκαλύπτει αυτό που σε απασχολεί. Από αυτή την άποψη, τα όνειρα ίσως έχουν προφητικό χαρακτήρα!
– Πάμε στο σήμερα, λοιπόν, και στο πώς έχει αλλάξει ο ύπνος μας. Σε μια πολύ απαιτητική καθημερινότητα, «επιβάλλονται» λιγότερες ώρες ύπνου, με αποτέλεσμα πολλοί από μας να κοιμόμαστε 5-6 ώρες και να είμαστε λειτουργικοί την επόμενη μέρα. Είναι έτσι ή επιβαρύνεται ο οργανισμός μας σταδιακά;
Είναι έτσι. Ο εγκέφαλος έχει πολύ μεγάλη πλαστικότητα. Αν λοιπόν του επιβάλεις να κάνει τη δουλειά που έκανε φυσιολογικά σε 7 ή 8 ώρες, πιέζεται, κάνει περισσότερο REM ύπνο και τα καταφέρνει. Βέβαια, εκείνο που βλέπουμε είναι ότι πολλές φορές τα σαββατοκύριακα που δεν έχεις τόσο μεγάλη πίεση, μπορεί να κοιμηθείς λίγο παραπάνω, έχει δηλαδή την τάση ο εγκέφαλος να ανακτήσει αυτό το χαμένο έδαφος.
– Άρα το οκτάωρο είναι μύθος;
Ο οργανισμός συνηθίζει να κοιμάται και να είναι λειτουργικός στις ώρες που του προσφέρουμε ύπνο. Άλλοι αφήνουν τον εαυτό τους να κάνει τη νυχτερινή του δουλειά, την ταξινόμηση των πληροφοριών της μέρας δηλαδή, δίνοντάς του αρκετές ώρες και άλλοι τον πιέζουν να κάνει τη δουλειά πιο γρήγορα – τα καταφέρνει ο καημένος και την κάνει.
Αν μια περίοδο κοιμόμαστε πολύ λίγο, ο οργανισμός μας θα βρει τρόπο να συμπληρώσει τις ώρες ύπνου που του λείπουν. Πόσες φορές δεν έχουμε οδηγήσει ξενυχτισμένοι και ξαφνικά διαπιστώσαμε ότι κλείνουν τα μάτια μας ενώ εμείς τα χρειαζόμασταν ανοιχτά; Πιέζουμε τον εαυτό μας, αλλά αυτός έχει γυρίσει τον διακόπτη. Όσο και να τον πιέζεις και να τον μαστιγώνεις να κρατήσει ανοιχτά τα μάτια, αυτός όταν το έχει ανάγκη θα κλείσει τον διακόπτη. Ξέρει ο οργανισμός. Και αν δεν κοιμηθεί και δεν καταφέρει να τακτοποιήσει τα πάντα, αυτό θα φανεί την άλλη μέρα στην απόδοσή μας, δεν θα είμαστε τόσο αποδοτικοί, γιατί ουσιαστικά ο εγκέφαλος θα συσσωρεύσει δεδομένα τα οποία παραμένουν αταξινόμητα.
– Ένα πολύ συχνό φαινόμενο, ιδίως τα τελευταία αυτά δύσκολα χρόνια, είναι ότι την ώρα που ξαπλώνεις δεν μπορεί να σε πάρει ο ύπνος από τις ανησυχίες και τις αγωνίες.
Αυτό είναι το λάθος. Το ότι κάθεσαι και σκέφτεσαι την ώρα που πας για ύπνο. Αφού εκείνη τη στιγμή ο εγκέφαλος είναι κουρασμένος, είναι γεμάτος, άρα δεν θα βγάλεις άκρη. Αντίθετα, το πρωί μόλις ξυπνήσεις, θα σου έρθει λύση εκεί που δεν την περιμένεις. Επομένως, είναι σημαντικό να πεις στον εγκέφαλό σου να τα αφήσει όλα πίσω – αύριο το πρωί θα βρεις τη λύση.
– Ο διακοπτόμενος ύπνος είναι ένα ακόμα πρόβλημα. Μπορεί να ξυπνάς μέσα στη νύχτα και να μένεις ξάγρυπνος ή ξυπνάς πολύ νωρίς το πρωί και να μην μπορείς να ξανακοιμηθείς. Τα φαινόμενα αυτά είναι πιο έντονα τα τελευταία χρόνια;
Πράγματι, τα τελευταία χρόνια έχουμε μπει σε μία μεγάλη πίεση δουλειάς και υποχρεώσεων, με αποτέλεσμα να ξυπνάμε μέσα στη νύχτα, να έχουμε δίπλα μας το ρολόι και να το κοιτάμε κάθε τόσο, λέγοντας «πω πω, δεν κοιμήθηκα και μου μένουν μόνο τέσσερις ώρες να κοιμηθώ, μου μένουν μόνο τρεις ώρες». Γι' αυτό συμβουλεύω τους ασθενείς μου να γυρίζουν από την άλλη πλευρά το ρολόι, να μην το βλέπουν, γιατί είναι πολύ κακός σύμβουλος.
