Η ικανότητα κριτικής σκέψης των ανθρώπων σήμερα διέρχεται μια βαθιά και πολυεπίπεδη κρίση.
Καθημερινά παρατηρούμε γύρω μας ανθρώπους που αδυνατούν να κρίνουν με βάση την απλή λογική.
Δυσκολεύονται να εξαγάγουν και τα πιο απλά συμπεράσματα αναζητώντας καταφανή αίτια, που ακόμα κι όταν τους παρέχονται έτοιμα και μπροστά στα μάτια τους, αρνούνται να τα κάνουν εργαλεία σκέψης.
Με μια αξιοθαύμαστη ευκολία τα απορρίπτουν και ορισμένες φορές φτάνουν στο σημείο να μην τα αναγνωρίζουν καν ως αίτια.
Στην Ελλάδα κάθε θέμα, ελαφρύ ή σοβαρό, γίνεται συχνά αντικείμενο διχασμού της «κοινής γνώμης», ανάμεσα σε αντίθετες παρατάξεις, που έχουν όμως ένα κοινό σημείο : στερούνται νηφάλιας κριτικής σκέψης και αντικειμενικής πληροφόρησης!
Φορώντας μονίμως τις κομματικές παρωπίδες οι οπαδοί αδυνατούν να δουν πέρα την προπαγάνδα της παράταξης ή της ιδεολογίας τους.
Η οπαδοποίηση της πολιτικής σκέψης οδηγεί αναπόφευκτα, στο να υποστηρίζουν μανιωδώς την εκάστοτε αβασάνιστη επιλογή τους, αρνούμενοι να αξιολογήσουν σοβαρά οποιοδήποτε επιχείρημα των «αντιφρονούντων».
Η κριτική σκέψη, αντίθετα με την απλή σκέψη, συνεπάγεται ότι το άτομο έχει την ικανότητα και την βούληση να αποστασιοποιηθεί προς στιγμήν από τις προσωπικές του πεποιθήσεις, τις κοινωνιογνωστικές του προκαταλήψεις και τα συμφέροντά του…
Διακρίνεται από την τάση και την ικανότητα να εξετάζει τα πραγματικά και λογικά στοιχεία, τα οποία στηρίζουν και ερμηνεύουν έννοιες, πληροφορίες, σχέσεις, κρίσεις, συλλογισμούς, φαινόμενα, στάσεις και σκόπιμες πράξεις… Αναζητά τις παραδοχές και τις συνεπαγωγές κάθε άποψης και τους δυνατούς τρόπους θεώρησης των πραγμάτων από διαφορετική σκοπιά.
Η κριτική σκέψη είναι εγγενής στον άνθρωπο, αλλά καταπνίγεται από πάθη, ανάγκες, συμφέροντα, εμπειρίες, προκαταλήψεις κ.ά. Η νοητική λειτουργία του ανθρώπου τον βοηθάει να εξετάζει τα πάντα με εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και να μη περιορίζεται στα φαινόμενα πληροφοριών, αλλά να αναζητά τα βαθύτερα αίτια, τους στόχους και τους σκοπούς της προσφοράς των πληροφοριών.
Η κριτική σκέψη διακρίνει την αλήθεια από την αληθοφάνεια. Ο κριτικά σκεπτόμενος θέτει ερωτήματα για τα οποία απαιτεί λογικές απαντήσεις.
Αναζητεί τα πιθανά ενδεχόμενα, ερευνά, συγκρίνει, διακρίνει, προκρίνει, επιλέγει και τελικά εξάγει τα συμπεράσματά του. Τελικός σκοπός είναι η εύρεση της αλήθειας, της γνησιότητας. Απαιτεί για καθετί μια λογική τεκμηρίωση, η οποία είναι σε θέση να απαντά σε μια σειρά ερωτήσεων με σαφήνεια και ακρίβεια, χωρίς κενά, διφορούμενα και υπονοούμενα.
Ο άνθρωπος που έχει κριτική σκέψη, κάνει ένα βήμα πιο πέρα απ’ ό,τι έχει, βλέπει, ακούει, του προτείνουν.
Δεν σταματά στα φαινόμενα και στα γνωστά.
Η ίδια η ζωή απαιτεί την κριτική σκέψη και την αναζήτηση διαφόρων εκδοχών στις αποφάσεις που παίρνουμε και στις επιλογές που κάνουμε.
