JANUARY 31, 2017
Συνέντευξη στον Δημήτρη Κωνσταντακόπουλο
“Η εκλογή του Τραμπ με έθλιψε, αλλά δεν με ξάφνιασε”, μας λέει η Σούζαν Τζωρτζ, για την οποία δεν ήταν παρά το αναμενόμενο τελικό αποτέλεσμα σχεδόν μισού αιώνα νεοφιλελευθερισμού στις ΗΠΑ, όπως και το Brexit το αντίστοιχο αποτέλεσμα στη Βρετανία.
Πρόεδρος του Διεθνικού Ινστιτούτου (Transnational Institute) του Άμστερνταμ, επίτιμη Πρόεδρος της κίνησης για μια εναλλακτική παγκοσμιοποίηση ATTAC-France, μεταξύ πολλών ακόμα ιδιοτήτων της, η Αμερικανο-Γαλλίδα Σούζαν Τζωρτζ συγκαταλέγεται στους γνωστότερους και με περισσότερη επιρροή, αλλά και ενεργό ανάμειξη στα κοινά, κριτικούς διανοούμενους που έχουν απομείνει στη Γαλλία και την Ευρώπη.
Διερωτάται κανείς από που αναβλύζει η πειθαρχημένη δύναμη που εκπέμπει αυτή η γυναίκα, καθώς ανοίγει την πόρτα του σπιτιού της στο Παρίσι, τόσο εμφανής στο πείσμα που πειθαρχεί, εκείνη τη μέρα, τον πόνο που νοιώθει στην πλάτη της. Ίσως, να διατηρεί στο DNA της την ελευθερία και τον αυτοσεβασμό των ανθρώπων που ίδρυσαν την Αμερική – οι πρόγονοί της πήγαν εκεί τον 17ο αιώνα. Ίσως πάλι είναι η δύναμη που της προσφέρει η αφοσίωση στις ιδέες της.
Η Αμερικανίδα ερωτεύτηκε τη Γαλλία, όπου και εγκαταστάθηκε τελικά, πολιτικοποιήθηκε με τον πόλεμο στην Αλγερία και το Βιετνάμ, για να αφιερώσει τη ζωή της στη θεωρητική μελέτη ιδίως της δράσης των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών, αλλά και στην πρακτική προσπάθεια να τους θέσει φραγμούς. Προκαλεί εντύπωση η προσοχή, η ένταση με την οποία μοιάζει να σκέφτεται τις λέξεις πριν τις πει, αλλά και το ήρεμο, φιλοσοφημένο βλέμμα της όταν αναφέρεται στις ανθρώπινες μικρότητες.
Το θέμα που τώρα την απασχολεί περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι η κλιματική αλλαγή, που την θεωρεί τον υπ. αρ. 1 εχθρό όλων των λαών στη Γη, απορούσα πάντως γιατί οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τον φοβερό κίνδυνο που τους απειλεί παντού, καθώς, εκτιμά, έχουμε μπει στην τελική φάση ενός αδυσώπητου πολέμου του Homo Sapiens εναντίον όλων των μορφών ζωής στον πλανήτη, περιλαμβανομένης και της ζωής του ιδίου.
Αυτή τη στιγμή, μας λέει, ο ρυθμός εξαφάνισης ειδών στον πλανήτη είναι χίλιες φορές πάνω από τον μέσο όρο, ενώ στη διάρκεια της συζήτησής μας, θα παραθέσει ήρεμη όλα τα στοιχεία και τεκμήρια γιατί έχουμε μπει για τα καλά, και χωρίς να το καταλαβαίνουμε, σε έναν Εφιάλτη που απειλεί να είναι ο τελευταίος στην Ιστορία του Γένους μας. Θα μας υπενθυμίζει ότι η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει κιόλας ανέβει ένα βαθμό κι ότι δύσκολα μπορεί κανείς να περιμένει τη ζωή να επιβιώσει αν ξεπεράσει η αύξηση τους δύο βαθμούς.
Μας εξηγεί τι σημαίνουν τα “έκτακτα καιρικά φαινόμενα”, που όλοι αντιλαμβανόμαστε, ελάχιστοι όμως τα συνδέουν με τις τιτάνιες, καταστροφικές φυσικές δυνάμεις που εμείς οι ίδιοι έχουμε ήδη κινητοποιήσει. Περιγράφει έναν πλανήτη όλο και πιο βίαιων συγκρούσεων, αστάθειας και προσφυγικών ρευμάτων.
Αναφέρεται επίσης η Σούζαν Τζωρτζ στην εφιαλτική εικόνα ενός κόσμου όπου ελαχιστότατες ομάδες κεφαλαιούχων αναπτύσσονται όπως ο καρκίνος στον ανθρώπινο οργανισμό, απειλώντας, με την ιδιοτέλειά τους, την επιβίωση της ζωής στον πλανήτη, προκαλώντας μια φοβερή Γεωκτονία, όπως προτιμά να ορίζει την απειλή που τώρα αντιμετωπίζουμε.
Στη συνέχεια παραθέτουμε ολόκληρη τη συνέντευξη που είχε την καλοσύνη να παραχωρήσει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Ερ. Πως είδατε την εκλογή Τραμπ;
Απ. Με έθλιψε, αλλά δεν με ξάφνιασε. Αυτό που σκέφτηκα στις 9 Νοεμβρίου είναι ότι αυτό έχεις στο τέλος, αν επιβάλεις νεοφιλελεύθερες πολιτικές σε έναν ολόκληρο λαό για 45 χρόνια, όπως άρχισε ο Ρόναλντ Ρήγκαν στις ΗΠΑ, αλλά και η Μάργκαρετ Θάτσερ, το βρετανικό του ταίρι, για να οδηγήσει τώρα στην επίσης μη εκπλήσσουσα, αλλά λογική συνέπεια του Brexit. Τώρα κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί.
