Πλούτος της χώρας είναι οι σπόροι της γης που χάνονται – Στις τράπεζες σπόρων βρίσκεται η αληθινή περιουσία των Ελλήνων
Όταν αναφερόμαστε στον πλούτο της χώρας που πρέπει να αξιοποιηθεί, συνήθως μιλάμε για το φυσικό αέριο, το πετρέλαιο που μπορεί να εξορυχθεί, τη γονιμότητα της γης μας και το φυσικό περιβάλλον που δημιουργεί τουριστικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, πραγματικός πλούτος στα χρόνια της Παγκοσμιοποίησης και της Εμπορικής εκμετάλλευσης των πάντων, ακόμη και του νερού, είναι για την Ελλάδα οι τοπικές ποικιλίες των φυτών, όπως αυτές διασώζονται μέσα από τους σπόρους.
Θύματα της μόδας και των προσδοκιών του κέρδους τη δεκαετία του ’60 ήρθε και στη χώρα μας η μόδα των γενετικά βελτιωμένων ποικιλιών που υπόσχονταν μεγαλύτερη σοδειά και ανθεκτικότητα στα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις ασθένειες.
Αυτά τα “υβρίδια” έφτασαν με τη μορφή σπόρων και οι αγρότες της εποχής άρχισαν να υποκύπτουν, με σκοπό να αυξήσουν το κέρδος τους. Όλο αυτό είχε ως αποτέλεσμα, 50 χρόνια μετά, το 97% των τοπικών ποικιλιών των λαχανικών και το 99% των ποικιλιών του σιταριού να έχουν εξαφανιστεί και οι Έλληνες αγρότες να έχουν γίνει σχεδόν απόλυτα εξαρτημένοι από τις πολυεθνικές που εμπορεύονται σπόρους οι οποίοι δημιουργούνται στα εργαστήρια και δεν έχουν τη δυνατότητα να δώσουν, την επόμενη χρονιά, και πάλι καρπούς.
Όπως τονίζει μιλώντας στο news4all.gr η Συντονίστρια Ερευνών του Ινστιτούτου “Αρχιπέλαγος”, Αναστασία Μήλιου, “οι εταιρείες σπόρων μας έπεισαν ότι πρέπει να τρώμε μία ποικιλία ντομάτας, αγγουριού κ.ο.κ. (μέσα στη γενικευμένη προώθηση των υβριδίων και των γενετικά βελτιωμένων σπόρων) και ότι αυτές θα είναι πιο αποδοτικές, κάνοντάς μας να ξεχάσουμε ότι τον πραγματικό θησαυρό τον είχαμε στα χέρια μας”.
Ποιος θα μπορούσε, λοιπόν, τη δεκαετία του ’60 να φανταστεί ότι η πραγματική δύναμή μας δεν ήταν ότι είχαμε τη γη και το κλίμα που ευνοούσε τις καλλιέργειες, αλλά ότι η παραδοσιακή αγροτική καλλιέργεια βοηθούσε στη διατήρηση των τοπικών ποικιλιών; Κάποιοι, όμως, το γνώριζαν και πέτυχαν να εγκαταλείψουμε την ίδια μας την κληρονομιά, με τον ίδιο τρόπο που, πριν λίγα χρόνια, η Ε.Ε. μας έπεισε να καταστρέψουμε τα καΐκια για να “τσεπώσουμε” επιδοτήσεις.
Για καλή μας τύχη, σήμερα, κάποιες οργανώσεις που ασχολούνται με το περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα έχουν προχωρήσει στη δημιουργία τραπεζών Σπόρων, με σκοπό να διασώσουμε ό,τι έχει απομείνει από τη διατροφική μας κληρονομιά.
Η Κιβωτός των Σπόρων Στο νησί της Σάμου, το Ινστιτούτο “Αρχιπέλαγος” έχει δημιουργήσει την Κιβωτό των Σπόρων, συγκεντρώνοντας περίπου 1000 ποικιλίες απ’ όλο το Αιγαίο. Όπως λέει η κα Μήλιου, είναι ελπιδοφόρο ότι υπάρχουν ακόμη πολλοί άνθρωποι που κρατούν τις παλιές ποικιλίες οπωροκηπευτικών και κάνουν συνειδητή προσπάθεια να τις διαφυλάξουν. “Αυτούς αναζητούμε σε όλο το Αιγαίο. Το Αιγαίο είναι ένας γεωγραφικός χώρος που ευνόησε τη διαφύλαξη των σπόρων αυτών, εξαιτίας της απομόνωσής τους, κάτι που δεν συνέβη στην ηπειρωτική Ελλάδα” συμπληρώνει η κα Μήλιου από το Ινστιτούτο “Αρχιπέλαγος”.
