Για να αντιληφθούμε τον λόγο για τον οποίο τα μάτια μας καταπονούνται κοιτώντας σε μία οθόνη, πρέπει να καταλάβουμε πώς λειτουργεί η όραση.
Σκοτεινό οπτικό πεδίο
Όταν παρακολουθούμε κάτι στο περιβάλλον μας, είτε πρόκειται για ένα τοπίο, είτε για κάποιο μικρό αντικείμενο, οι κόρες των ματιών διαστέλλονται και συστέλλονται για να ρυθμίσουν την ποσότητα του φωτός που δέχονται τα μάτια.
Η διαστολή αυτή δεν εξαρτάται από τη φωτεινότητα του αντικειμένου στο οποίο επικεντρωνόμαστε, αλλά από ολόκληρο το σκηνικό που κοιτάμε.
Όταν βλέπουμε τηλεόραση ή καθόμαστε στον υπολογιστή, και το περιβάλλον γύρω μας είναι σκοτεινό, δημιουργούμε πολύ κακές συνθήκες παρακολούθησης για τα μάτια μας.
Είναι σαν να κοιτάμε επίμονα για ώρα σε ένα πολύ μικρό σημείο με έντονο φως, όπου τριγύρω υπάρχει σκοτάδι.
Το μάτι αντιλαμβάνεται σωστά τη διαφορά της φωτεινότητας της οθόνης από το γύρω περιβάλλον. Όμως η κόρη του ματιού ρυθμίζει τη διαστολή/συστολή λαμβάνοντας υπόψη τη μέση φωτεινότητα σε όλο οπτικό μας πεδίο.
Με άλλα λόγια, παρότι υπάρχει πάρα πολύ φως μπροστά μας, τα μάτια μας δεν συστέλλονται τόσο όσο θα έπρεπε, επειδή “μετράνε” και το σκοτάδι σε όλο το δωμάτιο.
Ως αποτέλεσμα, τα μάτια καταπονούνται μετά από κάποια ώρα. Σταδιακά εμφανίζονται συμπτώματα κούρασης, ξηροφθαλμίας ή δακρύων, και γενικά δυσκολία στην παρακολούθηση. Πιο σπάνια μπορεί να αντιμετωπίσουμε ημικρανίες ή δυνατούς πονοκεφάλους λόγω αυτής της καταπόνησης.
Το θετικό στην όλη υπόθεση είναι ότι όλα αυτά τα συμπτώματα είναι προσωρινά. Το πολύ μέσα σε ένα 24ωρο θα έχουν υποχωρήσει αν ξεκουράσουμε τα μάτια μας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να τα καταπονούμε καθημερινά κατ' αυτόν τον τρόπο.
Φως μπροστά από την οθόνη
Το βασικό είναι να αυξήσουμε τη φωτεινότητα του δωματίου, χωρίς να χρειαστεί να ανάψουμε όλα τα φώτα γύρω μας. Παρότι αυτό θα βοηθούσε στο πρόβλημα του σκοτεινού δωματίου, παράλληλα θα δημιουργούσε επιπλέον προβλήματα.
Τα φώτα που βρίσκονται στο ταβάνι του σπιτιού μας ρίχνουν φως πάνω στην οθόνη. Σαν αποτέλεσμα, μειώνεται η αντιλαμβανόμενη αντίθεση και δημιουργούνται αντανακλάσεις.
Σε περιπτώσεις που το φως δεν βρίσκεται πίσω μας αλλά μπροστά μας, πέφτει απευθείας πάνω στα μάτια μας.
Βέβαια αυτού του είδους η καταπόνηση μπορεί να μην είναι τόσο έντονη όσο στην περίπτωση του σκοτεινού δωματίου. Δεν παύει όμως να κουράζει τα μάτια μας.
Πώς μπορούμε λοιπόν να αποφύγουμε όλα τα παραπάνω; Η απάντηση βρίσκεται στο bias lighting, που είναι ένα κόλπο για πιο ξεκούραστη οθόνη.
Τι είναι το bias lighting
Ο όρος bias lighting χρησιμοποιείται για να περιγράψει το φως που τοποθετείται πίσω από κάποια οθόνη. Στα Ελληνικά θα μπορούσαμε να το χαρακτηρίσουμε ως περιβάλλων φωτισμός, αλλά ομολογουμένως η αγγλική ορολογία ακούγεται καλύτερα.