Ερ. Ο Τραμπ εμφανίζεται εχθρός όλων των προσπαθειών για αντιστροφή της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής
Απ. Ο Τραμπ, μεταξύ άλλων παράξενων ιδεών, μοιάζει να πιστεύει στ’ αλήθεια ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια απάτη που κατασκεύασαν οι Κινέζοι (για ποιό λόγο και με ποιό όφελος δεν μας έχει εξηγηθεί). Η κυβέρνησή του περιλαμβάνει μια ποικιλία αρνητών της κλιματικής αλλαγής και νέος Υπουργός Εξωτερικών θα είναι πιθανώς ο πρώην Πρόεδρος της μεγαλύτερης εταιρείας ορυκτών καυσίμων στον κόσμο, της Exxon Mobil. Υπό τέτοιες συνθήκες, η πιθανότητα μιας ολικής Γεωκτονίας, και θα σας πω τι εννοώ με αυτόν τον όρο, αυξήθηκε τώρα σε πολύ επικίνδυνο βαθμό.
Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι, αν ο Ντόναλντ Τραμπ είναι απρόβλεπτος και ίσως βεβαιωμένα ανισόρροπος σε μερικά ζητήματα, είναι επίσης πραγματιστής και κάποιος που ξέρει να κλείνει συμβόλαια (deal maker). Αν θα μπορούσε κάπως να πειστεί ότι η κλιματική αλλαγή είναι εναντίον των μεγαλύτερων συμφερόντων της Αμερικής, ότι μια μαζική επένδυση στη μετάβαση στις ανανεώσιμες ενέργειες – είτε πιστεύει, είτε όχι στην κλιματική αλλαγή – θα μπορούσε να οδηγήσει σε εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας για τους ανέργους, σε χαμηλότερους λογαριασμούς ενέργειας για τους μέσους Αμερικανούς, περισσότερη καινοτομία και περισσότερους φόρους με την οικονομική ανάκαμψη, ίσως να μπορούμε να ελπίσουμε.
Ας συγκεντρωθούμε στις στρατηγικές που μπορεί να καταλάβει και μπορεί να του αρέσουν. Η κριτική είναι αναπόφευκτο να αποτύχει. Καλύτερα να του πούμε πως μπορεί να γίνει ήρωας για τους απλούς ανθρώπους αν κάνει μια μεγάλη προσπάθεια να σταματήσει τον υπ’ αριθμό ένα κίνδυνο που απειλεί όλους τους λαούς της Γης: τη γεωκτονία!
Ερ. Γιατί νομίζετε ότι αυτός είναι ο υπ’ αρ. 1 κίνδυνος;
Απ. Γιατί γνωρίζουμε ότι η γη και όλες οι μυριάδες μορφές ζωής που ζουν στη γη και κάτω απ’ τις θάλασσές της είναι απίθανο να αντέξουν αύξηση της θερμοκρασίας πέραν των 2 βαθμών. Έχουμε ήδη ξεπεράσει τον ένα βαθμό πάνω από τον ιστορικό μέσο όρο και έχουμε αργήσει επικίνδυνα να πάρουμε το δρόμο της αντιμετώπισης του φαινομένου. Τώρα είναι κρίσιμο να συνεχίσουμε.
Όλες οι θρησκείες έχουν τα προσκυνήματά τους, στη Μέκκα, στον Άγιο Ιάκωβο της Κομποστέλα (Saint Jacques de Compostelle), στον τόπο της Βουδικής Διαφώτισης και τις ιερές πόλεις των Ινδουιστών στην Ινδία, στους ιερούς τόπους της Ιερουσαλήμ. Οι άνθρωποι που πηγαίνουν σ’ αυτά τα προσκυνήματα πίστης ζητούν συνήθως συγχώρεση ή σωτηρία, φώτιση, θεραπεία ή ίσως τη χάρη για εκπλήρωση μιας ειδικής επιθυμίας.
Το δικό μας προσκύνημα, όσων ενδιαφερόμαστε για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή, είναι διαφορετικής φύσης. Δεν επιδιώκουμε προσωπικές ευλογίες αλλά τη σωτηρία και την ελπίδα για όλους τους λαούς και το κοινό μας σπίτι, τη Γη. Όλα βρίσκονται υπό τεράστια απειλή. Όσοι ξεκινήσαμε αυτό το ταξίδι, το κάναμε γιατί συνειδητοποιήσαμε ότι η ανθρωπότητα ποτέ δεν ήταν σε μεγαλύτερο κίνδυνο απ’ ό,τι βρίσκεται αυτή τη στιγμή.