Όταν πας να κοιμηθείς, προσπάθησε να φανταστείς κάτι, να βάλεις ένα βίντεο στον εγκέφαλό σου, ευχάριστο ή ουδέτερο. Στο βιβλίο μου «Φάρμακα ψυχής» γράφω ότι όταν πέφτω στο κρεβάτι με φαντάζομαι να κολυμπάω σε ένα ωραίο τιρκουάζ νερό και να λέω «τι ωραίο που είναι» και ωπ, κοιμάμαι. Ή με φαντάζομαι να κάνω μια βόλτα ακολουθώντας μια συγκεκριμένη διαδρομή. Όταν πηγαίνεις κάπου ουδέτερα το μυαλό σου και αν ο οργανισμός σου έχει ανάγκη από ύπνο, τότε κοιμάσαι.
– Και η χρήση κινητού δεν έχει επηρεάσει τον ύπνο;
Με το κινητό ή με την τηλεόραση δεν αφήνουμε τον εγκέφαλό μας να χαλαρώσει και να πάει στο νεκρό σημείο για να κοιμηθεί. Επιβάλλουμε στον εγκέφαλό μας να λειτουργεί διαρκώς σε μεγάλη ταχύτητα – αυτό δεν γίνεται.
– Πέρα από την ποσότητα του ύπνου, μετράει και η ποιότητα. Σε περιόδους που δεν κοιμάσαι καλά –π.χ. όταν θηλάζεις– ξυπνάς και έχεις κούραση, νεύρα, ένταση...
Πράγματι, στην περίπτωση μιας γυναίκας που θηλάζει όλη τη νύχτα, δεν χαλαρώνει, προσπαθεί να λαγοκοιμηθεί. Ο λαγός είναι ένα ζώο που δεν έχει όπλα αμύνης, δεν έχει ούτε δόντια, ούτε κέρατα, ούτε νύχια, έχει μόνο τα πόδια του για να τρέχει. Επομένως, κοιμάται και είναι πάντα με τα αυτιά ανοιχτά, έτοιμος αν ακούσει έναν θόρυβο, να το βάλει στα πόδια. Ε, κάπως έτσι είναι και οι άνθρωποι που κοιμούνται ενώ είναι σε ετοιμότητα, όπως μια μητέρα που πρέπει να ξυπνήσει σε λίγη ώρα για να θηλάσει πάλι. Έτσι, την επόμενη μέρα έχει εκνευρισμό. Γιατί; Γιατί όταν όλα τα δεδομένα είναι εκεί πέρα, δεν έχουν τακτοποιηθεί, τότε δεν λειτουργεί σωστά ο εγκέφαλός σου και το βλέπεις αυτό και εκνευρίζεσαι που δεν έχει την απόδοση που θα περίμενες να έχει.
– Υπάρχει σύνδεση μεταξύ ύπνου και παχυσαρκίας;
Η σύνδεση δεν είναι άμεση. Απλώς είναι κάποιοι άνθρωποι που λένε «για να κοιμηθώ θέλω να έχω φάει». Υπάρχει μια τέτοια σύνδεση, γιατί γνωρίζουμε ότι όταν γεμίσει το στομάχι εκκρίνονται κάποιες ενδορφίνες, οι οποίες μας χαλαρώνουν, φέρνουν μια καταστολή. Και έτσι, ορισμένοι τρώνε περισσότερο γιατί νιώθουν ότι αυτό τους ηρεμεί. Αυτοθεραπεύονται δηλαδή μέσω των ενδορφινών που εκκρίνονται από το γαστρεντερικό σύστημα. Και έτσι παχαίνουν, δυστυχώς. Κάποιοι άλλοι βρίσκουν τις νυχτερινές ώρες μια καλή ευκαιρία να πάνε στο ψυγείο χωρίς να τους πάρει χαμπάρι κανείς!
