Προσχεδιασμένη αχρήστευση. Προϊόντα κατασκευασμένα για να χαλάσουν.
Προσχεδιασμένη αχρήστευση στο βιομηχανικό σχεδιασμό είναι η πολιτική σχεδιασμού ενός προϊόντος με τεχνητά περιορισμένη ωφέλιμη ζωή, έτσι ώστε να καταστεί άνευ αντικειμένου (δηλαδή, μη μοντέρνο ή να μην λειτουργεί
πλέον) μετά από μια ορισμένη χρονική περίοδο προκειμένου να ενθαρρυνθεί ο αγοραστής να το αντικαταστήσει.Προσχεδιασμένη αχρήστευση σημαίνει ότι οι κατασκευαστές σχεδιάζουν προϊόντα για να αποτύχουν πρόωρα ή να ξεπεραστούν, για να πουλήσουν ένα νέο προϊόν ή αναβάθμιση . Παράδειγμα στα ηλεκτρονικά οι κατασκευαστές επιλέγουν σκόπιμα να χρησιμοποιούν φθηνά πλαστικά ή μαλακά μέταλλα που έχουν μικρότερη διάρκεια ζωής από άλλες εναλλακτικές λύσεις και επομένως καθιστούν το προϊόν λιγότερο ανθεκτικό. Γενικά, κατά τη διάρκεια της περιόδου εγγύησης, τα προϊόντα λειτουργούν σωστά. Ωστόσο, μετά το τέλος αυτής της περιόδου, προκύπτουν ελαττώματα όπως υπερθέρμανση ή δυσλειτουργία. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις η τιμή της επισκευής είναι τόσο υψηλή που δεν αξίζει τον κόπο και οι καταναλωτές δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αγοράσουν ένα νέο προϊόν. Πριν λίγα χρόνια, τα ιταλικά δικαστήρια καταδίκασαν την Apple και τη Samsung. Οι δύο κορυφαίοι κατασκευαστές κινητών τηλεφώνων ήταν ένοχοι όχι μόνο για τον προγραμματισμό του «τέλους ζωής» των μπαταριών των συσκευών τους, αλλά και για την αναγκαστική ενημέρωση που επιβράδυνε τα λειτουργικά συστήματα. Ο στόχος ήταν να μειωθεί η απόδοση και να αναγκάσει τον χρήστη να αγοράσει ένα νέο προϊόν, που διαφημίζεται ως πιο αποδοτικό και σύγχρονο.
Ορισμένοι κατασκευαστές περιορίζουν επίσης την ικανότητα των καταναλωτών να επιδιορθώνουν τα προϊόντα τους - χρησιμοποιώντας ψηφιακές κλειδαριές ή λογισμικό που προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα [1] , χρησιμοποιώντας μη συμβατικές βίδες [2], ή συγκολλητικά στοιχεία ή αρνούμενοι να παράσχουν τα εγχειρίδια επισκευής τους [3]. Ορισμένοι κατασκευαστές προσθέτουν ρήτρες στις συμφωνίες χρηστών τους [4] , έτσι ώστε οι καταναλωτές (συχνά εν άγνοια τους) να συμφωνούν να μην επιδιορθώσουν τα δικά τους προϊόντα, στερώντας τους έτσι το δικαίωμα της επισκευής των προϊόντων που έχουν αγοράσει και που αποτελούν περιουσιακό τους στοιχείο. Το προσδόκιμο ζωής των ηλεκτρονικών αγαθών γίνεται μικρότερο [5] , με τον αριθμό των ελαττωματικών συσκευών που αντικαθίστανται εντός πέντε ετών από 3,5 % το 2004 έφτασε σε 8,3%το 2013.
Η διαφήμιση μας έχει οδηγήσει σε εθισμό κατανάλωσης.Χρειαζόμαστε πραγματικά όλα όσα φανταχτερά μας προτείνουν και εμείς αγοράζουμε;
Εκτός από τις οικονομικές επιπτώσεις, η προσχεδιασμένη αχρήστευση βλάπτει το περιβάλλον μας,εξαντλώντας τους πόρους του πλανήτη μας. Η αυξανόμενη ζήτηση για gadgets υψηλής τεχνολογίας συνεχίζει να αυξάνεται και να χρειάζεται σπάνια μέταλλα τα οποία απαιτούν μεγάλες ποσότητες ενέργειας και φυσικών πόρων να εξορυχθούν, για την κατασκευή τους. Αυτό οδηγεί στην έντονη εκμετάλλευση πρώτων υλών, όπως μέταλλα, σε μια εποχή που οι πόροι του πλανήτη μας είναι περιορισμένοι. Το φαινόμενο αυτό συμβάλλει στην: Κλιματική αλλαγή, στην καταστροφή εύφορης γης και στη μείωση της βιοποικιλότητας. Κάθε χρόνο, παράγουμε 573 κιλά απορριμμάτων ανά άτομο! Και η συνεχής ανανέωση αγαθών δημιουργεί ολοένα και περισσότερα απόβλητα.Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι σχεδόν όλες οι σύγχρονες οικιακές συσκευές περιέχουν μόλυβδο, κάδμιο, υδράργυρο και χαλκό , ουσίες που μπορούν να προκαλέσουν πολύ μεγάλη βλάβη στο περιβάλλον.
Η προσχεδιασμένη αχρήστευση δημιουργεί επίσης μια λανθασμένη νοοτροπία: οι περισσότερες μεγάλες εταιρείες βλέπουν την προσχεδιασμένη αχρήστευση ως επιχείρηση δημιουργίας χρημάτων και όχι ως περιβαλλοντικό ζήτημα και οι καταναλωτές το αποδέχονται αυτό αγοράζοντας προϊόντα από αυτές τις μεγάλες εταιρείες.
Η ακόρεστη επιθυμία μας για περισσότερα, , πιο γρήγορα, πιο μοντέρνα gadgets μας οδηγεί σε τεράστια προβλήματα. Οι ωκεανοί και τα ποτάμια δηλητηριάζονται από πλαστικό και χημικές ουσίες . Ο πλανήτης μας ασθενεί και μαζί του όλη η ανθρωπότητα. Το μέλλον των παιδιών μας φαίνεται τρομακτικό. Ως καταναλωτές, πρέπει να γνωρίζουμε πράγματα όπως η προσχεδιασμένη αχρήστευση και πρέπει να σταματήσουμε να αγοράζουμε άχρηστα τα πράγματα. Αν νοιαζόμαστε καθόλου για το μέλλον των παιδιών μας, πρέπει πραγματικά να αξιολογήσουμε τι χρειαζόμαστε και να αγοράζουμε αναλόγως.
[1] https://www.wired.com/2015/04/dmca-ownership-john-deere/
[2] https://www.ifixit.com/News/14279/apples-diabolical-plan-to-screw-your-iphone
[3] https://www.wired.com/2012/11/cease-and-desist-manuals-planned-obsolescence/
[4] https://www.smithsonianmag.com/innovation/fight-right-repair-180959764/?q=
[5] https://www.umweltbundesamt.de/en/press/pressinformation/lifetime-of-electrical-appliances-becoming-shorter
Τάσος Τσακάλης
Πηγή