Ερ. Νομίζετε ότι απειλείται ο πλανήτης;
Απ. Εμένα δεν μου αρέσει ο όρος «σωτηρία του πλανήτη». Ότιδήποτε κι αν κάνουν τα ανθρώπινα όντα, ο πλανήτης θα συνεχίσει να περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του και να περιφέρεται σε τροχιά γύρω από τον ήλιο, όπως συμβαίνει εδώ και τεσσεράμισι περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Ο πλανήτης Γη, τον οποίο σκεφτόμαστε ως «δικό μας», δεν είναι πραγματικά σε όλα «δικός μας». Θα μπορούσε κάλλιστα να συνεχίσει, εντελώς αλλαγμένος, να κινείται στο μονοπάτι της προδιαγεγραμμένης πορείας του χωρίς εμάς. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσε κανείς εύκολα να υποστηρίξει, όπως κάνουν οι λεγόμενοι «βαθείς οικολόγοι», ότι ο πλανήτης θα ήταν πολύ καλύτερα χωρίς εμάς, αφού τονίζουν ότι εμείς, οι άνθρωποι, είμαστε το πιο αρπακτικό, σπάταλο και καταστροφικό είδος που έζησε ποτέ πάνω στη γη σ’ αυτά τα τεσσεράμισι δισεκατομμύρια χρόνια.
Αλλά δεν με ενδιαφέρει τόσο αυτή η άποψη, όσο το να επισημάνω ότι βρισκόμαστε μπροστά σε ένα νέο φαινόμενο, που το ονομάζω Γεωκτονία ( G eocide).
Ερ. Τι εννοείτε ως Γεωκτονία;
Απ. Ορίζω ως Γεωκτονία τη συλλογική δράση ενός είδους ανάμεσα σε εκατομμύρια άλλα είδη, η οποία αλλάζει τον πλανήτη Γη σε σημείο που μπορεί να γίνει αγνώριστος και ακατάλληλος για ζωή. Αυτό το είδος, το ανθρώπινο, διαπράττει Γεωκτονία ενάντια σε όλες τις συνιστώσες της φύσης, σε μικροσκοπικούς οργανισμούς, σε φυτά και ζώα, αλλά και στον ίδιο τον εαυτό του, τον homo sapiens, την ανθρωπότητα.
Ο homo sapiens έχει υπάρξει μόνο για περίπου 200.000 χρόνια. Ο χρόνος που έχουμε διανύσει σ’ αυτόν τον πλανήτη σε σύγκριση με το σύνολο της ηλικίας του είναι απειροελάχιστα μικρός, ένα μικροσκοπικό μόλις κομμάτι του γεωλογικού χρόνου. Υπολογίζεται μόλις στο 0,00004% του χρόνου ύπαρξης της γης. Και παρόλο που κάθε υπάρχον είδος φυτού ή ζώου -σπονδυλωτού ή ασπόνδυλου- τείνει να διαρκέσει κατά μέσο όρο περίπου δέκα εκατομμύρια χρόνια, το είδος μας μοιάζει να είναι αποφασισμένο να προκαλέσει τη δική του εξαφάνιση, μαζί με την υπόλοιπη επίγεια δημιουργία, πολύ πριν τον προβλεπόμενο χρόνο.
Ο θάνατος ενός ολόκληρου είδους, γεωλογικά μιλώντας, είναι συνηθισμένο γεγονός. Μερικές εξαφανίσεις είναι εντυπωσιακές. Σκεφθείτε την εξαφάνιση των δεινοσαύρων, όμως οι περισσότερες είναι αθόρυβες εξαφανίσεις που αφήνουν ελάχιστα ίχνη. Πολλά είδη θα έχουν εξαφανισθεί για πάντα από τη στιγμή που σας δίνω αυτή τη συνέντευξη μέχρι να δημοσιευτεί!
Αλλά τώρα οι επιστήμονες λένε ότι ο ρυθμός υποβάθρου εξαφάνισης των ειδών (“background rate” of extinction) είναι περίπου χίλιες φορές μεγαλύτερος από το μέσο όρο και ορισμένοι έχουν αρχίσει να αποκαλούν την εποχή μας ως την «έκτη μεγαλύτερη εξαφάνιση».
Ερ. Αυτό δεν έχει συμβεί και στο παρελθόν;
Απ. Η προηγούμενη, η Πέρμια εξαφάνιση, σημειώθηκε πριν από 250 περίπου εκατομμύρια χρόνια. Περίπου το 95% τότε όλων των ειδών επί της γης ξεκληρίστηκαν, πιθανώς λόγω της ηφαιστειακής δραστηριότητας και της αύξησης της θερμοκρασίας που προκάλεσε τεράστιες εκλύσεις μεθανίου από τους ωκεανούς.
Τα είδη εξαφανίζονται μαζικά, επειδή δεν μπορούν να προσαρμοστούν αρκετά γρήγορα στις ταχέως μεταβαλλόμενες συνθήκες. Μερικά, μεταξύ αυτών και οι άνθρωποι, μπορούν να προσαρμοστούν σ’ ένα ευρύ σύνολο από περιβάλλοντα και σε μεγάλη απόκλιση της θερμοκρασίας, από τη Σιβηρία ή τη Γροιλανδία μέχρι το Πακιστάν ή το Σαχέλ. Όμως κανένα είδος δεν είναι απείρως προσαρμόσιμο και όλα έχουν τα όριά τους.
Το δικό μας είναι το μόνο είδος μεταξύ εκατομμυρίων που είναι προικισμένο με γλώσσα, δεξιότητες κατασκευής εργαλείων και πάνω από όλα με συνείδηση, την ικανότητα για φαντασία, σκέψη και πνευματικότητα. Και όμως, αυτό ακριβώς το είδος δεν φαίνεται να μπορεί να σκεφθεί την ίδια τη δική του εξαφάνιση, αυτό το ενδεχόμενο παραμένει έξω από τη δυνατότητα συλλογικής του κατανόησης.