Όταν μιλάμε για υβρίδια δεν εννοούμε μεταλλαγμένα φυτά, αλλά γενετικά βελτιωμένα. Ο αγρότης, όμως, που θα χρησιμοποιήσει υβρίδια υποχρεώνεται να αγοράσει και την επόμενη χρονιά σπόρο που είναι πολύ πιο ακριβός.
Χαρακτηριστικό είναι τα παραδείγματα που αναφέρουν τόσο η κα Μήλιου όσο και ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης από την οργάνωση Πελίτι, που δημιουργήθηκε από τον ίδιο με σκοπό τη διαφύλαξη και τη διάδοση των τοπικών ποικιλιών, με αφετηρία την τράπεζα σπόρων, στο Παρανέστι Δράμας.
Για να αγοράσεις μια χούφτα σπόρους από Ελληνικές ποικιλίες θα πληρώσεις ένα ευρώ, ενώ με τα ίδια χρήματα θα αγοράσεις μόλις δύο σπόρους υβριδίου, το οποίο θα σου δώσει μεγάλη απόδοση, την πρώτη χρονιά, στη συνέχεια, όμως, θα καταστήσει τον αγρότη δέσμιο της εταιρείας σπόρων, για να μπορέσει να συνεχίσει την καλλιέργειά του και να έχει τις ίδιες αποδόσεις. Όπως αποκαλύπτει στο news4all.gr ο ιδρυτής του Πελίτι Παναγιώτης Σαϊνατούδης, ένα κιλό σπόρος υβριδίου ντομάτας στοιχίζει 40 χιλιάδες ευρώ.
Για τον λόγο αυτό, οι άνθρωποι που κατασκευάζουν και εμπορεύονται αυτά τα υβρίδια βλέπουν τους ανθρώπους που δημιουργούν τράπεζες σπόρων ως ανταγωνιστές.
Για τους επιστήμονες που ασχολούνται με τη διατήρηση των σπόρων, η διαδικασία που ξεκίνησε με τη χρήση αποδοτικών υβριδίων οδηγεί, με μαθηματική ακρίβεια, στα αχαρτογράφητα νερά των μεταλλαγμένων προϊόντων.
Η συντονίστρια ερευνών του Αρχιπελάγους αναφέρεται σε δύο χαρακτηριστικά περιστατικά για να δείξει πόσο μεγάλα είναι τα συμφέροντα που κρύβονται πίσω από αυτόν τον “ακήρυχτο” πόλεμο των μεταλλαγμένων.
Όταν έγινε ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία, ένα από τα πρώτα κτίρια που βομβαρδίστηκαν ήταν η Τράπεζα Σπόρων του Βελιγραδίου. Με την ίδια λογική, όταν οι Αμερικανοί πάτησαν το πόδι τους στο Ιράκ, επέβαλαν την απαγόρευση χρήσης των τοπικών ποικιλιών και την αντικατάστασή τους με Αμερικανικές, με το πρόσχημα ότι είναι πιο ασφαλείς.
“Φαίνεται από κάθε πλευρά” λέει η κα Μηλιού, “ότι στόχος είναι ο έλεγχος των διατροφικών πηγών”.
Για τους παραπάνω λόγους το “Αρχιπέλαγος” εκτός από τη Σάμο, φυλάει ένα μέρος των σπόρων σε μια άλλη περιοχή στο Αιγαίο, την οποία οι επιστήμονες του Αρχιπελάγους δεν αποκαλύπτουν, για να διαφυλάξουν αυτή την εθνική μας κληρονομιά, από συμφέροντα που θα μπορούσαν να επιδιώξουν την εξαφάνιση των τοπικών ποικιλιών.
Οι επιστήμονες της οργάνωσης έχουν αναπτύξει σχέσεις εμπιστοσύνης με τις τοπικές κοινωνίες σε μια αυτοχρηματοδοτούμενη προσπάθεια.
Από νησί σε νησί, από σπίτι σε σπίτι, ανακαλύπτουν τις παραδοσιακές ποικιλίες, που βρίσκονται κυρίως στα χέρια ηλικιωμένων αγροτών, και τις διασώζουν.
