Τι ακριβώς είναι το Ζάναξ; Πού το κατατάσσει ο ΕΟΦ;
Το Xanax (Ζάναξ) ανήκει στα ηρεμιστικά φάρμακα και συγκεκριμένα σε μια κατηγορία ψυχοτρόπων που ονομάζονται βενζοδιαζεπίνες. Όλα τα φάρμακα αυτής της κατηγορίας επιδρούν στους υποδοχείς που διαθέτει ο εγκέφαλος για τον δικό του κύριο ανασταλτικό νευροδιαβιβαστή, το γ-αμινοβουτυρικό οξύ, ή απλά GABA. Η σύνδεση με τέτοιους υποδοχείς επιτρέπει στις βενζοδιαζεπίνες και σε άλλες ουσίες, όπως το αλκοόλ, να καταστέλλουν – σε έναν βαθμό -, τη μεταφορά νευρικών σημάτων. Αυτή η λειτουργία τους προσδίδει τις ηρεμιστικές, υπνωτικές, αγχολυτικές, αντισπασμωδικές, αναισθητικές και μυοχαλαρωτικές ιδιότητές τους. Διόλου τυχαία, το Xanax είναι γνωστό στο εξωτερικό και με το προσωνύμιο “αλκοόλ σε χάπι”!
Οι διαφορετικές βενζοδιαζεπίνες διαφέρουν στο χρόνο δράσης τους. Το Xanax έχει σύντομο χρόνο δράσης και για αυτό τον λόγο είναι πολύ ισχυρό, και ως ναρκωτικό είναι εξαιρετικά εθιστικό.
Πού χρειάζονται τα Ζάναξ και σε ποιες περιπτώσεις είναι απαραίτητο να χορηγούνται;
Το Xanax έχει εγκεκριμένη θεραπευτική ένδειξη στη βραχυπρόθεσμη και συμπτωματική αντιμετώπιση του άγχους και της διαταραχής κρίσεων πανικού. Προορίζεται κυρίως για τη χορήγηση άπαξ, επί οξέων συμπτωμάτων και σε κάθε περίπτωση η συνολική διάρκεια της αγωγής με αυτό δεν πρέπει να ξεπερνάει τις τέσσερις εβδομάδες. Σπάνια ενδείκνυται η χρήση για μεγαλύτερο διάστημα, έως λίγους μήνες, και πάντως κάτω από τακτική ιατρική παρακολούθηση μέχρι και τη σταδιακή διακοπή. Κι εδώ, ακριβώς, ξεκινάει ο ιατρογενής μπελάς με το Xanax, καθώς συνταγογραφείται αδόκιμα για μεγαλύτερες περιόδους, από αρκετούς συναδέλφους ψυχιάτρους και ιατρούς άλλων ειδικοτήτων, οπότε ο θεραπευόμενος εμπλέκεται σ’ έναν πραγματικό εφιάλτη με ποικίλες αντιδράσεις, ενοχλητικές, σοβαρές ή πολύ επικίνδυνες.
Ποια είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά;
Σήμερα, γνωρίζουμε ότι ο εγκέφαλος τραυματίζεται, κατ’ ουσίαν, από τη μακροχρόνια λήψη του Xanax. Αφενός, χειροτερεύουν τα συμπτώματα για τα οποία αρχικά χορηγήθηκε, με κίνδυνο παράδοξων αντιδράσεων όπως ανησυχίας, ευερεθιστότητας, επιθετικότητας, παραισθήσεων, μανίας, εφιαλτών, ψευδαισθήσεων, ψυχωσικών διαταραχών, ανάρμοστης συμπεριφοράς κ.α. Αφετέρου, επηρεάζεται η μνήμη και η ικανότητα της κρίσης και του αυτοελέγχου, με αποτέλεσμα την κατάχρηση έως και τη λήψη υπερβολικών δόσεων, ή συνδυασμού με άλλες ουσίες όπως το αλκοόλ και άλλα νακρωτικά.
Από το 2010 ο αριθμός των θανάτων – χωρίς πρόθεση – από τη χρήση ηρεμιστικών χαπιών έχει ξεπεράσει στο δυτικό κόσμο τους θανάτους από ουσίες όπως η ηρωίνη και η κοκαΐνη. Αξίζει να σας θυμίσω εδώ, για παράδειγμα, τους διάσημους θανάτους της Amy Winehouse το ’11 και του Heath Ledger το ’08, στο αίμα των οποίων βρέθηκαν ποσότητες – αλλά όχι υπερβολικές δόσεις – βενζοδιαζεπινών. Εξάλλου, το Xanax είναι πολύ δημοφιλές μεταξύ των χρηστών οπιούχων ναρκωτικών. Τέλος, υπάρχουν έγκριτες μελέτες, δημοσιευμένες στη Βρετανική Ιατρική Επιθεώρηση το 2014 και το 2012, που συνδέουν το Xanax ακόμη και με αυξημένο κίνδυνο για τη νόσο Alzheimer και με αυξημένη θνητότητα και καρκίνο. Πρόκειται, επομένως, για ένα δυνητικά ωφέλιμο φάρμακο στην άμεση ανακούφιση των οδυνηρών συμπτωμάτων του άγχους, εντός πολύ αυστηρού πλαισίου συνταγογράφησης και την ίδια στιγμή για μια επικίνδυνη ουσία έξω από αυτό το πλαίσιο.