Ίσως είναι πάρα πολύ φοβερό και πολύ καθοριστικό να το σκεφτείς. Δεν πιστεύουμε ότι μπορούμε να εξαφανιστούμε, δεν μπορεί πιθανώς να συμβεί αυτό σε μας τους ανθρώπους, γιατί είμαστε τόσο πολύ τεχνολογικά θαυμαστοί, άρα μπορούμε να βρούμε τη λύση οποιουδήποτε προβλήματος, είμαστε οι άρχοντες της δημιουργίας και δεν μπορούμε ν’ αποτύχουμε, πολύ περισσότερο να εξαφανιστούμε.
Κανείς, εκτός από μερικούς εκκεντρικούς, δεν αρνείται σήμερα ότι οι άνθρωποι είναι σε θέση να διαπράξουν γενοκτονία (genocide). Έχουμε γίνει μάρτυρες φρικιαστικών γεγονότων μαζικής δολοφονίας στη διάρκεια της ζωής μας και, επειδή έχουμε γνωρίσει αυτή τη φρίκη, είμαστε σε θέση να την ονομάσουμε. Όλες οι γλώσσες έχουν αναγκαστεί να προσθέσουν στο λεξιλόγιό τους αυτή τη φοβερή λέξη, γενοκτονία.
Είμαστε όμως ικανοί σήμερα ακόμα και να φανταστούμε, πολύ λιγότερο να αναγνωρίσουμε, ότι είμαστε επίσης ικανοί να διαπράξουμε γεοκτονία (geocide);
Ερ. Γιατί προτιμάτε τον όρο γεωκτονία από τον όρο οικοκτονία (ecocide);
Aπ. Ο όρος «οικοκτονία» φαίνεται να περιορίζεται σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα ή γεωγραφικές περιοχές, όπως είναι η καταστροφή του δάσους της Αμαζονίας ή η μαζική ρύπανση μιας θάλασσας, όπως ο Κόλπος του Μεξικού.
Αλίμονο, εδώ έχουμε κάτι πιο γενικό. Μιλάμε τώρα για μια τεράστια επίθεση ενάντια στη φύση της οποίας αποτελούμε μέρος, ενάντια σε κάθε γήινη μορφή ζωής και ενάντια στη δημιουργία καθώς επίσης και για την πλήρη άρνηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου.
Αυτή είναι η τελική πράξη της καταστροφής και βρίσκεται σε εξέλιξη. Χρειαζόμαστε γι’ αυτή ένα καινούριο όνομα. Γιατί χωρίς όνομα, δεν έχουμε αντίληψη (έννοια) και χωρίς αντίληψη δεν μπορούμε να την καταπολεμήσουμε. Γι’ αυτό έψαξα για μια νέα λέξη.
Ερ. Θα σας πουν κινδυνολόγο..
Απ. Ίσως. Επιτρέψτε μου όμως να σας δώσω μερικά από τα πιο πρόσφατα ευρήματα των επιστημόνων όσον αφορά την ταχύτητα και την πρόοδο της κλιματικής αλλαγής. Τα περισσότερα προέρχονται από την πρόσφατη Έκθεση για την κατάσταση του κλίματος που εκπονήθηκε από την Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμοσφαίρας των Η.Π.Α (NOAA). Βασίζεται στα στοιχεία εκατοντάδων επιστημόνων από 62 χώρες.
Το 2015, νέα στοιχεία για μια ακόμη φορά καταχωρήθηκαν για θερμοκρασίες, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και ακραία καιρικά φαινόμενα. Όπως το 2014, το 2015 ήταν το πιο θερμό έτος που καταγράφηκε μέχρι τότε και το 2016 έσπασε ήδη και αυτό το ρεκόρ. Οι ωκεανοί δεν μπορούν να απορροφήσουν όλα τα αέρια του θερμοκηπίου (greenhouse) που παράγουμε κι έτσι γρήγορα θερμαίνονται. Πέρυσι, o Ανατολικός Ειρηνικός ήταν δύο βαθμούς θερμότερος και ο Αρκτικός Ωκεανός έφτασε στο μέγιστο των οκτώ βαθμών πάνω από τον ιστορικό μέσο όρο. Η κάλυψη με πάγους της Αρκτικής θάλασσας βρέθηκε στο χαμηλότερο σημείο από τότε που οι δορυφόροι ξεκίνησαν τη μέτρηση αυτή πριν από 37 χρόνια. Η θέρμανση των ωκεανών προκαλεί τεράστιες ανθίσεις τοξικών φυκιών (toxic algae) που εξαπλώνονται στον Βορειοδυτικό Ειρηνικό και στα ανοικτά των ακτών της Αυστραλίας, σκοτώνοντας κοράλλια, ψάρια, πουλιά και θηλαστικά. Επιστήμονες και δημοσιογράφοι επινόησαν για την περιγραφή του φαινομένου τον όρο «θαλάσσια κύματα θερμότητας» (marine heatwaves). Τα θαλάσσια είδη της Αρκτικής αγωνίζονται να προσαρμοστούν στις τεράστιες μεταναστεύσεις των ανταγωνιστών τους που προτιμούν τα ζεστά νερά και τρώνε την περιορισμένη προσφορά τροφής. Αν το στρώμα πάγου της Γροιλανδίας λιώσει εντελώς, η εξαφάνισή του θα ανυψώσει τα επίπεδα της θάλασσας εντυπωσιακά κατά επτά μέτρα. Πέρυσι διαπιστώσαμε λιώσιμο στη μισή επιφάνεια της Γροιλανδίας.
