Οι σπόροι και οι ποικιλίες φυτών στη γεωργία, κατά τους προηγούμενους αιώνες, ανήκαν σε αυτό που οι σημερινοί οικονομολόγοι-κοινωνιολόγοι έχουν ονομάσει «Κοινά».
Με την έννοια ότι στο παρελθόν οι αγρότες των παλαιότερων γενιών ό,τι επιλέγαν και βελτίωναν από το γενετικό υλικό της φύσης, το κληρονομούσαν στις επόμενες γενιές των αγροτών-συνήθως της κοινότητάς τους- χωρίς κάποιο αντάλλαγμα, εκτός ίσως του ονόματός τους στον σπόρο ή την ποικιλία.
Έτσι όλο αυτό το γενετικό υλικό που βελτιώθηκε στα 10.000 προηγούμενα χρόνια της ανθρώπινης γεωργίας, βρισκόταν στα χέρια των αγροτών, μέχρι που οι σύγχρονες εταιρείες σποροπαραγωγής-από τα μέσα του 20ου αιώνα, μέσω της «βιοπειρατίας», της υβριδοποίησης, της γενετικής τροποποίησης και των νόμων για πνευματική ιδιοκτησία και ευρεσιτεχνία-αφού τα άρπαξαν από τους γεωργούς και τη φύση-ακόμη και των πιο απομακρυσμένων περιοχών του πλανήτη-το μετέτρεψαν σε πλήρη ιδιοκτησία τους. Από ένα αγαθό που ανήκε σε όλους –στα «Κοινά»-μετατράπηκε σε ιδιωτικό, εταιρικό αγαθό, που προστατεύεται από κρατικούς νόμους πνευματικών δικαιωμάτων και ευρεσιτεχνίας, σχεδόν παντού στον κόσμο(όπου ακόμα δεν έχουν περάσει τέτοιοι νόμοι, οι εταιρείες πιέζουν να γίνουν μέσω των διεθνών συμφωνιών τύπου CETA, TTIP, TPP, TISA κ.λπ.).
Στην Ελλάδα για παράδειγμα, ακόμα και ένας βιοκαλλιεργητής που θέλει να φυτέψει ή να σπείρει την ποικιλία που διατηρεί και αναπαράγει ο ίδιος, δεν μπορεί να πάρει την επιδότηση που παίρνουν οι σημερινοί αγρότες όταν φυτεύουν «πιστοποιημένους» σπόρους των εταιρειών σποροπαραγωγής. Για να την πάρει θα πρέπει να εξασφαλίσει τα «καρτελάκια» από τα μαγαζιά των γεωπόνων-πληρώνοντας φυσικά-και μετά ας κάνει ότι θέλει, είτε να φυτέψει τη δική του είτε την «προστατευμένη» από δικαιώματα ποικιλία κάποιας εταιρείας.
Μετά από αυτόν τον σφετερισμό, την βιοπειρατεία και την πατεντοποίηση των εταιρειών της «πράσινης επανάστασης», τι μένει για τον σύγχρονο γεωργό και ειδικά για τον βιοκαλλιεργητή; Να πατεντάρει και αυτός τις τυχόν δικές του ποικιλίες και σπόρους για να απολαύσει τα ίδια δικαιώματα και να τις προστατέψει από την βιοπειρατία των εταιρειών; Στα πλαίσια όμως των νόμων για την πατέντα, αυτό είναι σχεδόν αδύνατο-από οικονομική και επιστημονική άποψη-για έναν μεμονωμένο αγρότη! Χρειάζεται είτε οι ίδιοι οι αγρότες να συνασπισθούν σε ομάδες παραγωγών και συνεταιρισμούς που θα μπορέσουν να αναλάβουν αυτό το εγχείρημα, είτε συλλογικές πρωτοβουλίες πολιτών-με ειδικούς στα νομικά, στη γεωπονία και στη βελτίωση επιστήμονες σαν μέλη τους-που θα βοηθήσουν τους γεωργούς να το κάνουν αυτό.
Η ιδέα είναι αρκετά νέα (το 2012 ιδρύθηκε η πρώτη πρωτοβουλία στις Ηνωμένες Πολιτείες). Για παράδειγμα η πρωτοβουλία «OpenSourceSeeds» ( «Σπόροι ελεύθερης προέλευσης ή ανοικτού κώδικα») έχει βάλει σαν στόχο να διατηρηθούν οι σπόροι και οι ποικιλίες σαν αγαθά που ανήκουν σε αυτό που λέμε «Κοινά» και έτσι να δημιουργήσει ένα αντίβαρο στην παγκόσμια τάση για ιδιωτικές επιχειρήσεις κατόχους-εμπορίας υβριδικών ποικιλιών (που δεν μπορεί κανείς να πολλαπλασιάσει μόνος του) και κατοχυρωμένων με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σπόρων (που δεν επιτρέπεται να τους αναπαράγει κανείς).