Οι αγρότες που φέρνουν τους σπόρους τους για φύλαξη έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στο υλικό αυτό, τόσο αυτοί όσο και οι οικογένειές τους.
Όλη αυτή η προσπάθεια έχει κινητοποιήσει διάφορους φορείς από τα νησιά, με πρωτοστάτες μαθητές σχολείων που αναζητούν και ανακαλύπτουν σπόρους από τοπικές Ελληνικές ποικιλίες και τις φέρνουν στην Κιβωτό.
Η Τράπεζα Σπόρων του Πελίτι στο Παρανέστι της Δράμας
Η οργάνωση Πελίτι ξεκίνησε το 1995, με το Εργαστήρι Οικολογικής Πρακτικής. Ο ιδρυτής του, Παναγιώτης Σαϊνατούδης, ήταν σπουδαστής στο ΤΕΙ στο τμήμα ζωικής παραγωγής. Το 1991, ένα τυχαίο γεγονός τον φέρνει σε επαφή με τη διάσωση των σπόρων, όταν ένας φίλος του φέρνει από τη λατινική Αμερική κάποιους σπόρους που είχαν σωθεί από μία φυλή ινδιάνων.
Έναν χρόνο μετά, ανακαλύπτει στο χωριό του, στο Παρανέστι Δράμας ένα μαύρο καλαμπόκι που είχε φυλαγμένο μια ηλικιωμένη αγρότισσα και έτσι ξεκινά μια προσπάθεια για να βρει στην περιοχή του δυσεύρετους σπόρους ενδημικών ποικιλιών. Όπως λέει ο ίδιος τα πρώτα χρόνια δεν είχε τη γνώση αλλά απλά τη συγκίνηση για έναν δύσκολο αγώνα που έμελλε να ακολουθήσει, στη συνέχεια, μέσα από την ίδρυση και τις δράσεις του Πελίτι. Έχοντας ζήσει με όλη του την ύπαρξη αυτή την τιτάνια προσπάθεια, ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης ξεκαθαρίζει, μιλώντας στο news4all.gr ότι “οι τοπικές ποικιλίες είναι ένα κομμάτι του Πολιτισμού μας και γι αυτό έχουμε χρέος να τις διατηρήσουμε όπως κάνουμε με τα εθνικά μας μνημεία”.
Ο ίδιος χρησιμοποιεί για να μας πείσει το παράδειγμα του μονόκοκκου σιταριού που καλλιεργείται εδώ και 9000 χρόνια στον Ελλαδικό χώρο. Επίσης, η φάβα της Σαντορίνης καλλιεργείται στο νησί από το 1500 π.Χ., ενώ το αλεύρι για το ψωμί που τρώμε σήμερα έχει βρεθεί στην Κνωσό, δηλαδή έχει ιστορία 8 χιλιάδες χρόνια. “Εκτός από την αναγκαιότητα διαφύλαξης της κληρονομιάς μας, δεν πρέπει να ξεχνάμε” συμπληρώνει “ ότι “οι ποικιλίες αυτές έχουν χρώματα, γεύση και αρώματα που δεν έχουν οι μοντέρνες ποικιλίες. Εκτός αυτού, είναι προσαρμοσμένες στην περιοχή που καλλιεργούνται και δεν έχουν μεγάλες απαιτήσεις σε φάρμακα και λιπάσματα και αποτελούν ένα μέσο για να αποφευχθεί η εξαφάνιση ποικιλιών από ασθένειες, καθώς η μονοκαλλιέργεια, η υπερίσχυση μίας και μόνο ποικιλίας, δεν θα δώσει εναλλακτικές δυνατότητες στους αγρότες”.
Ένα τέτοιο γεγονός συνέβη το 1971 στην Αμερική, όταν τεράστιες εκτάσεις με καλαμπόκι καταστράφηκαν από μία ασθένεια και, τελικά, σώθηκαν χάρις σε ένα καλαμπόκι από τη Λατινική Αμερική που αποδείχτηκε ανθεκτικό σε αυτή την ασθένεια. Η προσπάθεια, λοιπόν, για τη διατήρηση των σπόρων δημιουργεί δεξαμενές γονιδίων, που κανείς δεν ξέρει πότε και σε πόσες περιπτώσεις θα φανούν χρήσιμες στο μέλλον. “Ένας μύθος που καλλιεργείται από τις εταιρείες που φτιάχνουν υβρίδια είναι ότι δημιουργούνται ποικιλίες που είναι ανθεκτικές στην κλιματική αλλαγή” λέει ο ιδρυτής του Πελίτι.