Χωρίς να το γνωρίζουμε και χωρίς να το συνειδητοποιούμε κάθε στιγμή αποφασίζουμε για κάτι. Αποφασίζουμε αν θα κάνουμε αυτό ή εκείνο, ποιο θα προτιμήσουμε και τι θα παραλείψουμε. Συγκρίνουμε αγαθά, τιμές, ποιότητες, ιδέες, πρόσωπα, κρίνουμε και συγκρίνουμε τα πάντα.
Μόνον με την κριτική ικανότητα μπορούμε να προάγουμε τη γνώση και την έρευνα και γενικά τον πολιτισμό.
Πάντοτε ήταν αναγκαία η κριτική σκέψη.
Σήμερα όμως καθίσταται περισσότερο απαραίτητη αφού κάθε στιγμή βομβαρδιζόμαστε από μια πληθώρα πληροφοριών και συστημική προπαγάνδα, που επιχειρεί να επιβάλλει μια πλαστή εικόνα της «πραγματικότητας»!
Ο κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν είναι «άθυρμα» στα χέρια καμιάς πλάνης ή ψευδαίσθησης και δεν υποβάλλεται εύκολα από τις τεχνικές ελέγχου του νου.
Εργάζεται με γνώμονα τις ηθικές αξίες, τις οποίες έχει ως ύψιστα κριτήρια στην καθημερινή πρακτική, όπως είναι η εντιμότητα, η αλήθεια, η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η αλληλεγγύη.
Η αναζήτηση της αλήθειας πίσω από φαινόμενα δεν είναι αυτονόητη για πολλούς.
Δεν απαιτεί μόνον σκέψη, κόπο, χρόνο, έρευνα αλλά κάποτε θυσία και τόλμη.
Τα εμπόδια μπορεί να προέρχονται από το ίδιο το άτομο αλλά και από το περιβάλλον του.
Άγνοια, συναισθηματική φόρτιση, τραυματικές εμπειρίες, προκατάληψη, νοσηρό ανορθολογικό περιβάλλον ή ακόμα και εξαθλιωμένο κ.ά. εμποδίζουν συνήθως τον άνθρωπο να διαμορφώσει κριτική σκέψη.
Πολλές φορές πιεστικές ανάγκες επιβίωσης αναγκάζουν κάποιον να συμμορφωθεί με σκέψεις και συμπεριφορές μη ορθολογικές.
Άμεσος και έμμεσος εξαναγκασμός σε τρόπο ζωής καθόλου λογικό αλλά αναγκαίο να επιζήσει κάποιος, τον υποχρεώνουν να μη χρησιμοποιεί τα νοητικά εργαλεία που θα μπορούσαν ίσως να αλλάξουν τη ζωή του.
Όχι μόνον η ωμή βία εξαναγκάζει τον άνθρωπο να ακολουθήσει τακτική καθόλου ορθολογική, αλλά και παγιωμένη κοινωνική πλάνη βαθιά ριζωμένη στην κοινή συνείδηση τον καθηλώνουν έτσι ώστε να μη τολμά να αμφισβητήσει κοινωνικές πλάνες ευρύτατα αποδεκτές. Η αμφισβήτηση της πορείας της μάζας δεν είναι καθόλου εύκολη...
Είναι μεγάλο έγκλημα η παράλειψη της καλλιέργειας της κριτικής σκέψης στην εκπαίδευση, που αντίθετα πριμοδοτεί την παραγωγή άβουλων και πειθήνιων τεχνοκρατών …
Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων στην αφύπνιση των συνειδήσεων και στην επικράτηση του ορθού λόγου είναι σημαντικός και αναντίρρητος.
Οφείλουν να έχουν ενεργητικό ρόλο στην κοινωνία, να αφυπνίζουν συνειδήσεις, να παρεμβαίνουν στα κοινωνικά προβλήματα, να αποκαλύπτουν τις πλάνες, να προτείνουν λύσεις, να συμβάλλουν στην πρόοδο της κοινωνίας, των επιστημών και των τεχνών, να προασπίζουν τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, να δίνουν το καλό παράδειγμα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης στους άλλους και γενικά να δικαιολογούν το χαρακτηρισμό τους, όχι από τους τίτλους τους, αλλά από την πολιτική και κοινωνική δράση τους.
