Θύτες και θύματα μπορεί να είναι άνδρες ή γυναίκες, νέοι ή λιγότερο νέοι, οποιασδήποτε εθνικότητας και κοινωνικοοικονομικής κατάστασης. Μπορεί επίσης να γνωρίζονται ή να μην γνωρίζονται μεταξύ τους. Το σίγουρο είναι ότι η παρενόχληση με τη μορφή της παρακολούθησης (stalking) είναι κάτι τρομακτικό. Και μερικές φορές οι stalkers αποδεικνύονται εξαιρετικά επικίνδυνοι.
Όπως αναφέρει το αμερικανικό Κέντρο Πρόληψης & Ενημέρωσης για το Stalking (SPARC), η παρενόχληση μέσω παρακολούθησης είναι σε αδρές γραμμές ένα σύνολο συμπεριφορών που στοχεύουν σε ένα συγκεκριμένο άτομο και οι οποίες θα προκαλούσαν φόβο σε έναν λογικό άνθρωπο.
Το SPARC εκτιμά ότι σχεδόν μία στις έξι γυναίκες και ένας στους 17 άνδρες υφίστανται stalking κάποια στιγμή στη ζωή τους. Σε περίπου τις μισές περιπτώσεις, η παρενόχληση μέσω παρακολούθησης άρχισε πριν από την ηλικία των 25 ετών. Η διάρκειά της κυμαίνεται από μερικούς μήνες έως και χρόνια.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, η παρενόχληση μέσω παρακολούθησης γίνεται από άτομο που τα θύματα γνώριζαν. Σε πολλές περιπτώσεις ο θύτης είναι νυν ή πρώην ερωτικός σύντροφος/σύζυγος ή κάποιος γνωστός.
Το stalking συνήθως σχετίζεται με την ερωτική αντιζηλία. Μερικές φορές όμως μπορεί να υπάρξει παρενόχληση μέσω παρακολούθησης και προς άλλα πρόσωπα.
Πολλές τακτικές
Τι μορφή, όμως, μπορεί να έχει το stalking; Οι τακτικές που χρησιμοποιούν οι stalkers είναι πολλές και διαφορετικές, λένε οι ειδικοί. Αδιάκοπα τηλεφωνήματα και μηνύματα στο κινητό, αιφνιδιαστικές ή «τυχαίες» συναντήσεις (π.χ. στον χώρο εργασίας, στο γυμναστήριο), «βομβαρδισμός» από ανεπιθύμητα δώρα, συνεχή σημειώματα στο αυτοκίνητο είναι μερικές από αυτές.
Σε μία ανά τέσσερις περιπτώσεις, οι stalkers χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να παρακολουθούν τα θύματά τους. Οι πιο απλές μορφές τεχνολογίας είναι τα email και τα SMS. Ωστόσο στο 10% των περιπτώσεων τα θύματα αναφέρουν πως τα παρακολουθούσαν με κάποιο παγκόσμιο σύστημα εντοπισμού θέσης (GPS). Και στο 8% των περιπτώσεων χρησιμοποιούνται ψηφιακές κάμερες ή/και συσκευές ακρόασης/καταγραφής ήχου.
Το πιο σοβαρό είναι ότι η συμπεριφορά των stalkers συχνά κλιμακώνεται. Αν οι πρώτες τακτικές δεν έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, μπορεί να καταλήξουν στις απειλές (π.χ. ότι θα βλάψουν το θύμα ή την οικογένειά του, θα αυτοκτονήσουν οι ίδιοι κ.λπ.), στην καταστροφή περιουσιακού στοιχείου του θύματος ή ακόμα και στη σωματική βία.
