 |
«Η Αυτοκρατορία της Κατασκευασμένης Τρέλας:
Υπάρχει μια παράξενη στιγμή στη ζωή κάθε κοινωνίας, ένα είδος φιλοσοφικής έκλειψης:
Μια στιγμή όπου η κοινωνία εφηύρε όχι απλώς ονόματα για τα ανθρώπινα πάθη,
αλλά μηχανισμούς για να τα τυποποιεί και να τα διορθώνει.
Ο Thomas Szasz δεν περιέγραψε την ψυχιατρική ως ιατρική επιστήμη.
Τη θεώρησε πολιτικό θεσμό,
ένα είδος τελετουργικής εξουσίας που παράγει «τρέλα» όπως τα εργοστάσια παράγουν εξαρτήματα.
Μία βιομηχανία όπου η διάγνωση είναι το προϊόν και ο άνθρωπος η πρώτη ύλη.
Ο Michel Foucault θα χαμογελούσε σκιερά:
«Δεν σε παρακολουθούν για να σε καταλάβουν.
Σε παρακολουθούν για να σε ταξινομήσουν.»
Και εδώ ξεκινά η ιστορία.
---
1. Η Κοινωνία που Φοβάται το Χάος Εφευρίσκει την Τρέλα
Ο άνθρωπος δεν γεννήθηκε με νοσογραφία.
Γεννήθηκε με πάθος, αντίφαση, επιθυμία και άγνοια.
Αλλά η κοινωνία φοβάται ό,τι δεν μπορεί να μετρήσει.
Και ό,τι δεν μπορεί να μετρήσει το βαφτίζει επικίνδυνο.
Η «τρέλα» δεν είναι ανακάλυψη του εγκεφάλου,
είναι εφεύρεση της τάξης.
Κάποτε ο άνθρωπος με το βλέμμα στο κενό ήταν ποιητής, μάντης, παθιασμένος, τραυματισμένος.
Τώρα είναι «μη σταθερός».
Κάποτε ο άνθρωπος που φώναζε ήταν επαναστάτης.
Τώρα είναι «απορυθμισμένος».
Κάποτε ο άνθρωπος που έκλαιγε για μέρες ήταν ευαίσθητος.
Τώρα είναι «καταθλιπτικός».
Τίποτα δεν άλλαξε στον άνθρωπο.
Αλλάζει μόνο το λεξιλόγιο της εξουσίας.
---
2. Το DSM: Η Βίβλος της Τυποποιημένης Ψυχής
Το DSM δεν είναι απλώς κατάλογος διαταραχών.
Είναι μηχανισμός δικαιολόγησης της επιτήρησης.
Ένας τεχνικός φάκελος όπου ο άνθρωπος μπαίνει σε κουτάκια
τόσο στενά που συχνά χωράει μόνο αν κοπεί κομμάτι–κομμάτι.
Κάθε νέα έκδοση έχει περισσότερες διαταραχές.
Οχι επειδή γεννιούνται νέες ψυχικές ασθένειες,
αλλά επειδή η βιομηχανία πρέπει να αυξάνει την παραγωγή της.
Αν το DSM είχε ρόδες, θα ήταν πατίνι της φαρμακοβιομηχανίας.
Αν είχε φτερά, θα ήταν ο άγγελος της ψευδο–ιατρικής σωτηρίας.
Αν είχε φωνή, θα ψιθύριζε:
«Πες μου τι νιώθεις, για να σου πω σε τι πρέπει να μετατραπείς.»
---
3. Η Τελετουργία της Διάγνωσης
Η διάγνωση είναι μαγική πράξη.
Αλλά όχι θεραπευτική —
θεσμική.
Ο άνθρωπος μπαίνει στο γραφείο ένας,
και βγαίνει άλλος:
με ετικέτα, με φάκελο, με φαρμακευτική πορεία.
Και το πιο παράδοξο;
Η διάγνωση συχνά δεν λέει τίποτα για το άτομο.
Λέει όμως πολλά για το σύστημα:
Τι θεωρεί φυσιολογικό
Τι φοβάται
Τι θέλει να ελέγξει
Τι δεν ανέχεται
Ο Szasz το είπε απερίφραστα:
«Η ψυχιατρική δεν θεραπεύει ασθένειες· απονέμει ρόλους.»
---
4. Ακούσια Νοσηλεία: Η Σιωπηλή Βία της «Φροντίδας»
Υπάρχει ένα δωμάτιο σε κάθε ψυχιατρική μονάδα όπου ο χρόνος παύει,
ο λόγος ακυρώνεται
και η αντίσταση γίνεται τεκμήριο αρρώστιας.
Λέγεται «χώρος περιορισμού».
Αλλά λειτουργεί ως ιερότυπο υποταγής.
Η ακούσια νοσηλεία είναι το σημείο όπου η ψυχιατρική αποκαλύπτει τον πραγματικό της χαρακτήρα:
όχι ως θεραπεία, αλλά ως εξαναγκασμό
που βαφτίζεται θεραπεία.