Ξεκούραστη οθόνη
Όταν τοποθετούμε φως πίσω από την οθόνη μας, πετυχαίνουμε κατά κύριο λόγο δύο πράγματα.
Πρώτον, αυξάνουμε τη συνολική φωτεινότητα του οπτικού μας πεδίου. Δεύτερον, δεν υπάρχει κάποια πηγή φωτός που να χτυπάει απευθείας στην οθόνη μας. Άρα αμέσως παρατηρούμε ότι εξαφανίζονται τα προβλήματα που περιγράψαμε παραπάνω.
Παράλληλα όμως, τα μάτια μας δεν έχουν άμεση επαφή με την πηγή του φωτός, αφού βρίσκεται πίσω απ' την οθόνη.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι επωφελούμαστε απ' την αυξημένη φωτεινότητα στο οπτικό μας πεδίο, χωρίς να επιβαρύνουμε την όρασή μας.
Καλύτερη εμπειρία θέασης
Είδαμε πώς το bias lighting μας βοηθάει να έχουμε μία πιο ξεκούραστη οθόνη. Όμως η αλήθεια είναι ότι, πέρα από την ξεκούραση των ματιών, προσφέρει και διάφορα ακόμη πλεονεκτήματα κατά τη θέαση.
Σίγουρα θα έχετε δει κατά καιρούς διάφορες εικόνες στο ίντερνετ με οφθαλμαπάτες, όπως η παρακάτω.
Ποιο τετράγωνο πιστεύετε ότι έχει πιο σκούρο χρώμα, το 1 ή το 2;
Σαφώς γνωρίζουμε ότι είναι ερώτηση-παγίδα, και κατά βάθος ξέρουμε ότι αν πιστέψουμε τα μάτια μας θα απαντήσουμε λάθος. Η σωστή απάντηση λοιπόν είναι πως και τα δύο τετράγωνα έχουν ακριβώς το ίδιο χρώμα.
Τα χρώματα του φόντου είναι που μας κάνουν να πιστεύουμε ότι το 1 είναι πιο σκούρο. Αυτό οφείλεται στη λειτουργία του εγκεφάλου, που λαμβάνει υπόψιν τη φωτεινότητα του περιβάλλοντος, για να προσεγγίσει το πραγματικό χρώμα ενός αντικειμένου.
Επομένως, όταν το περιβάλλον είναι σκοτεινό, το μυαλό μας υποθέτει ότι τα αντικείμενα που βλέπουμε είναι πιο φωτεινά, και αντίστροφα.
Όταν παρακολουθούμε κάτι στην τηλεόραση ή στην οθόνη του υπολογιστή μας, θέλουμε να δημιουργήσουμε τις συνθήκες του τετραγώνου 1. Έτσι αυξάνουμε το αντιλαμβανόμενο βάθος του μαύρου, κάνοντας τα χρώματα να φαίνονται πιο ζωντανά.
Φυσικά παρόμοιο αποτέλεσμα πετυχαίναμε αν πειράζαμε την αντίθεση και τη φωτεινότητα από τις ρυθμίσεις της οθόνης μας. Όμως έτσι καταπονούμε περισσότερο τα μάτια μας, και από την άλλη μειώνουμε και τη διάρκεια ζωής της οθόνης.
Από τη θεωρία στην πράξη
Μέχρι στιγμής είδαμε γιατί το bias lighting είναι χρήσιμο για μια πιο ξεκούραστη οθόνη, οπότε ήρθε η ώρα να μπούμε στο ψητό. Πόσο θα μας κοστίσει το όλο εγχείρημα; Υπάρχουν έτοιμες λύσεις ή θα χρειαστεί να κάνουμε κάποια περίεργη πατέντα;
Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να πετύχουμε ένα αξιοπρεπές bias lighting. Μπορούμε είτε να φτιάξουμε τον δικό μας φωτισμό με οικονομικά υλικά, είτε να αγοράσουμε κάποια έτοιμη λύση.
Αν διαθέτουμε ένα πολύ γενναιόδωρο budget, μπορούμε να επιλέξουμε κάποια τηλεόραση με ενσωματωμένο Bias Lighting.