Τα κίνητρα
Τα κίνητρα του stalking έχουν αναζητηθεί από πολλές ερευνητικές ομάδες. Το 2012 δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Aggression & Violent Behavior άρθρο στο οποίο αναφέρθηκαν μερικά βασικά κίνητρα:
Η παραληρηματική πίστη σε ένα ερωτικό πεπρωμένο
Η επιθυμία ανάκτησης μιας προηγούμενης σχέσης
Η σαδιστική παρόρμηση να βασανιστεί το θύμα
Η εμμονική (στα όρια της ψύχωσης) ταύτιση με το θύμα και η επιθυμία να πάρει ο θύτης τη θέση του
Οι πέντε τύποι των stalkers
Το 1999 δημοσιεύθηκε στην ιατρική επιθεώρηση American Journal of Psychiatry μεγάλη μελέτη για το stalking, που ταυτοποίησε πέντε τύπους stalkers. Οι τύποι αυτοί χρησιμοποιούνται στην Δικαστική Ψυχιατρική μέχρι σήμερα και συνοπτικά είναι:
Ο απορριφθείς (rejected) stalker. Είναι ο πιο συχνός και ένας από τους πιο επικίνδυνους τύπους. Το θύμα συνήθως είναι άτομο με το οποίο είχε στενή σχέση, αλλά τον απέρριψε και ο stalker αισθάνεται βαθιά προσβεβλημένος από αυτό.
Ο μνησίκακος (resentful) stalker. Θεωρεί τον εαυτό του αδικημένο και κατά βάθος τον λυπάται. Μπορεί να έχει προσωπική βεντέτα με το θύμα ή να το διαλέξει τυχαία.
Ο αναζητών οικειότητα (intimacy-seeking) stalker. Πιστεύει ότι τον αγαπά ή θα τον αγαπήσει το θύμα του.
Ο ανεπαρκής (incompetent). Ο θύτης αυτός είναι κοινωνικώς ανεπαρκής. Δεν κατανοεί πλήρως τους κοινωνικούς κανόνες που διέπουν τα ραντεβού και τις ερωτικές σχέσεις. Προσπαθεί να κάνει σχέση με το θύμα, αλλά δεν πιστεύει ότι ήδη την έχει ή θα την αποκτήσει σίγουρα.
Ο θηρευτής (predator). Σε αυτόν τον τύπο stalker το κίνητρο είναι ο έλεγχος και συνηθισμένη κατάληξη η σωματική βία (συχνά είναι σεξουαλική). Ο θηρευτής δεν γνωρίζει απαραιτήτως το θύμα του. Το θύμα συχνά δεν γνωρίζει ότι παρακολουθείται.
Από τους προαναφερθέντες τύπους, ο θηρευτής και ο απορριφθέντας θεωρούνται ως οι πιο επικίνδυνοι, σημειώνουν οι ερευνητές.
Οι ύποπτες ενδείξεις
Οι ειδικοί λένε πως οι stalkers συνήθως επιδεικνύουν φυσιολογική συμπεριφορά στον κοινωνικό περίγυρό τους. Απέναντι στο θύμα τους, όμως, μπορεί να επιδεικνύουν ορισμένες ύποπτες συμπεριφορές. Αναλόγως με το είδος του stalking αυτές, ύποπτες συμπεριφορές μπορεί μεταξύ άλλων να είναι:
Αμέσως μετά την πρώτη γνωριμία, αρχίζουν αλλεπάλληλα τηλεφωνήματα ή email
Αναπτύσσονται τάσεις προσκόλλησης, προσπάθεια ελέγχου, σύγχυση όταν το άτομο θελήσει να περάσει χρόνο με τους συγγενείς ή τους φίλους του
Αναζήτηση υπερβολικά πολλών λεπτομερειών για την καθημερινότητα και την διαδρομή του ατόμου (π.χ. θέλει να ξέρει ανά πάσα στιγμή που βρίσκεται το άλλο άτομο)
Αιφνιδιαστική εμφάνιση σε χώρους όπου βρίσκεται το άλλο άτομο (π.χ. στον χώρο εργασίας, στο σπίτι)
Συνεχής παρακολούθηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης του άλλου. Συνεχή ερωτήματα για τους διαδικτυκούς «φίλους» (π.χ. αν έχουν συναντηθεί, πόσες φορές, τι είπαν, πόσο στενοί φίλοι είναι κ.λπ.)