– Η άσκηση και η διατροφή βοηθούν στον ύπνο;
Η άσκηση σίγουρα βοηθάει, διότι βοηθάει και την κατάθλιψη και το άγχος, ενώ ταυτόχρονα κουράζει και λιγάκι, οπότε όταν κουράζεσαι, θέλεις να κοιμηθείς. Γιατί εκτός από τις καθαρά εγκεφαλικές λειτουργίες, χρειάζεται και το σώμα την ευκαιρία για να ξεκουραστεί. Όσο για τη διατροφή, δεν υπάρχουν τροφές που αποδεδειγμένα βοηθούν, εκτός από ορισμένα βότανα. Υπάρχουν όμως τροφές, οι οποίες ξέρουμε ότι είναι διεγερτικές. Κάποιοι δυστυχώς πίνουν καφέ, τσάι ή αναψυκτικά τύπου κόλα και μετά έχουν την απαίτηση να κοιμηθούν.
– Πότε μιλάμε για χρόνια αϋπνία και τι μπορούμε να κάνουμε σε αυτές τις περιπτώσεις;
Η αϋπνία είναι ένα σύμπτωμα αρκετά υποκειμενικό. Οι ερευνητές έχουν βρει κάποιους τρόπους να το αντικειμενοποιήσουν, π.χ. αν πέντε μέρες την εβδομάδα επί δύο εβδομάδες ξυπνήσει κανείς το πρωί και πει ότι δεν κοιμήθηκε καλά, θα θεωρηθεί ότι έχει πρόβλημα. Πρόκειται για κανόνες καθαρά εμπειρικούς, δεν είναι κάτι που όρισε η φύση, επομένως η αϋπνία παραμένει κάτι εντελώς υποκειμενικό. Όπως αναφέραμε παραπάνω υπάρχουν άνθρωποι που κοιμούνται τέσσερις ώρες και μετά είναι μια χαρά. Επομένως δεν μετράει πόσες ώρες πραγματικά κοιμήθηκαν, αλλά τι αναφέρουν το πρωί. Και υπάρχουν άνθρωποι, οι οποίοι μπορεί να έχουν κοιμηθεί πολλές ώρες και το πρωί να ξυπνάνε και να λένε «δεν είμαι ευχαριστημένος από τον ύπνο μου, δεν έχω ξεκουραστεί».
– Πώς αντιμετωπίζετε τους ασθενείς που δηλώνουν ότι ταλαιπωρούνται από αϋπνία;
Καταρχάς προσπαθώ να καταλάβω ποια είναι η αϋπνία τους. Δυστυχώς στις μέρες μας έχουν περισσότερες απαιτήσεις οι άνθρωποι και θέλουν σώνει και καλά να κοιμηθούν, ενώ ο εγκέφαλός τους δεν το θέλει, δεν το έχει ανάγκη. Και είναι δύσκολο να τους πείσεις ότι ο ύπνος είναι μια ανάγκη, όπως η πείνα και η δίψα. Αν δεν πεινάς, δεν υπάρχει λόγος σώνει και καλά να φας, ή να πιεις αν δεν διψάς. Είναι κάτι που θα σου έρθει.
Αυτό έχει να κάνει κυρίως με τους ηλικιωμένους. Όσο μεγαλώνει κανείς, τόσο λιγότερες ώρες έχει ανάγκη να κοιμηθεί. Γιατί; Επειδή τα καινούρια ερεθίσματα είναι όλο και λιγότερα, επομένως δεν υπάρχει η ανάγκη τακτοποίησης και δημιουργίας νέων κατηγοριών. Οι κατηγορίες είναι σχεδόν δεδομένες από μία ηλικία και μετά. Αντίθετα το μικρό παιδί κοιμάται εννιά ή δέκα ώρες γιατί όλα τού είναι καινούρια και όλα πρέπει να τα φτιάξει από την αρχή, να δημιουργήσει κατηγορίες, έχει πολλά πράγματα να κάνει. Ενώ ο ηλικιωμένος σχεδόν τίποτα.
Επιπλέον οι ηλικιωμένοι συνήθως πέφτουν νωρίς για ύπνο, γιατί δεν έχουν τι να κάνουν. Έχουν ανία, όχι άνοια. Και έτσι έρχονται και μου λένε «Ξύπνησα στις 4 το πρωί, δώσε μου ένα φάρμακο, γιατρέ». «Γιατί να σου δώσω φάρμακο; Όσο έχεις ανοιχτά τα μάτια σου να προσπαθείς να μαθαίνεις, να έχεις εμπειρίες», τους απαντάω.
Είναι δύσκολο παρόλα αυτά να τους πείσεις. Δεν καταλαβαίνουν ότι ο οργανισμός τους δεν έχει ανάγκη τον ύπνο. Όπως όταν δεν θέλει το σώμα σου να φάει, κι εσύ το μπουκώνεις, έτσι θέλουν κι αυτοί να κοιμηθούν σώνει και καλά. Δεν υπάρχει λόγος.