Είναι η στιγμή που ο άνθρωπος παύει να θεωρείται υποκείμενο
και μετατρέπεται σε «κίνδυνο».
Και ο κίνδυνος πρέπει να ακινητοποιηθεί.
Όχι για το καλό του.
Για την τάξη.
---
5. Η Φαρμακολογία ως Τελετουργικό Καθαρμού
Σε μια άλλη εποχή η κοινωνία έκαιγε λιβάνι για να διώξει τα πνεύματα.
Τώρα χορηγεί αναστολείς σεροτονίνης.
Το φάρμακο παρουσιάζεται ως σωτηρία,
και συχνά είναι χρήσιμο — αλλά όχι ουδέτερο.
Δεν είναι απλώς ουσία.
Είναι μηχανισμός συμμόρφωσης.
Είναι τεχνολογία πειθαρχίας.
Είναι υπενθύμιση ότι η ελευθερία σου
περνάει από τη συνταγή κάποιου άλλου.
Και όταν οι παρενέργειες δημιουργούν νέα προβλήματα;
Το σύστημα δεν προβληματίζεται.
Χαίρεται.
Γιατί κάθε νέα παρενέργεια είναι νέα αγορά, νέα διάγνωση, νέα θεραπεία.
Ένα θαυμάσιο perpetual motion machine.
---
6. Ο Άνθρωπος ως Κατασκευή
Μετά από όλη αυτή τη διαδικασία:
διάγνωση
φάρμακα
θεραπείες
επαναδιαγνώσεις
δοσολογίες
παρακολούθηση
περιορισμούς
…το σύστημα παραδίδει έναν άνθρωπο που μοιάζει περισσότερο με προϊόν παρά με πρόσωπο.
Όχι θεραπευμένο,
αλλά ρυθμισμένο.
Όχι ελεύθερο,
αλλά ελεγχόμενο.
Το παράδοξο της ψυχιατρικής είναι αυτό:
όσο περισσότερο προσπαθεί να ορίσει τον άνθρωπο,
τόσο περισσότερο τον μικραίνει.
---
7. Η Κρυφή Αλήθεια που δεν Αντέχει το Σύστημα
Ο Szasz δεν είπε ποτέ ότι δεν υπάρχει πόνος, τραύμα, απόγνωση ή ανάγκη.
Είπε κάτι πιο απλό, πιο ανθρώπινο, πιο επικίνδυνο:
«Η ψυχική ασθένεια δεν είναι αντικείμενο. Είναι μεταφορά.»
Δεν μπορείς να κάνεις βιοψία στη θλίψη.
Ούτε MRI στη μοναξιά.
Ούτε αιματολογικό έλεγχο στον φόβο.
Η ψυχιατρική δεν ανακαλύπτει «νόσους».
Επινοεί όρους.
Και με αυτούς τους όρους επιβάλλει μια νέα πραγματικότητα,
όπου η συμπεριφορά γίνεται νόσος
και η νόσος γίνεται δελτίο απόδοσης.
Η τρέλα δεν είναι πάθηση.
Είναι ετικέτα.
Και η ετικέτα είναι εργαλείο εξουσίας.
Αποποίηση Ευθύνης
Το παρόν κείμενο αποτελεί κριτική, φιλοσοφική και κοινωνιολογική προσέγγιση της ψυχιατρικής πρακτικής, όπως αυτή έχει παρουσιαστεί στη βιβλιογραφία και ειδικότερα στο έργο του Thomas Szasz.
Δεν υποκαθιστά ιατρική διάγνωση, συμβουλή ή θεραπεία ούτε προτρέπει στην αποφυγή ή διακοπή οποιασδήποτε μορφής ψυχιατρικής ή ιατρικής περίθαλψης.
Ο συγγραφέας δεν αμφισβητεί την ύπαρξη πραγματικού ψυχικού πόνου, ούτε απορρίπτει την αναγκαιότητα υποστήριξης, θεραπευτικής παρέμβασης ή επαγγελματικής βοήθειας όταν αυτή απαιτείται.
Η κριτική αφορά δομές, συστήματα και ιδεολογίες — όχι τα άτομα που εργάζονται ή λαμβάνουν φροντίδα μέσα σε αυτά.
Ο αναγνώστης καλείται να διαβάζει με διάκριση και να απευθύνεται σε αδειοδοτημένους επαγγελματίες υγείας για ζητήματα ψυχικής ή σωματικής υγείας.
Βιβλιογραφία
Szasz, T. The Myth of Mental Illness. Harper & Row.
Szasz, T. The Manufacture of Madness: A Comparative Study of the Inquisition and the Mental Health Movement. Syracuse University Press.
Szasz, T. Psychiatric Slavery. Syracuse University Press.
Szasz, T. Law, Liberty, and Psychiatry. Syracuse University Press.
Szasz, T. The Therapeutic State. Prometheus Books.