Ερ. Και πως επηρεάζουν αυτά τους ανθρώπους;
Απ. Πρέπει να περιμένουμε βαρύ τίμημα σε θανάτους που θα προέλθουν από περισσότερες πλημμύρες, περισσότερες ξηρασίες, περισσότερες δασικές πυρκαγιές και περισσότερες βίαιες καταιγίδες. Πρέπει επίσης να περιμένουμε περισσότερους εκτοπισμένους και κλιματικούς πρόσφυγες (climate refugees) που αναζητούν κάποια στέγη να μπορούν να ζήσουν. Θα πρέπει επίσης να περιμένουμε περισσότερο συχνές ελλείψεις τροφίμων και νερού, ιδιαίτερα για τις δεκάδες εκατομμυρίων ανθρώπων που εξαρτώνται από τους παγετώνες για να προμηθευτούν νερό. Λιγότερο ευρέως συζητούνται, αλλά είναι έντονα παρούσες στη σκέψη των στρατιωτικών στρατηγικών σχεδιαστών, όπως εκείνων του Πενταγώνου, ο αναμενόμενος πολλαπλασιασμός περιπτώσεων πολιτικής αστάθειας, «αποτυχημένων κρατών», μη συμβατικών πολεμικών επιχειρήσεων (outright warfare). Ειδικοί τώρα αναγνωρίζουν ότι ο πόλεμος στη Συρία, εν μέρει προήλθε από τη μεγάλη ξηρασία στις περιοχές καλλιέργειας σιταριού.
Η κλιματική αλλαγή δεν είναι αριθμητική˙ με άλλα λόγια, 1 + 1 + 1 δεν κάνει απαραίτητα μια ωραία ευθεία γραμμή σε ένα γράφημα. Η αλλαγή είναι εκθετική, με την έννοια ότι κάθε αύξηση της θερμότητας μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω αυξήσεις. Αυτό ονομάζεται «θετική ανάδραση» και μπορεί να συνεχίσει μέχρις ότου επέλθει «ανεξέλεγκτη» (run-away) αλλαγή του κλίματος και γίνει ασταμάτητη.
Ανάμεσα στα πιο εφιαλτικά παραδείγματα αυτή τη στιγμή είναι το λιώσιμο των μόνιμα παγωμένων εδαφών (permafrost) στη Σιβηρία και την Αλάσκα. Εκτιμάται ότι 1,4 τρισεκατομμύρια τόνοι μεθανίου βρίσκονται φυλακισμένα σ’ αυτά τα παγωμένα στρώματα και το αέριο του μεθανίου είναι 20 φορές ισχυρότερο από το CO2. Ανάλογα με το πόσο γρήγορα ξεπαγώνει το μόνιμο στρώμα του πάγου, αυτή η κολοσσιαία δεξαμενή των αερίων του θερμοκηπίου θα μπορούσε να προκαλέσει μη αναστρέψιμη κλιματική αλλαγή και να επέλθει γεωκτονία (geocide). Ακόμη και οι πλούσιοι, οι οποίοι έχουν την τάση να σκέφτονται τον εαυτό τους ως πλήρως απαλλαγμένο από τους νόμους της φύσης, δεν θα μπορέσουν να αποφύγουν τις συνέπειες.
Ερ. Πόσο κοντά είμαστε στο σημείο μη αντιστροφής;
Απ. Ίσως να έχουμε ήδη ξεπεράσει το σημείο κινδύνου. Αλλά δεδομένου ότι κανείς δεν ξέρει στα σίγουρα, πρέπει να δράσουμε σαν να έχουμε ακόμα την ευκαιρία να σταματήσουμε και να αντιστρέψουμε την κλιματική αλλαγή. Οι άνθρωποι που δίνουν το παρόν σε αυτόν τον αγώνα είμαστε εξαιρετικά ανήσυχοι για την κλιματική αλλαγή, τα ανθρώπινα δικαιώματα και συχνά τις πνευματικές διαστάσεις της ζωής. Επομένως, έχουμε επιλέξει να σταθούμε ενάντια στις αντιξοότητες και να κάνουμε το καλύτερο δυνατό για να καταστεί βέβαιο πως η ανθρώπινη περιπέτεια θα μπορέσει να συνεχιστεί.
Αλλά με κεντρίζει το γεγονός ότι, ακριβώς επειδή σοβαροί, στοχαστικοί και ηθικοί άνθρωποι έκαναν από μόνοι τους αυτή την επιλογή, μπορεί να έχουν ιδιαίτερη δυσκολία να αποδεχτούν ότι δεν είναι όλοι που συμμερίζονται την ηθική τους στάση ή τη δέσμευσή τους. Κάντε στον εαυτό σας αυτή την ερώτηση: Έχετε την τάση να πιστεύετε ότι οι κίνδυνοι της κλιματικής αλλαγής είναι τόσο εξόφθαλμα προφανείς και τόσο καθολικοί που όλοι οι κανονικοί άνθρωποι πρέπει οπωσδήποτε να υποστηρίξουν τους ίδιους στόχους με εσάς; Πιστεύετε, για παράδειγμα, ότι επειδή έχουμε την τεχνολογία, τη γνώση και τα χρήματα για να κάνουμε τη μεγάλη μετάβαση σ΄ένα κόσμο απαλλαγμένο από τα ορυκτά καύσιμα και στηριγμένο στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εκείνοι που δεν συμμερίζονται τη δική μας αίσθηση του επείγοντος είναι απλά παραπληροφορημένοι; Ότι χρειάζονται μόνο περισσότερη πληροφόρηση και καλύτερες εξηγήσεις;
Αν αυτό πιστεύετε, τότε θα πρέπει να αναλάβω τον κίνδυνο να σας προκαλέσω. Για να μιλήσουμε ξεκάθαρα, φοβάμαι ότι μια τέτοια άποψη είναι εντελώς λάθος. Αναμφίβολα, άνθρωποι που αγνοούν ακόμα τους κινδύνους της κλιματικής αλλαγής υπάρχουν, αλλά αυτοί δεν είναι βέβαια οι υπεύθυνοι των παγκοσμίων υποθέσεων.