Η OpenSourceSeeds (http://www.opensourceseeds.org/en/licence ) βλέπει τον εαυτό της ως φορέα παροχής υπηρεσιώνπου εφοδιάζει νέες ποικιλίες με μια άδεια έγκρισης και πιστοποίησης, ώστε να διασφαλιστεί η χωρίς περιορισμό αντιγραφή, αναπαραγωγή, πώληση και διανομή τους ελεύθερα. Επιπλέον, η άδεια ελεύθερης χρήσης μιας ποικιλίας-ανάλογης αυτής για εφαρμογές ελεύθερου λογισμικού- εξασφαλίζει ότι κανείς δεν μπορεί να τη πατεντάρει ή να αποκτήσει δικαιώματα ευρεσιτεχνίας -προστασίας πάνω της, ούτε σε οποιαδήποτε τυχόν νέα ποικιλία που θα προέλθει από βελτίωσή της.
Στη Γερμανία ο σύλλογος Agrecol e.V. (http://www.agrecol.de/?q=node/5 : ένας σύλλογος για την προώθηση του δικαιώματος τοπικής και φιλικής προς το περιβάλλον χρήσης της γης στην Αφρική, την Ασία, τη Λατινική Αμερική και την Ανατολική Ευρώπη), με πολλά μέλη που ασχολούνται και επαγγελματικά στον τομέα της συνεργασίας για ανάπτυξη καλών και οικολογικών γεωργικών πρακτικών, δημιούργησε μια ομάδα εργασίας - που αποτελείται από διαχειριστές φυτωρίων, γεωπόνους και δικηγόρους – η οποία βρήκε έναν τρόπο για να χρησιμοποιηθεί η αρχή του ανοικτού κώδικα για τη νομική προστασία των σπόρων και των φυτών μας, με τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται πιο πάνω.
Έτσι, μπορεί να αναπτυχθεί η αντιπρότασή μας για ελεύθερους σπόρους και ποικιλίες, ενάντια στα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας επί του γενετικού υλικού και των φυτικών ποικιλιών, που αποδίδονται από το νομικό σύστημα στον ιδιωτικό τομέα των σπόρων. Όσο δεν μπορούμε να αποδομήσουμε άμεσα το υπάρχον κυρίαρχο νομικό πλαίσιο, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε τις ρωγμές του μέσα από τις οποίες θα διατηρήσουμε τη βιοποικιλότητα και θα πετύχουμε την επισιτιστική ασφάλεια για τους «από κάτω» αυτών των κοινωνιών με προσαρμογή της γεωργίας στην επερχόμενη κλιματική αλλαγή, την οποία δεν πρόκειται να αποτρέψουν οι υπάρχουσες κυβερνήσεις.
Αυτό πρέπει να γίνει και στην Ελλάδα, ώστε πέρα από ότι κάναμε μέχρι τώρα για τη διατήρηση και διάδοση των τοπικών σπόρων και ποικιλιών, να μπορέσουμε κάποιο σημαντικό γενετικό υλικό που έχει διασωθεί μέχρι σήμερα και δεν το έχουν αρπάξει οι εταιρείες, να το προστατέψουμε εφοδιάζοντάς το με άδεια «ελεύθερης προέλευσης και κοινής χρήσης» ή βάζοντάς το στον Εθνικό Κατάλογο Παραδοσιακών Ποικιλιών, σύμφωνα με τον αντίστοιχο νόμο του 2009 που τροποποιήθηκε το 2014. Θα χρειασθεί να συνεργασθούν σε αυτό ομάδες παραγωγών-συνεταιρισμοί, δίκτυα διατήρησης και ανταλλαγής σπόρων(σποροδίκτυα όπως το ΠΕΛΙΤΙ και ΑΙΓΙΛΟΠΑΣ), το Ινστιτούτο Γενετικής Βελτίωσης, η Τοπική Αυτοδιοίκηση.
Η πρώτη ποικιλία με άδεια OSS (OpenSourceSeeds ) είναι η ποικιλία ντομάτας «Sunviva». Δεν έχει μόνο μικρούς καρπούς με ασυνήθιστο κίτρινο χρώμα(φωτο), έχει και την παγκόσμια πρωτιά στην άδεια ανοιχτού κώδικα και έτσι το πρώτο από τα φυτά που θα ανήκει στα νέα μας «Κοινά»! Ο δε κατάλογος των μέχρι τώρα εγκεκριμένων τέτοιων ποικιλιών είναι πάρα πολύ μικρός: εκτός από τη ντομάτα «Sunviva», έχουμε και ένα είδος σιταριού και ένα μαρούλι. Έφθασε ο καιρός να τις πολλαπλασιάσουμε!
Αν σκεφτεί κανείς ότι ο μεγαλύτερος παραγωγός σπόρων στον κόσμο κατέχει μερίδιο αγοράς περίπου 25% και η τάση είναι όλο και περισσότερο προς την μονοπώληση, τότε το σχέδιο αυτό είναι επαναστατικό και όχι στα πλαίσια του υπάρχοντος. Δε μπορούμε παρά να στηρίξουμε και να αγωνισθούμε να διατηρήσουμε, να αναπαράγουμε και να βελτιώσουμε -σαν «Κοινά»- τους «ελεύθερους» σπόρους και ποικιλίες. Σαν κοινή κληρονομιά μας από τους αγρότες του παρελθόντος, ώστε όχι μόνο να έχουμε στο παρόν μεγάλη ποικιλία σπόρων, ποικιλιών και καλλιεργειών, αλλά να τους κληρονομήσουμε ελεύθερα και στο μέλλον, στις νέες γενιές των αγροτών.
Γιώργος Κολέμπας
tvxs.gr