“Όμως, αυτό που γνωρίζουν όσοι ασχολούνται με τη διατήρηση των παραδοσιακών σπόρων είναι ότι αυτές οι ποικιλίες υπάρχουν και είναι δοκιμασμένες από την ίδια τη φύση, αρκεί να τις αναζητήσουμε. Για παράδειγμα, στην Κω υπάρχει πεπόνι που επιβιώνει σε συνθήκες ξηρασίας και αποδίδει δέκα κιλά καρπό” Η Ελλάδα κρατά το κλειδί της Βιοποικιλότητας για όλη την Ευρώπη Αυτό που θα έπρεπε να είναι ευρύτερα γνωστό και να λαμβάνεται υπόψη όταν οι κυβερνώντες κάνουν λόγο για ανάπτυξη είναι ότι η Ελλάδα είναι από τις πιο σημαντικές χώρες παγκοσμίως όσον αφορά στο γενετικό φυτικό υλικό.
Είμαστε ένα από τα κέντρα εξάπλωσης των ποικιλιών στη Μεσόγειο και τη Βαλκανική Χερσόνησο (είμαστε στη 17η θέση παγκοσμίως). Από εδώ ξεκίνησαν χιλιάδες ποικιλίες και εξαπλώθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό, επομένως, σημαίνει ότι έχουμε παίξει έναν κυρίαρχο ρόλο στην επιβίωση του πλανήτη όσον αφορά στη διατροφή του. Τα μισά είδη των φυτών της Ευρώπης καλλιεργούνται στην Ελλάδα και το 80% της βιοποικιλότητας της Βαλκανικής Χερσονήσου βρίσκεται εδώ.
Η προσπάθεια που γίνεται με τις τράπεζες σπόρων ανά την Ελλάδα είναι πολύ σημαντική. Και σε κρατικό επίπεδο, υπάρχει η Ελληνική Τράπεζα Γενετικού Υλικού, αλλά και το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Βιοεπιστημών που ανήκει στη Γ.Γ. Έρευνας και Τεχνολογίας, που φροντίζει στη γενετική ταυτοποίηση των παραδοσιακών ποικιλιών και στη βελτίωσή τους (αν και με αυτό το τελευταίο δεν συμφωνούν όλοι όσοι ασχολούνται με τη διάσωση των σπόρων).
Η προσπάθεια αυτή αποδίδει όπως στην περίπτωση του μονόκοκκου σιταριού, που, μέχρι πριν λίγα χρόνια, υπήρχε μόνο στην τράπεζα γενετικού υλικού και, σήμερα, έχει ξεκινήσει και πάλι η καλλιέργειά του στην Ελλάδα.
Η τράπεζα του Πελίτι έχει, σήμερα, 4 χιλιάδες δείγματα σπόρων και η μέθοδος που έχουν επιλέξει οι άνθρωποι της οργάνωσης είναι η ζωντανή διατήρηση των σπόρων.
Εδώ, όμως, αρχίζουν τα προβλήματα, γιατί οι σπόροι αυτοί πρέπει να ανανεώνονται και απαραίτητοι παράγοντες γι αυτό είναι τόσο οι νέοι αγρότες όσο και οι καταναλωτές. Ένας σπόρος δεν μπορεί να διατηρηθεί για περισσότερο από 5 χρόνια, κατά μέσο όρο, και επιβάλλεται να φυλάσσεται σε συνθήκες χαμηλής θερμοκρασίας και υγρασίας.
Αυτό σημαίνει κόστος για τις τράπεζες σπόρων, εκτός εάν οι νέοι αγρότες κινητοποιηθούν και χρησιμοποιήσουν τον σπόρο αυτό για να καλλιεργήσουν και να φέρουν, την επόμενη χρονιά, τον νέο σπόρο για να ξαναμπεί στην τράπεζα
Όπως υπογραμμίζει ο κ. Σαϊνατούδης, “και εμείς οι καταναλωτές πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι με το να καταναλώνουμε εισαγόμενα φρούτα και λαχανικά βοηθάμε την εξάπλωση των ξένων ποικιλιών και των υβριδίων σε βάρος των Ελληνικών”.