Όχι. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι βρισκόμαστε αντιμέτωποι με αποφασισμένους, καλά οργανωμένους αντιπάλους που δε νοιάζονται καθόλου για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την κλιματική αλλαγή, και θα μπορούσε πιθανότατα να γελάνε σε κάθε εκφορά του όρου γεωκτονία (geocide). Αυτοί θέλουν μόνο ένα πράγμα: μπίζνες ως συνήθως (business as usual) κι έναν κόσμο στον οποίο μπορούν να κάνουν ατέλειωτα ποσά χρημάτων χρησιμοποιώντας όλους τους διαθέσιμους πόρους, ανεξάρτητα από το κόστος για τη φύση και την ανθρώπινη ζωή. Έως ότου μπορέσουμε να αποδεχτούμε αυτή την πραγματικότητα και να αντιμετωπίσουμε αυτούς τις αντιπάλους, καθώς και τους δημόσιους και ιδιωτικούς οργανισμούς τους οποίους αυτοί υπηρετούν, φοβάμαι ότι δεν έχουμε τελικά καμία ελπίδα για να εμποδίσουμε την γεωκτονία.
Πραγματικοί εχθροί υπάρχουν. Κι αυτοί δεν θ’ αλλάξουν με λογικά επιχειρήματα, προτροπή, προσευχή ή ηθικό παράδειγμα. Το να τους αντιμετωπίσεις γίνεται πιο δύσκολο απ΄το γεγονός ότι αυτοί κατέχουν θέσεις κύρους και ισχύος και μπορούν να εκφοβίσουν όσους προσπαθούν να τους σταματήσουν. Εδώ θα ήταν χρήσιμο να παραθέσουμε τα λόγια του Βρετανού ιστορικού του 19ου αιώνα, του Λόρδου Acton. Αυτός έγραψε το αξέχαστο, «η εξουσία διαφθείρει και η απόλυτη εξουσία διαφθείρει απολύτως», προσθέτοντας ότι «οι μεγάλοι άνδρες είναι σχεδόν πάντα κακοί άνδρες». Η εξουσία διαφθείρει, διότι επιτρέπει σε πρόσωπα, ιδρύματα ή κυβερνήσεις να επιβάλουν τη θέλησή τους και να διαμορφώσουν τον κόσμο έτσι που να ταιριάζει στα άμεσα συμφέροντά τους. Στο παρελθόν, αυτό συχνά γινόταν με πόλεμο και στο σημείο αυτό ένας άλλος μεγάλος στοχαστής του 19ου αιώνα, ο Καρλ φον Κλαούζεβιτς ορίζει τον πόλεμο ως «μια πράξη βίας σκοπεύουσα να αναγκάσει τον αντίπαλο να κάνει το θέλημά μας».
Συνδυάστε Κλαούζεβιτς και Acton, τοποθετήστε τα στον 21ο αιώνα και μπορείτε να ορίσετε τη δύναμη ως την ικανότητα να επιβάλετε τη θέληση οιουδήποτε συστήματος έχει ταχθεί να υπηρετεί ένα ισχυρό πρόσωπο. Σήμερα οι πανίσχυροι, τόσο του δημόσιου όσο και του ιδιωτικού τομέα, ιδιαίτερα στις κυρίαρχες ακόμα δυτικές χώρες, εξυπηρετούν τα συμφέροντα ενός προηγμένου καπιταλιστικού συστήματος μέσα στο οποίο γιγαντιαίες υπερεθνικές εταιρείες αποτελούν τους κυριότερους πολιτικούς παίκτες.
Συχνά, αυτές οι μεγάλες εταιρείες πετρελαίου, φυσικού αερίου ή άνθρακα, καθώς και οι τράπεζές τους είναι πιο πλούσιες και πιο ισχυρές από ό,τι πολλές δεκάδες κρατών. Ο στόχος τους, όπως το θέτει ο Κλαούζεβιτς, είναι να αναγκάσουν όλους τους άλλους να «ικανοποιούν τη θέλησή τους». Οι εταιρείες δεν θέλουν ούτε χρειάζονται να χρησιμοποιούν ανοιχτό πόλεμο ή κτηνώδεις μεθόδους. Είναι στελεχωμένες με ανθρώπους που πληρώνονται εξαιρετικά καλά και απολαμβάνουν εξαιρετικών ανταμοιβών για την εξυπηρέτηση των σκοπών τους. Οποιοσδήποτε αρνείται να θυσιάσει την προσωπική του ηθική, προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος των αυξημένων κερδών και επιρροής, δεν θα παραμείνει στη θέση του για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Αυτά τα στελέχη είναι ευχαριστημένα να ζουν σ’ ένα βραχυπρόθεσμο κόσμο και όλοι μας σήμερα, επίσης, αναγκαζόμαστε να ζούμε σ’ αυτόν, ακόμα κι αν ξέρουμε ότι η μακροπρόθεσμη προοπτική είναι ζωτικής σημασίας για να γίνουν αντιληπτές έννοιες όπως «ανεξέλεγκτη κλιματική αλλαγή» (runaway climate change) ή η γεωκτονία.