Θα πρέπει να συνδυάζονται με ψυχοθεραπεία;
Η εξειδικευμένη γνωσιακή ψυχοθεραπεία, ακόμη και η λιγότερο εξειδικευμένη υποστηρικτική ψυχοθεραπεία, αποτελούν τον “Άη Βασίληστην αποκατάσταση των περισσότερων διαταραχών του άγχους. Τα ηρεμιστικά φάρμακα είναι χρήσιμα επικουρικά μέσα – ο βοηθός του “Άη Βασίλη”! -, ή το σύντομο μακιγιάζ, αν προτιμάτε, στο πρόβλημα μέχρι να πιάσουν τόπο οι μάλλον αργές και περισσότερο μακροπρόθεσμες θεραπείες με άλλες κατηγορίες φαρμάκων – που βέβαια δεν προκαλούν εθισμό – και με την ψυχοθεραπεία.
Γιατί πιστεύετε ότι αρκετός κόσμος στρέφεται στα ηρεμιστικά / αντικαταθλιπτικά; Έχει αυξηθεί η κατανάλωση μετά την κρίση;
Η κατανάλωση αντικαταθλιπτικών είχε αυξηθεί δραματικά πριν την έναρξη της κρίσης και μάλιστα η Ελλάδα ήταν 2η χώρα σε ρυθμό αύξησης στην κατανάλωση φαρμάκων του κεντρικού νευρικού συστήματος στην Ευρώπη στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αυτό οφείλονταν στην απενοχοποίηση της εξειδικευμένης βοήθειας από τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας και ενδεχομένως στο αποτελεσματικό μάρκετινγκ της αγοράς του φαρμάκου. Ωστόσο, στα χρόνια της ύφεσης η συνταγογράφηση ηρεμιστικών αυξήθηκε περίπου κατά 35%, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία φαρμακευτικών συλλόγων και ιδιαίτερα στις ηλικίες 35-45 ετών και στις γυναίκες και ταυτόχρονα τριπλασιάστηκαν οι προσελεύσεις στους ειδικούς με το αίτημα της απεξάρτησης από τις βενζοδιαζεπίνες.
Οι επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης έχουν οπωσδήποτε αυξήσει το δυναμικό της εκδήλωσης του άγχους και της μελαγχολίας. Είναι γνωστό σε εμάς τους ειδικούς της ψυχικής υγείας ότι οι κοινωνικοοικονομικές συνθήκες συνδέονται στενά με την επίπτωση της ψυχικής νόσου, έτσι κι αλλιώς.
Κατά τη γνώμη μου, τα ηρεμιστικά φάρμακα είναι η εύκολη και φθηνή λύση. Οι δε δημόσιες δομές ψυχικής υγείας, που θα μπορούσαν να παρέχουν την εξειδικευμένη ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση χωρίς κόστος και τη συνταγογράφηση θεραπειών με τις μάλλον ακριβότερες ειδικές, αντικαταθλιπτικές αγωγές, αποδυναμώνονται στο περιβάλλον του περιορισμού της κρατικής δαπάνης. Ούτε, όμως, κι οι ιδιωτικές ασφάλειες καλύπτουν τα κόστη των ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων.
Από την άλλη, υπάρχει άγνοια ή αβλεψία στους παρόχους πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και βέβαια είναι κι η ίδια η φύση, ή ακόμα-ακόμα η κουλτούρα, των εξαρτήσεων που εγκλωβίζει τους ανθρώπους σ’ έναν ολότελα φαύλο κύκλο. Έχω, παρόλα αυτά, την πεποίθηση ότι οι επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης και η γενίκευσή τους πάνω στον πληθυσμό, απενοχοποίησαν περαιτέρω την αναζήτηση βοήθειας από τους ειδικούς επιστήμονες κι αυτό είναι ένα θετικό δεδομένο στην προσπάθειά μας για την καταπολέμηση του στίγματος, μολονότι αυτή η άρση του υφιστάμενου ταμπού επάγει και περισσότερες, αδόκιμες, συνταγές ηρεμιστικών.