Οι τηλεοράσεις Ambilight της Philips όχι μόνο περιλαμβάνουν φωτισμό, αλλά προσαρμόζεται αυτόματα με το περιεχόμενο επί της οθόνης.
Επειδή όμως δεν έχουμε όλοι τη δυνατότητα να αγοράσουμε τέτοιου είδους οθόνη, παρακάτω θα δούμε διάφορους οικονομικούς τρόπους, με τους οποίους μπορούμε να έχουμε ξεκούραστη οθόνη με τη χρήση bias lighting.
Πώς διαλέγουμε τον κατάλληλο φωτισμό
Από το να μην έχουμε καθόλου bias lighting, είναι προτιμότερο να χρησιμοποιήσουμε οποιονδήποτε φωτισμό πίσω απ' την οθόνη μας.
Ωστόσο, αν μας ενδιαφέρει να έχουμε την καλύτερη δυνατή εμπειρία θέασης, και ταυτόχρονα πιο ξεκούραστη οθόνη, θα πρέπει να προσέξουμε τι είδους λάμπας θα αγοράσουμε.
Είτε επιλέξουμε να φτιάξουμε μόνοι μας κάποια κατασκευή, είτε αγοράσουμε μία έτοιμη λύση, θα πρέπει να ξέρουμε τι χαρακτηριστικά πρέπει να έχουν οι λάμπες που θα επιλέξουμε.
Τα χαρακτηριστικά που μας ενδιαφέρουν είναι η φωτεινότητα, η θερμοκρασία του χρώματος που εκπέμπει η λάμπα, και η χρωματική απόδοση.
Θερμοκρασία
Η θερμοκρασία του χρώματος μετράται με την κλίμακα Kelvin. Όσο πιο μικρή είναι η θερμοκρασία, τόσο πιο θερμό και κόκκινο είναι το φως. Όσο μεγαλώνει η θερμοκρασία, τόσο πιο ψυχρό και μπλε γίνεται το χρώμα.
Οι λάμπες του εμπορίου ξεκινούν συνήθως από τα 2500K (θερμό), και φτάνουν μέχρι τα 6500K (ψυχρό).
Στα σπίτια μας οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε λάμπες θερμού φωτισμού, καθώς το φως που εκπέμπουν θυμίζει το φως του ήλιου, με αποτέλεσμα να φαίνεται πιο φυσικό.
Οι τηλεοράσεις και οι οθόνες από την άλλη, είναι καλιμπραρισμένες απ' το εργοστάσιο στα 6500K. Οι ταινίες και το ψηφιακό περιεχόμενο γενικότερα, έχει ως σημείο αναφοράς για το λευκό τα 6500K.
Αυτό σημαίνει ότι για να δημιουργήσουμε το ιδανικό bias lighting, πρέπει να επιλέξουμε λάμπες με θερμοκρασία όσο πιο κοντά γίνεται στα 6500K, δηλαδή στο ψυχρό φως.
Φωτεινότητα
Η φωτεινότητα μιας λάμπας μετράται σε Lumen. Όσο περισσότερα τα Lumen, τόσο πιο φωτεινή θα είναι η λάμπα μας. Η φωτεινότητα στις λάμπες που έχουμε στο σπίτι μας κυμαίνεται από 400 έως 1200 Lumen.
Υπάρχουν ωστόσο και λάμπες με μεγαλύτερες τιμές, που φτάνουν μέχρι και 15.000 Lumen, αλλά δεν έχουμε σκοπό να φωταγωγήσουμε όλη τη γειτονιά.
Φυσικά όμως δεν θέλουμε η λάμπα που θα διαλέξουμε να αχνοφαίνεται πίσω απ' την οθόνη, οπότε όσο περισσότερα Lumen, τόσο το καλύτερο. Ιδανικά, θα χρειαστούμε μία λάμπα με πάνω από 1500 Lumen.
Δείκτης χρωματικής απόδοσης
Ο δείκτης χρωματικής απόδοσης (Color Rendering Index ή CRI) μίας λάμπας μετράει τη δυνατότητα του φωτός να αναδεικνύει το σωστό χρώμα των αντικειμένων, σε σύγκριση με μία φυσική πηγή φωτός. Οι τιμές του CRI κυμαίνονται από 0 έως 100, και όσο μεγαλύτερες, τόσο πιο σωστά θα αποδίδονται τα χρώματα γύρω του.
