Ίσως φαίνεται λίγο παράδοξο, αλλά η αλήθεια είναι ότι, τις περισσότερες φορές, παραβλέπουμε τις σκέψεις μας επειδή συμβαίνουν έξω από την επίγνωσή μας.
Ιδαίτερα μάλιστα όταν έχουμε τις ίδιες επαναλαμβανόμενες σκέψεις, ξανά και ξανά, ο εγκέφαλός σας αρχίζει κάπως να "ξεχνιέται" απ' αυτές.
Αυτές τις σκέψεις ονομάζουμε αυτόματες σκέψεις και είναι σαν ένας ήχος που μπορούμε να ακούσουμε, αλλά συνήθως δεν τον παρατηρούμεε, κάπως όπως το βουητό λειτουργίας ενός ψυγείου.
Για να καταλάβουμε τις αυτόματες σκέψεις, μπορούμε να τις σκεφτούμε σαν κάτι που κάνουμε τόσο συχνά ώστε το αισθανόμαστε σαν δεύτερη φύση. Για παράδειγμα, όταν πηγαίνουμε για πρώτη φορά στην εργασία μας, ίσως χρειαστούμε οδηγίες. Αλλά μετά από λίγο καιρό, φαίνεται σαν να ταξιδεύουμε με αυτόματο πιλότο. Δεν ζητάμε οδηγίες, ούτε σκεφτόμαστε σε κάθε στροφή - απλά το κάνουμε.
Η ικανότητα αυτή του εγκεφάλου μας να τρέχει στο "αυτόματο πιλότο" είναι σημαντική, επειδή ελευθερώνει πόρους για άλλες εργασίες.
Αλλά υπάρχει και ένα μειονέκτημα. Όταν οι σκέψεις συμβαίνουν αυτόματα, έξω από την επίγνωσή μας, δεν αξιολογούνται για την ακρίβεια και την αξιοπιστία τους.
Έτσι, παρ' όλο που οι σκέψεις αυτές στηρίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία, μπορεί να γίνονται αποδεκτές ως λογικές ή ως γεγονότα.
Ένα άλλο τέχνασμα που χρησιμοποιεί ο εγκέφαλος μας για να κατανοήσουμε τον κόσμο είναι να μαντέψουμε.
Ας φανταστούμε, για παράδειγμα, ότι στέλνουμε μήνυμα σε έναν φίλο και εκείνος δεν απαντά για αρκετές ώρες. Δεν ξέρουμε γιατί δεν ανταποκρίθηκε, αλλά ο εγκέφαλός μας πιθανότατα θα προσπαθήσει να μαντέψει. Και βέβαια θα μπορούσε να μαντέψει κάτι απλό, όπως: «Πρέπει να είναι απασχολημένος στη δουλειά». Μπορεί όμως να μαντέψει και κάτι πιο ακραίο, όπως: «Πρέπει να είναι θυμωμένος μαζί μου». Στις περιπτώσεις ερωτικών συντρόφων αυτές οι σκέψεις βέβαια μπορεί να είναι ακόμη πιο ακραίες.
Μερικές φορές αυτές οι εικασίες είναι ακριβείς, αλλά όχι πάντα. Όταν δεν στηρίζονται σε στοιχεία, πρόκειται στην πραγματικότητα για παράλογες σκέψεις.
Το πρόβλημα είναι ότι με την πάροδο του χρόνου, ακόμη και αυτές παράλογες σκέψεις μπορούν να γίνουν αυτόματες-ιδιαίτερα αν ξεκίνησαν νωρίς στην παιδική ηλικία.
Κι αυτό σημαίνει πως σκέψεις και πεποιθήσεις που δεν είναι αληθινές, διαμορφώνουν τελικά το πώς αισθανόμαστε και πώς συμπεριφερόμαστε, χωρίς καν να το γνωρίζουμε.
Ας φανταστούμε έναν άνθρωπο που αναπτύσσει την αυτόματη σκέψη: "Οι άνθρωποι δεν με εκτιμούν" ή "Δεν αξίζω να με αγαπούν" ή "Είμαι ανεπαρκής".
Αυτή η πεποίθηση αρχίζει να χρωματίζει κάθε κατάσταση της ζωής του, χωρίς να είναι πραγματικά στην επίγνωση του. Κι έτσι κάθε φορά που ένας φιλος δεν ανταποκρίνεται, κάθε φορά που ο/η σύντροφος δεν σηκώνει το τηλέφωνο, κατακλύζεται από οδυνηρά συναισθήματα. Ακόμη κι αν ένας άγνωστος τον επικρίνει στο δρόμο, εκείνος το βιώνει πολύ προσωπικά. Ή ακόμα και όταν κάποιος του κάνει ένα κομπλιμέντο, εκείνος το ερμηνεύει ως ψεύτικο ή ανέντιμο.
Φυσικά, αυτές οι ερμηνείες δεν είναι ακριβείς. Διαμορφώνονται από τις παράλογες σκέψεις που συμβαίνουν αυτόματα, εκτός συνειδητοποίησης. Όμως προκαλούν δυσφορικά συναισθήματα ή και δυσλειτουργικές συμπεριφορές, που εν τέλει μπορεί να μοιάζουν ότι επιβεβαιώνουν-"νομιμοποιούν" τις αρχικές αυτόματες σκέψεις. Οπότε μακροπρόθεσμα οι αυτόματες σκέψεις ισχυροποιούνται ακόμη περισσότερο.
Η αποκάλυψη αυτού του μηχανισμού, ο εντοπισμός και η αμφισβήτηση αυτών των αυτόματων-παράλογων σκέψεων, η αντικατάσταση των παράλογων-αυτόματων σκέψεων με πιο ορθολογικές, είναι μια αποκατάσταση που όλοι οφείλουμε στον εαυτό μας.
Intro to CBT: Why Thoughts Matter