Η ηγεσία των μεγάλων εταιριών ορυκτών καυσίμων και των τραπεζών επιλέγεται επειδή είναι διατεθειμένη να θυσιάσει οποιεσδήποτε αξίες χρειαστεί για την επίτευξη του στόχου των αυξημένων κερδών. Κανένας πρόεδρος εταιρείας δεν έχει τη δύναμη να το αλλάξει αυτό. Όλοι γνωρίζουν ότι η ατομικές τους θέσεις εξαρτώνται από την τήρηση των κανόνων. Υπηρετούν τα ιδρύματά τους, τα οποία οι εθνικές μας κυβερνήσεις πολύ συχνά προστατεύουν, διατρέφουν και συχνά υπακούουν. Η αποδοκιμασία, απομάκρυνση και αντικατάσταση ατόμων δεν συνιστά θέμα. Γι΄ αυτούς, δυστυχώς, το μέλλον της ανθρωπότητας και η μοίρα της γης δεν συνιστά επίσης θέμα.
Πρέπει να αγωνιστούμε για να κρατήσουμε τα ορυκτά καύσιμα στο έδαφος και η μόνη δύναμη που μπορεί να συγκρατήσει τις εταιρείες είναι η δύναμη του νόμου. Ο νόμος θα αλλάξει μόνο υπό την επίδραση μιας ισχυρής, καλά οργανωμένης κοινής γνώμης. Χρειαζόμαστε την αφοσίωση όλων των ανθρώπων, περιλαμβανομένων των δικών σας αναγνωστών, για να κινητοποιηθούν να επηρεάσουν την κοινή γνώμη, να δημιουργήσουν πίεση. Χρειαζόμαστε απεγνωσμένα να ασκήσουμε πίεση στις κυβερνήσεις με σκοπό να τις υποχρεώσουμε να ενεργήσουν δυναμικά και να σταθούν όρθιες απέναντι στη δύναμη των Εταιρειών (corporate power).
Ερ. Δηλαδή λέτε περίπου ότι ισχυρότατες οικονομικές δυνάμεις εργάζονται υπέρ της κλιματικής αλλαγής, ή τουλάχιστο για να μην αντιμετωπισθεί.
Απ. Ακριβώς. Δεν θα σας κουράσω τώρα με λεπτομέρειες σχετικά με την ισχύ των μεγαλύτερων και πλουσιότερων εταιρειών στον κόσμο, που είναι αρκετά γνωστές διεθνώς. Θα παρακάμψω επίσης τους τομείς των οδικών και αεροπορικών μεταφορών, καθώς και τις επιχειρήσεις, που βρίσκονται κυρίως στο Νότο και εμπλέκονται στη μαζική αποψίλωση των δασών. Οι εταιρείες που εμπλέκονται μπορεί να είναι δημόσιες ή ιδιωτικές. Θα σας αναφέρω τις λιγότερο γνωστές επιρροές των εταιρειών στην αύξηση της κλιματικής αλλαγής.
Μία τέτοια είναι τα λόμπι. Η εταιρική χρήση των λόμπι έχει αυξηθεί εκθετικά κατά τη διάρκεια των προηγούμενων πολλών δεκαετιών. Τα λόμπι είναι πλέον μια ιδιαίτερα σημαντική, πολλών δισεκατομμυρίων βιομηχανία παροχής υπηρεσιών. Μπορεί κανείς να διακρίνει τρία είδη: Το πρώτο είναι το απλούστερο και πιο απλό: ατομικές επιχειρήσεις που μισθώνουν εσωτερικά (in-house) διαφήμιση, επικοινωνίες και προσωπικό δημόσιων σχέσεων για να παρουσιάσουν το καλύτερο πρόσωπό τους και την άποψή τους όχι μόνο για τη βελτίωση των πωλήσεων, αλλά και για να επηρεάσουν την κοινή γνώμη, τους διαμορφωτές της κοινής γνώμης, τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και την κυβέρνηση.
Ερ. Μπορείτε να μας δώσετε ένα παράδειγμα του πως λειτουργούν;
Απ. Μια τεράστια εταιρεία πετρελαίου όπως η BP αποφασίζει από μόνη της να αλλάξει το σήμα της και να προβληθεί ως «εταιρεία ενέργειας», ακόμη και αν το 98% των δραστηριοτήτων της παραμένουν στα ορυκτά καύσιμα και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας κατέχουν μόνο ένα πολύ μικρό μερίδιο.
Δεύτερο παράδειγμα, πως οι εταιρείες προωθούν την άρνηση της αλλαγής του κλίματος. Η Exxon-Mobil αν και έχει μάθει εδώ και σαράντα περίπου χρόνια, από τους δικούς της επιστήμονες, ότι η κλιματική αλλαγή είναι μια επικίνδυνη πραγματικότητα, έχει ξοδέψει εκατομμύρια για να χρηματοδοτήσει τις ονομαζόμενες «δεξαμενές σκέψης» (think-tanks) και διεφθαρμένους επιστήμονες, των οποίων η μόνη δουλειά είναι να παρέχουν επιχειρήματα και προπαγάνδα, που αποδεικνύουν υποτίθεται πως η κλιματική αλλαγή είναι ανύπαρκτη ή δεν τρέχει τίποτα το ανησυχητικό. Όσο περισσότερους αρνητές της κλιματικής αλλαγής μπορούν να δημιουργήσουν, τόσο περισσότερο μπορούν να παρεμποδίσουν τη νομοθεσία όσον αφορά τον έλεγχο της συμπεριφοράς τους.