Πως, όμως, μπορεί να υπάρξει αναδιάρθρωση της Γεωργικής Παραγωγής, σε μια εποχή που κάνουμε λόγο για παραγωγική ανασυγκρότηση της χώρας, χωρίς τις τοπικές ποικιλίες;
Σύμφωνα με τους επιστήμονες που διαχειρίζονται τις τράπεζες σπόρων, αυτό δεν είναι δυνατό. Οι τοπικές ποικιλίες είναι προσαρμοσμένες στα ιδιαίτερα κλιματολογικά και εδαφολογικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής και, σε βάθος χρόνου, αποδίδουν καλύτερα και κάνουν τον αγρότη πολύ λιγότερο εξαρτημένο από ξένους παράγοντες.
Επίσης, οι τοπικές ποικιλίες αποτελούν στοιχείο άρρηκτα συνδεδεμένο με την παράδοση του κάθε τόπου, επομένως στοιχείο που βοηθά και στην ανάπτυξη του Τουρισμού.
Για παράδειγμα, το νησί της Σαντορίνης, εκτός από την Καλντέρα, το Ηφαίστειο, την αρχιτεκτονική του παράδοση, κουβαλά πάνω του και μια ιστορία χιλιάδων χρόνων, συνδεδεμένη με το σαντορινιό κρασί, τη φάβα, το ντοματάκι, τις μελιτζάνες.
Τέτοιες μοναδικότητες διαθέτει όλη η Ελληνική περιφέρεια, τοπικά προϊόντα που είναι σήματα κατατεθέντα του κάθε τόπου και συστατικά της τουριστικής ανάπτυξης της κάθε περιοχής.
Ωστόσο, η προσπάθεια που γίνεται στο Παρανέστι της Δράμας είναι δύσκολη και αφήνει μόνο χρέη, που αντιμετωπίζονται μόνο με τις προσφορές πολιτών, στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας καμπάνιας που έχει ξεκινήσει, ο Παναγιώτης Σαϊνατούδης και οι συνεργάτες του.
Ο αγώνας, ωστόσο, που γίνεται, τα τελευταία 20 χρόνια, έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο καλλιεργητών από διάφορα αγροκτήματα ανά την Ελλάδα, που συνεργάζονται με το Πελίτι, παίρνουν σπόρους αλλά μπορούν και να προσφέρουν, πάντοτε δωρεάν, σε καλλιεργητές, επαγγελματίες και μη. Η διαδικασία είναι απλή και γίνεται με μια επιστολή στα γραφεία του Πελίτι. Τα ονόματα των καλλιεργητών είναι δημοσιευμένα στην ιστοσελίδα του Πελίτι. Απαραίτητη προϋπόθεση να μπορούν να ανταποκριθούν στα αιτήματα, καθώς είναι περισσότερα από τους σπόρους που είναι διαθέσιμοι. Επίσης, μέσα στον χρόνο, γίνονται διάφορες γιορτινές εκδηλώσεις, στις οποίες γίνεται και ανταλλαγή παραδοσιακών ποικιλιών. Τέλος, οι δράσεις του Πελίτι έχουν περάσει, πλέον, και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Από το 2014, υποστηρίζει με παραδοσιακές ποικιλίες σπόρων και εκπαίδευση πρόσφυγες από τη Συρία και την Παλαιστίνη, ενώ, στις 16 Απριλίου 2015, στα πλαίσια της 1ης Παγκόσμιας Συνάντησης για τα Κοινά Αγαθά, έστειλε μήνυμα αλληλεγγύης στους αδερφούς μας στη Συρία, από κοινού με τη διεθνούς φήμης ακτιβίστρια Δρ. Βαντάνα Σίβα από την Ινδία.
Η Κιβωτός Σπόρων και το Πελίτι είναι δύο μόνο από τις αρκετές προσπάθειες που γίνονται στην προσπάθεια διάσωσης της αληθινής μας περιουσίας και είναι τα τελευταία αναχώματα απέναντι στις εκμετάλλευση των διατροφικών μας πηγών, που μπορούν να μας προσφέρουν την αφετηρία για μία νέου τύπου ανάπτυξη, που θα στηρίζεται στη δύναμη των ανθρώπων, στην παράδοση και τη βιοποικιλότητα.
Προκόπης Αγγελόπουλος
Πηγή
.