Πόσο βοηθάνε; Είναι ή δεν είναι εθιστικό; Το Ζάναξ είναι κάτι παραπάνω από ιατρική περίπτωση, είναι συνήθεια; Ποιος παίρνει Ζάναξ και γιατί;
Τα ηρεμιστικά φάρμακα είναι χρήσιμα όταν συνταγογραφούνται για τους λόγους για τους οποίους προορίζονται. Δηλαδή στη βραχυπρόθεσμη ανακούφιση βασανιστικών συμπτωμάτων, ως μέρος ενός συνολικότερου θεραπευτικού σχεδίου. Πράγματι, δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποφέρει κανείς όταν προσφέρονται λύσεις, αρκεί αυτές να εφαρμόζονται ακριβώς όπως πρέπει, βάσει ιατρικών πρωτοκόλλων και οδηγιών. Η άρνηση των κατακτήσεων του πολιτισμού μας – που προκύπτουν μέσα από τη σοβαρή και τεκμηριωμένη επιστημονική έρευνα – είναι παράλογη. Αλλά είναι εξίσου παράλογη η χρήση των φαρμάκων σαν να είναι καραμέλες, ή ως υποκατάστατα της προσωπικής μας προσπάθειας να αντεπεξέλθουμε στις αντιξοότητες και στις ματαιώσεις της καθημερινότητάς μας.
Το Xanax είναι οπωσδήποτε εθιστικό γιατί παρατηρούμε το φαινόμενο της ανοχής στο έδαφος της τακτικής, αλόγιστης, χρήσης. Δηλαδή, ο οργανισμός συνηθίζει την αρχική δόση, που αναπόφευκτα έχει ολοένα και μικρότερο θεραπευτικό αποτέλεσμα και επομένως χρειάζεται μεγαλύτερη δόση στην πρόοδο του χρόνου για να έχουμε ανταπόκριση.
Παρατηρούμε, επίσης, σοβαρά στερητικά συμπτώματα, όχι μόνο στην πορεία της ελάττωσης ή της διακοπής αλλά και μεταξύ δύο διαδοχικών λήψεων του Xanax, οπότε ένας άνθρωπος αισθάνεται, για παράδειγμα, ναυτία, κόπωση ή υπερένταση και ανησυχία, μέχρι να ξαναπάρει το χάπι του. Αυτό έχει σημασία να το υπογραμμίσω, καθώς σε αυτή την περίπτωση οι χρήστες αποδίδουν εσφαλμένα ωφέλιμες επιδράσεις στο Xanax, ενώ στην πραγματικότητα η λήψη του κατευνάζει τα στερητικά συμπτώματα που το ίδιο προκάλεσε με το πέρας της επίδρασης του προηγούμενου χαπιού. Αλλά και όταν διακοπεί χωρίς ειδικό πρόγραμμα απομείωσης ή αντικατάστασης με φαρμακοϊσοδύναμο ηρεμιστικό μεγαλύτερης διάρκειας δράσης, υπάρχει το σοβαρό ενδεχόμενο αναπήδησης στα άσχημα συμπτώματα για τα οποία χορηγήθηκε αρχικά.
Γινόμαστε σιγά – σιγά ένα έθνος Ζάναξ;
Φοβάμαι ότι συμβαίνει ήδη. Επιτρέψτε μου, επομένως, να παραφράσω την ερώτησή σας: “Ποιός ευθύνεται που γινόμαστε ένα έθνος Xanax;” Ακούστε, μολονότι ζούμε στη μοναδική χώρα όπου αγοράζει καθένας όποιο αντιβιοτικό του καπνίσει χωρίς συνταγή (ενώ αυξάνονται διαρκώς τα ανθεκτικά στελέχη μικροβίων που δεν ανταποκρίνονται σε καμία θεραπεία γιατί προσαρμόζονται υπό την πίεση της πολυφαρμακίας), το Xanax και τα φάρμακα σαν κι αυτό υπάγονται, ακόμα, σε καθεστώς ελεγχόμενης συνταγογράφησης.
Άρα, η ευθύνη ανήκει αποκλειστικά στους ιατρούς που τα γράφουν. Δεν υπάρχει καμία δικαιολογία να καθοδηγείται η συστηματική συνταγογράφησή τους από τον άνθρωπο που υποφέρει και μας επισκέπτεται. Οι ειδικοί οφείλουμε να ενημερώνουμε σωστά και να αποτρέπουμε από την κατάχρηση. Αυτό προϋποθέτει ότι δεν υποτιμούμε τις συνέπειες του εθισμού και ότι είμαστε πρόθυμοι να βρεθούμε απέναντι από τον θεραπευόμενό μας, όποτε χρειάζεται, προκειμένου να τον κατευθύνουμε στην απεξάρτηση. Ωφελεῖν ἢ μὴ βλάπτειν, είναι ο όρκος μας.
Συνέντευξη του Δημήτρη Παπαδημητριάδη (MD MSc – Ψυχίατρος) στον κ. Γιάννη Πανταζόπουλο για τo αφιέρωμα “Η Πόλη του Xanax” στην έντυπη έκδοση της LiFO