Ιωάννης Αυγουστάτος
Καθημερινά παρατηρούμε γύρω μας ανθρώπους που αδυνατούν να κρίνουν με βάση την απλή λογική.
Δυσκολεύονται να εξαγάγουν και τα πιο απλά συμπεράσματα αναζητώντας καταφανή αίτια, που ακόμα κι όταν τους παρέχονται έτοιμα και μπροστά στα μάτια τους, αρνούνται να τα κάνουν εργαλεία σκέψης.
Με μια αξιοθαύμαστη ευκολία τα απορρίπτουν και ορισμένες φορές φτάνουν στο σημείο να μην τα αναγνωρίζουν καν ως αίτια.
Στην Ελλάδα κάθε θέμα, ελαφρύ ή σοβαρό, γίνεται συχνά αντικείμενο διχασμού της «κοινής γνώμης», ανάμεσα σε αντίθετες παρατάξεις, που έχουν όμως ένα κοινό σημείο : στερούνται νηφάλιας κριτικής σκέψης και αντικειμενικής πληροφόρησης!
Φορώντας μονίμως τις κομματικές παρωπίδες οι οπαδοί αδυνατούν να δουν πέρα την προπαγάνδα της παράταξης ή της ιδεολογίας τους.
Η οπαδοποίηση της πολιτικής σκέψης οδηγεί αναπόφευκτα, στο να υποστηρίζουν μανιωδώς την εκάστοτε αβασάνιστη επιλογή τους, αρνούμενοι να αξιολογήσουν σοβαρά οποιοδήποτε επιχείρημα των «αντιφρονούντων».
Η κριτική σκέψη, αντίθετα με την απλή σκέψη, συνεπάγεται ότι το άτομο έχει την ικανότητα και την βούληση να αποστασιοποιηθεί προς στιγμήν από τις προσωπικές του πεποιθήσεις, τις κοινωνιογνωστικές του προκαταλήψεις και τα συμφέροντά του…
Διακρίνεται από την τάση και την ικανότητα να εξετάζει τα πραγματικά και λογικά στοιχεία, τα οποία στηρίζουν και ερμηνεύουν έννοιες, πληροφορίες, σχέσεις, κρίσεις, συλλογισμούς, φαινόμενα, στάσεις και σκόπιμες πράξεις… Αναζητά τις παραδοχές και τις συνεπαγωγές κάθε άποψης και τους δυνατούς τρόπους θεώρησης των πραγμάτων από διαφορετική σκοπιά.
Η κριτική σκέψη είναι εγγενής στον άνθρωπο, αλλά καταπνίγεται από πάθη, ανάγκες, συμφέροντα, εμπειρίες, προκαταλήψεις κ.ά. Η νοητική λειτουργία του ανθρώπου τον βοηθάει να εξετάζει τα πάντα με εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και να μη περιορίζεται στα φαινόμενα πληροφοριών, αλλά να αναζητά τα βαθύτερα αίτια, τους στόχους και τους σκοπούς της προσφοράς των πληροφοριών.
Η κριτική σκέψη διακρίνει την αλήθεια από την αληθοφάνεια. Ο κριτικά σκεπτόμενος θέτει ερωτήματα για τα οποία απαιτεί λογικές απαντήσεις.
Αναζητεί τα πιθανά ενδεχόμενα, ερευνά, συγκρίνει, διακρίνει, προκρίνει, επιλέγει και τελικά εξάγει τα συμπεράσματά του. Τελικός σκοπός είναι η εύρεση της αλήθειας, της γνησιότητας. Απαιτεί για καθετί μια λογική τεκμηρίωση, η οποία είναι σε θέση να απαντά σε μια σειρά ερωτήσεων με σαφήνεια και ακρίβεια, χωρίς κενά, διφορούμενα και υπονοούμενα.
Ο άνθρωπος που έχει κριτική σκέψη, κάνει ένα βήμα πιο πέρα απ’ ό,τι έχει, βλέπει, ακούει, του προτείνουν.
Δεν σταματά στα φαινόμενα και στα γνωστά.
Η ίδια η ζωή απαιτεί την κριτική σκέψη και την αναζήτηση διαφόρων εκδοχών στις αποφάσεις που παίρνουμε και στις επιλογές που κάνουμε.