– Πότε συστήνεται η χρήση υπναγωγών; Τα υπναγωγά προκαλούν εθισμό; Έχουν παρενέργειες;
Όταν άνθρωποι μέσης ηλικίας, δραστήριοι, οι οποίοι έχουν πολλές υποχρεώσεις το άλλο πρωί, λένε «πω πω δεν θα κοιμηθώ» και αυτό αρχίζει να γίνεται ένας ψυχαναγκασμός, μία ιδεοληψία, τότε δίνεται φαρμακευτική αγωγή. Όταν κάποιος βλέπει το κρεβάτι ως τόπο βασανιστηρίου και πάρει το υπναγωγό και δει ότι τον πιάνει, τότε μπορεί ακόμα και μόνο το ότι το έχει στο κομοδίνο του να του δίνει ασφάλεια και να κοιμάται ακόμα και χωρίς να το πάρει. Ευτυχώς, τα σύγχρονα υπναγωγά, οι βενζοδιαζεπίνες δηλαδή, δεν έχουν παρενέργειες και είναι απολύτως ασφαλή φάρμακα, εκτός αν τα πάρει κανείς σε πάρα πολύ μεγάλη δόση.
– Μόνο βενζοδιαζεπίνες δίνονται σήμερα;
Βενζοδιαζεπίνες και κάποια νεότερα φάρμακα που λέγονται Z-Drug, που ουσιαστικά πηγαίνουν στον ίδιο υποδοχέα, είναι πιο βραχείας δράσης –ουσιαστικά σου δίνουν μια σπρωξιά και κοιμάσαι– και φεύγουν γρήγορα από τον οργανισμό. Αυτά τα φάρμακα τα παίρνουμε π.χ. πριν από ένα υπερατλαντικό ταξίδι.
– Τι ισχύει σχετικά με τον εθισμό;
Όσο πιο βραχεία είναι η δράση του υπναγωγού, τόσο πιο γρήγορα κοιμάσαι και τόσο γρηγορότερα φεύγει η ουσία από τον οργανισμό, επίσης τόσο πιο εύκολα συνηθίζεται από τον οργανισμό. Πέρα από τα υπερβραχείας δράσης (Z-Drug), τα υπόλοιπα είναι αγχολυτικά, επομένως από τη στιγμή που μειώνεται το άγχος μπαίνει κανείς ευκολότερα σε ύπνο. Δεν τα συνηθίζει ο οργανισμός. Είναι τόσοι πολλοί οι ασθενείς που έχουν συνηθίσει να παίρνουν ένα χάπι κάθε βράδυ και να κοιμούνται, και αυτό το ένα χάπι επί δέκα χρόνια δεν έχει γίνει δύο, ούτε τρία.
– Γιατί δυσκολεύονται οι γυναίκες να κοιμηθούν στην περίοδο της εμμηνόπαυσης;
Η εμμηνόπαυση κάνει τις γυναίκες πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη. Κάποιες γυναίκες εμφανίζουν προεμμηνορροϊκό σύνδρομο με νεύρα και ευσυγκινησία, αργότερα μπορεί να εμφανίσουν μετά τον τοκετό ψύχωση λοχείας και στη συνέχεια όταν φτάσει η εμμηνόπαυση γίνονται πιο ευάλωτες στο να αναπτύξουν άγχος και κατάθλιψη. Η αϋπνία αποτελεί σύμπτωμα της κατάθλιψης.
– Σε αυτές τις περιπτώσεις, δίνετε βενζοδιαζεπίνες;
Εκεί μπορούμε να πάμε στη λογική των αντικαταθλιπτικών, ώστε να αντιμετωπιστεί η αιτία.
– Εσείς, έχετε κάποια ρουτίνα ύπνου;
Προσπαθώ να είναι συγκεκριμένη η ώρα που κοιμάμαι. Βέβαια, αυτό εξαρτάται και από τις συνθήκες. Δεύτερον, έχω πείσει τον εαυτό μου να μην προσπαθεί να δώσει λύση το βράδυ σε κάτι που με απασχολεί. Τρίτον, δεν έχω ρολόι δίπλα μου να το κοιτάω κάθε τόσο.
– Από όσα είπατε, αντιλαμβάνομαι μια απενοχοποιητική στάση απέναντι στον ύπνο. Δηλαδή ότι ο καθένας έχει τον δικό του ρυθμό.
Έτσι ακριβώς. Γιατί να πιέζουμε τον εαυτό μας; Ας αφήσουμε τον εαυτό μας να ζει φυσιολογικά, αυθόρμητα, δεν χρειάζεται να πιεζόμαστε σε οτιδήποτε. Και τότε είναι όλα εντάξει.