Παρότι δεν είναι τόσο σημαντικό για την επιλογή μίας λάμπας για bias lighting, οι ιδανικές τιμές γι' αυτόν τον σκοπό είναι από 90 και πάνω.
Αυτές οι τιμές προτείνονται κυρίως για όσους χρησιμοποιούν προγράμματα επεξεργασίας βίντεο και εικόνας σε επαγγελματικό επίπεδο, καθότι με αυτόν τον τύπο φωτός θα έχουν την καλύτερη δυνατή χρωματική απόδοση στην οθόνη τους.
Εμείς οι υπόλοιποι μπορούμε να αρκεστούμε σε χαμηλότερες τιμές CRI, ή να μην δώσουμε καν σημασία σε αυτό το χαρακτηριστικό.
Πώς να προσθέσω bias lighting σε οποιαδήποτε οθόνη
Αν πιάνουν τα χέρια μας και μας αρέσει να ασχολούμαστε με κατασκευές, τότε με λίγη φαντασία μπορούμε να φτιάξουμε μόνοι μας το ιδανικό bias lighting για πιο ξεκούραστη οθόνη.
Μία πολύ καλή ιδέα που χρησιμοποιείται από πολλούς, είναι οι ταινίες LED. Μάλιστα, οι ταινίες με τροφοδοσία μέσω USB, παίρνουν ρεύμα απευθείας από τον υπολογιστή ή από το USB της τηλεόρασης, χωρίς να χρειάζεται επιπλέον πρίζα.
Αφού αγοράσουμε μία ταινία LED, μπορούμε να την κολλήσουμε στο πίσω μέρος της οθόνης ή επί του τοίχου.
Άλλη μία λύση είναι η ενσωμάτωση κάποιου είδους λάμπας στην πίσω πλευρά της οθόνης.
Για τις ανάγκες του οδηγού, φτιάξαμε μία πρόχειρη λύση bias lighting, χρησιμοποιώντας ένα καλώδιο με διακόπτη On/Off από ένα παλιό πορτατίφ.
Αφού κόψαμε το καλώδιο και αφαιρέσαμε τα περιττά σιδερένια κομμάτια…
…ενώσαμε και πάλι το καλώδιο με μονωτική ταινία.
Το μόνο που έμεινε είναι να στερεώσουμε την κατασκευή μας πίσω από την οθόνη του υπολογιστή.
Εμείς τη στηρίξαμε με τη βοήθεια του πλαστικού στελέχους για διαχείριση καλωδίων που διαθέτει η οθόνη μας.
Εναλλακτικά θα μπορούσαμε να βάλουμε:
- στερεωτικό καρφί στον τοίχο (ρόκα)
- αυτοκόλλητα διπλής όψης
- ή ακόμα και απλή κολλητική ταινία αν δεν μας ενδιαφέρει η εμφάνιση.
Έπειτα βιδώνουμε τη λάμπα που διαλέξαμε βάσει των χαρακτηριστικών που περιγράψαμε παραπάνω, βάζουμε την κατασκευή στην πρίζα, και εγένετο φως.
Εσείς θα θέλατε πιο ξεκούραστη οθόνη;
Όπως είδαμε στον οδηγό, είναι πολύ εύκολο να αποφύγουμε την καταπόνηση των ματιών, την ξηροφθαλμία, τους πονοκεφάλους, και άλλα συμπτώματα που προκαλούνται από τη χρήση της οθόνης σε σκοτεινό περιβάλλον.
Εσείς αντιμετωπίζετε συχνά προβλήματα με τα μάτια σας όταν περνάτε πολλές ώρες μπροστά στην τηλεόραση ή τον υπολογιστή; Θα δοκιμάσετε τη χρήση του φωτισμού που περιγράψαμε για μια πιο ξεκούραστη οθόνη; Μήπως χρησιμοποιείτε ήδη κάποια DIY κατασκευή για bias lighting;
Γράψτε μας στα σχόλια τις εντυπώσεις σας και πείτε μας τις δικές σας ιδέες για αυτοσχέδιες κατασκευές.