Η βασική ιδέα
Φανταστείτε ένα μικτό δάσος. Τα ψηλά δέντρα σχηματίζουν ένα πράσινο θόλο κάτω από τον οποίο αναπτύσσονται χαμηλότερα δέντρα και, ακόμη πιο κάτω, θάμνοι.
Στο έδαφος υπάρχουν ποώδη φυτά, κάτω από αυτό μανιτάρια και βολβοί ενώ αναρριχόμενα φυτά διατρέχουν όλα τα παραπάνω επίπεδα.
Το δάσος είναι αυτοσυντηρούμενο. Για να αναπτύξει και να συντηρήσει όλη αυτή τη βιομάζα, δε χρειάζεται τίποτε άλλο παρά ήλιο, βροχή και το υπέδαφος από το οποίο παράγει το χώμα που χρειάζεται.
Συγκρίνετε τώρα το δάσος αυτό με ένα χωράφι με σιτάρι. Εδώ υπάρχει μόνο ένα είδος και σε ένα μόνο επίπεδο. Επιπλέον, για να αποδώσει καρπό, το σταροχώραφο χρειάζεται όργωμα, σπορά, λίπανση, ξεβοτάνισμα και προστασία από προσβολές. Ολα αυτά απαιτούν ενέργεια, κυρίως από ορυκτά καύσιμα αλλά και ανθρώπινη.
Σκεφτείτε τώρα το δάσος να αποτελείται εξ ολοκλήρου από εδώδιμα είδη. Η ποικιλία και η αφθονία τροφής θα ήταν απίστευτη ενώ η ενέργεια που θα χρειαζόταν για την παραγωγή της, ελάχιστη.
Αυτή είναι η βασική ιδέα της αειφόρου καλλιέργειας: η δημιουργία εδώδιμων οικοσυστημάτων.
Πώς λειτουργεί;
Αυτό που κάνει το δάσος τόσο παραγωγικό και αυτοδύναμο είναι η ποικιλία. Όχι τόσο το πλήθος των ειδών που το αποτελούν αλλά ο αριθμός των ευεργετικών σχέσεων μεταξύ τους. Τα διάφορα είδη φυτών ειδικεύονται στην απορρόφηση διάφορων θρεπτικών συστατικών από το χώμα και, όταν τα φύλλα τους πέφτουν ή όταν τα φυτά πεθάνουν, τα συστατικά αυτά γίνονται διαθέσιμα σε γειτονικά φυτά. Αυτό δεν γίνεται άμεσα αλλά με τη μεσολάβηση βακτηριδίων και μυκήτων που μετατρέπουν τη νεκρή οργανική ύλη σε μορφή που μπορεί να προσληφθεί από τα φυτά. Εντομα τρέφονται από τα άνθη και, παράλληλα, επικονιάζουν τα φυτά. Κάποια βότανα παράγουν ουσίες που απωθούν βλαβερά έντομα και έτσι προστατεύουν τους γείτονες τους. Ο ιστός των ευεργετικών αλληλεπιδράσεων απλώνεται παντού.
Έτσι λειτουργούν τα ισορροπημένα οικοσυστήματα και αυτό προσπαθεί να μιμηθεί η αειφόρος καλλιέργεια. Οι ευεργετικές σχέσεις μπορούν να δημιουργηθούν μόνον όταν τα διάφορα στοιχεία του συστήματος είναι τοποθετημένα σε κατάλληλες θέσεις μεταξύ τους. Η αειφόρος καλλιέργεια λοιπόν είναι πρωτίστως μια μέθοδος που σκοπό έχει να αντικαταστήσει τη χρήση ορυκτών καυσίμων αλλά και μεγάλο μέρος του ανθρώπινου μόχθου με τον ευφυή σχεδιασμό.
Είναι όμως και μια ολιστική μέθοδος που δεν αφορά μόνο στην καλλιέργεια της γης αλλά και στην καλλιέργεια του ανθρώπου. Έτσι οι αρχές της έχουν εφαρμογή σε όλες της πτυχές της ζωής μας: τα κτίρια, τη διαχείριση του νερού, της ενέργειας και των αποβλήτων, τη δημιουργία βιώσιμων ανθρώπινων κοινοτήτων.
Ηθικές αρχές
Κεντρική θέση στην αειφόρο καλλιέργεια κατέχει η επιθυμία να κάνουμε το σωστό, να γίνουμε μέρος της λύσης και όχι του προβλήματος. Οι ηθικές αρχές της αειφόρου καλλιέργειας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
Φροντίδα για τη Γη
Φροντίδα για τον Άνθρωπο και
Δίκαια Μερίδια
Με τη στενή της έννοια, η φροντίδα για τη Γη και τη βιόσφαιρα της είναι επιτακτική γιατί από αυτήν εξαρτάται τόσο η ποιότητα ζωής μας όσο και η ίδια η επιβίωση μας. Αλλά, σ’ένα βαθύτερο επίπεδο, είναι το αναπόφευκτο αποτέλεσμα της συνειδητοποίησης ότι η Γη είναι ολόκληρη ένας ζωντανός οργανισμός του οποίου είμαστε μέρος, όπως άλλωστε και όλα τα άλλα ζώα και φυτά. Και όλα αυτά τα όντα έχουν τα ίδια δικαιώματα στη ζωή μ’εμάς. Οταν αλλάζουμε τα φυσικά συστήματα για δική μας εξυπηρέτηση, συνήθως υποβαθμίζουμε τη βιοποικιλότητα, τη σταθερότητα και την υγεία τους. Επομένως, φροντίδα για τη Γη σημαίνει:
να αφήσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη ανεπηρρέαστο από ανθρώπινη δραστηριότητα. Η αειφόρος καλλιέργεια, μπορεί να συμβάλει σ’αυτό αφού μας επιτρέπει να ικανοποιούμε τις ανάγκες μας από μικρότερη έκταση γης.