Χωρίς να το γνωρίζουμε και χωρίς να το συνειδητοποιούμε κάθε στιγμή αποφασίζουμε για κάτι. Αποφασίζουμε αν θα κάνουμε αυτό ή εκείνο, ποιο θα προτιμήσουμε και τι θα παραλείψουμε. Συγκρίνουμε αγαθά, τιμές, ποιότητες, ιδέες, πρόσωπα, κρίνουμε και συγκρίνουμε τα πάντα.
Μόνον με την κριτική ικανότητα μπορούμε να προάγουμε τη γνώση και την έρευνα και γενικά τον πολιτισμό.
Πάντοτε ήταν αναγκαία η κριτική σκέψη.
Σήμερα όμως καθίσταται περισσότερο απαραίτητη αφού κάθε στιγμή βομβαρδιζόμαστε από μια πληθώρα πληροφοριών και συστημική προπαγάνδα, που επιχειρεί να επιβάλλει μια πλαστή εικόνα της «πραγματικότητας»!
Ο κριτικά σκεπτόμενος άνθρωπος δεν είναι «άθυρμα» στα χέρια καμιάς πλάνης ή ψευδαίσθησης και δεν υποβάλλεται εύκολα από τις τεχνικές ελέγχου του νου.
Εργάζεται με γνώμονα τις ηθικές αξίες, τις οποίες έχει ως ύψιστα κριτήρια στην καθημερινή πρακτική, όπως είναι η εντιμότητα, η αλήθεια, η ελευθερία, η δικαιοσύνη και η αλληλεγγύη.
Η αναζήτηση της αλήθειας πίσω από φαινόμενα δεν είναι αυτονόητη για πολλούς.
Δεν απαιτεί μόνον σκέψη, κόπο, χρόνο, έρευνα αλλά κάποτε θυσία και τόλμη.
Τα εμπόδια μπορεί να προέρχονται από το ίδιο το άτομο αλλά και από το περιβάλλον του.
Άγνοια, συναισθηματική φόρτιση, τραυματικές εμπειρίες, προκατάληψη, νοσηρό ανορθολογικό περιβάλλον ή ακόμα και εξαθλιωμένο κ.ά. εμποδίζουν συνήθως τον άνθρωπο να διαμορφώσει κριτική σκέψη.
Πολλές φορές πιεστικές ανάγκες επιβίωσης αναγκάζουν κάποιον να συμμορφωθεί με σκέψεις και συμπεριφορές μη ορθολογικές.
Άμεσος και έμμεσος εξαναγκασμός σε τρόπο ζωής καθόλου λογικό αλλά αναγκαίο να επιζήσει κάποιος, τον υποχρεώνουν να μη χρησιμοποιεί τα νοητικά εργαλεία που θα μπορούσαν ίσως να αλλάξουν τη ζωή του.
Όχι μόνον η ωμή βία εξαναγκάζει τον άνθρωπο να ακολουθήσει τακτική καθόλου ορθολογική, αλλά και παγιωμένη κοινωνική πλάνη βαθιά ριζωμένη στην κοινή συνείδηση τον καθηλώνουν έτσι ώστε να μη τολμά να αμφισβητήσει κοινωνικές πλάνες ευρύτατα αποδεκτές. Η αμφισβήτηση της πορείας της μάζας δεν είναι καθόλου εύκολη...
Είναι μεγάλο έγκλημα η παράλειψη της καλλιέργειας της κριτικής σκέψης στην εκπαίδευση, που αντίθετα πριμοδοτεί την παραγωγή άβουλων και πειθήνιων τεχνοκρατών …
Ο ρόλος των πνευματικών ανθρώπων στην αφύπνιση των συνειδήσεων και στην επικράτηση του ορθού λόγου είναι σημαντικός και αναντίρρητος.
Οφείλουν να έχουν ενεργητικό ρόλο στην κοινωνία, να αφυπνίζουν συνειδήσεις, να παρεμβαίνουν στα κοινωνικά προβλήματα, να αποκαλύπτουν τις πλάνες, να προτείνουν λύσεις, να συμβάλλουν στην πρόοδο της κοινωνίας, των επιστημών και των τεχνών, να προασπίζουν τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, να δίνουν το καλό παράδειγμα ανθρωπιάς και αλληλεγγύης στους άλλους και γενικά να δικαιολογούν το χαρακτηρισμό τους, όχι από τους τίτλους τους, αλλά από την πολιτική και κοινωνική δράση τους.
Ιωάννης Αυγουστάτος