να σχεδιάζουμε τα συστήματα που εξυπηρετούν τις ανάγκες μας κατά το δυνατόν μιμούμενοι τα φυσικά οικοσυστήματα. Βασική παραδοχή της αειφόρου καλλιέργειας είναι ότι «η φύση ξέρει καλύτερα».
Η φροντίδα για τον Ανθρωπο είναι εξίσου σημαντική με τη φροντίδα για τη Γη. Εχουν υπάρξει στο παρελθόν κοινωνίες απόλυτα βιώσιμες αλλά με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινο κόπο. Η αειφόρος καλλιέργεια δεν πρεσβεύει την επιστροφή σε τέτοιου τύπου κοινωνίες αλλά, αντίθετα, την ελαχιστοποίηση του ανθρώπινου μόχθου μέσα από την κατάλληλη σχεδίαση. Αλλωστε, είναι προφανές ότι μια λύση που είναι τέλεια από οικολογικής άποψης αλλά δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες δεν έχει καμμία ελπίδα να εφαρμοστεί, τουλάχιστον όχι σε μια ελεύθερη κοινωνία.
Συχνά, έχουμε τις λύσεις για τα τεχνικά προβλήματα αλλά όχι και για τα ανθρώπινα. Ξέρουμε πολύ καλά τι χρειάζεται η γεωργία και η βιομηχανία για να γίνουν βιώσιμες. Αυτό που μας εμποδίζει να τα εφαρμόσουμε είναι τα κατώτερα ανθρώπινα συναισθήματα: ο φθόνος, η απληστία, ο εγωισμός και αυτά πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Το οικολογικό πρόβλημα, στη βάση του, δεν είναι τεχνικό αλλά πολιτισμικό και πνευματικό.
Η αειφόρος καλλιέργεια λοιπόν πρεσβεύει ότι, αν θέλουμε να δημιουργήσουμε βιώσιμες κοινωνίες, πρέπει να φροντίσουμε να ικανοποιήσουμε όχι τις καταναλωτικές μας συνήθειες αλλά τις βαθύτερες ανθρώπινες ανάγκες. Επίσης, μας προτρέπει να κάνουμε οι ίδιοι τις απαραίτητες αλλαγές στον τρόπο ζωής μας, ενισχύοντας την οικιακή και τοπική οικονομία, αναπτύσσοντας την αυτονομία μας και συνειδητοποιώντας την προσωπική μας ευθύνη.
Η αρχή των δίκαιων μεριδίων μας ζητά να αναγνωρίσουμε ότι ο πλανήτης μας έχει όρια. Δεν έχει απεριόριστους πόρους και άρα και οι ορέξεις/επιθυμίες μας δεν μπορεί να είναι απεριόριστες.
Αν θέλουμε:
να έχουν όλοι οι άνθρωποι του πλανήτη πρόσβαση στα βασικά αγαθά,
να εξασφαλίσουμε την επιβίωση των άλλων όντων με τα οποία μοιραζόμαστε τη Γη,
να αφήσουμε ένα ζωντανό και πλούσιο πλανήτη στις επόμενες γενιές,
τότε πρέπει να περιοριστούμε στο «δίκαιο μερίδιο» μας. Για μας στον ανεπτυγμένο κόσμο, αυτό ισοδυναμεί με ένα πράγμα: τον περιορισμό της κατανάλωσης. Όταν θέτουμε τα προσωπικά μας όρια, είναι σαν να κάνουμε μια συμφωνία με τον κόσμο: μέσα από τον αυτοέλεγχο διατηρούμε την αυτονομία μας και μειώνουμε την πιθανότητα κάποια εξωτερική δύναμη να μας επιβάλει ανεπιθύμητους περιορισμούς. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να ζούμε μέσα στη φτώχεια. Σημαίνει απλά ότι πρέπει να προσαρμόσουμε την κατανάλωση μας στις πραγματικές μας ανάγκες και όχι σε αυτό που μας υπαγορεύει ο φθόνος και η απληστία.
Άλλωστε, μετά την εξασφάλιση των βασικών βιοτικών αναγκών, αυτά για τα οποία αξίζει να ζούμε δεν είναι η συσσώρευση καταναλωτικών αγαθών αλλά η αγάπη, η φιλία, η μουσική, η επαφή με τη φύση κλπ., πράγματα που, αντίθετα με τους φυσικούς πόρους του πλανήτη, δεν υπόκεινται σε περιορισμούς.
Πηγή