Οι λομπίστες γνωρίζουν ότι συνήθως αρκεί το να δημιουργήσεις αμφιβολία και αυτό το έχουν καταφέρει λαμπρά στις Ηνωμένες Πολιτείες. Σε σημείο που, σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, ένα στα τέσσερα άτομα αμφιβάλλει ή αρνείται το γεγονός της κλιματικής αλλαγής. Κανείς ρεπουμπλικάνος υποψήφιος στις πρόσφατες προκριματικές εκλογές, δεν διακινδύνευσε να πει δημόσια ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή- μιλάμε για τη χώρα που όπως γνωρίζετε εκπέμπει τα περισσότερα –κατά κεφαλήν- αέρια του θερμοκηπίου.
Οι εταιρείες αυτές επίσης ανήκουν σε οργανισμούς λόμπι, που καλύπτουν όλη τη βιομηχανία, και των οποίων ο ρόλος είναι να υπερασπίζονται τα συμφέροντα του όλου τομέα, για παράδειγμα, να καταπολεμούν κάθε απόφαση του Οργανισμού Προστασίας Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Πολιτειών ή τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς. Χώρες όπου η βιομηχανία πετρελαίου είναι ένα βασικό μέρος της ίδιας της κυβέρνησης, όπως η Κίνα ή η Σαουδική Αραβία, παρουσιάζουν συγκεκριμένα προβλήματα τα οποία οι πολίτες είναι συνήθως φτωχά εφοδιασμένοι για να τα διαχειριστούν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η μόνη εφικτή στρατηγική είναι να μειωθεί η ζήτηση για ορυκτά καύσιμα συνολικά.
Μια άλλη, ευρύτατα χρησιμοποιούμενη μέθοδος είναι οι επιδοτήσεις. Επ’ αυτών ιδιαίτερα διαφωτιστική είναι μια Έκθεση του 2013 του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου – σημάδι προόδου δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή μέχρι τότε δεν είχε απασχολήσει το ΔΝΤ. Οι επιδοτήσεις για τα ορυκτά καύσιμα είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Μερικοί επιτρέπουν στους καταναλωτές να πληρώνουν λιγότερο από το κόστος της προμήθειας. Άλλοι επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να απαλλαγούν από το κόστος της περιβαλλοντικής ζημιάς που προκαλούν. Οι οικονομολόγοι ονομάζουν αυτές τις ζημιές «εξωτερικότητες», όπως η ρύπανση, η μόλυνση των αποθεμάτων νερού ή ο καθαρισμός των περιοχών εξόρυξης, και οι δαπάνες αυτές πρέπει να καταβάλλονται από τις κυβερνήσεις – ή να μη καταβάλλονται καθόλου, πράγμα που οδηγεί σε υψηλότερες δαπάνες για τη δημόσια υγεία, κ.λπ. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το συνολικό κόστος των επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα ανέρχεται στο εκπληκτικό ποσό των 1.900.000.000.000 $ (χιλίων εννιακοσίων δισεκατομμυρίων δολαρίων). Αν όλες αυτές οι αδικαιολόγητες κυβερνητικές ελεημοσύνες είχαν εξαλειφθεί και οι εταιρείες καλούνταν να πληρώσουν για τις δικές τους εξωτερικότητες, το ΔΝΤ υπολογίζει ότι θα προέκυπτε μείωση κατά 13% στο σύνολο των παγκόσμιων εκπομπών CO2.
Δεν είναι μόνο ότι οι επιδοτήσεις κάνουν τα ορυκτά καύσιμα εξωπραγματικά φθηνά και καθιστούν δυσκολότερο τον ανταγωνισμό για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μειώνουν επίσης τις δημόσιες δαπάνες σε πολύ πιο σημαντικούς στόχους. Σε όλη την υποσαχάρια Αφρική, οι κυβερνήσεις δαπανούν κατά μέσο όρο τρία τοις εκατό των προϋπολογισμών τους για τις επιδοτήσεις, ίδιο ποσό με τις δαπάνες τους για τη δημόσια υγεία. Οι περισσότερες από αυτές τις επιδοτήσεις ωφελούν ανθρώπους που είναι ήδη σε καλύτερη κατάσταση- οι φτωχοί Αφρικανοί δεν έχουν αυτοκίνητα και δεν έχουν καν σύνδεση με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας. Όπως και να το δούμε, επιδοτήσεις για ενέργεια από ορυκτά καύσιμα είναι περιττές, δαπανηρές και επιζήμιες.
Έτσι ένοιωσα ευτυχής σαν έμαθα ότι το Μαρόκο έχει ήδη επιτυχώς σταδιακά καταργήσει όλες τις επιδοτήσεις σε ορυκτά καύσιμα, προκειμένου να επενδύσει σοβαρά σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τι περισσότερο, το έκαναν μέσα σε μόλις 18 μήνες, αποδεικνύοντας ότι μπορείς να κάνεις σημαντικές αλλαγές γρήγορα. Το Μαρόκο πρέπει να να γίνει το μοντέλο για όλες τις χώρες.
Ερ. Πως επηρεάζουν την κλιματική αλλαγή οι υπογραφείσες και υπό διαπραγμάτευση διμερείς και πολυμερείς συνθήκες για το εμπόριο, όπως η CETA ή η ΤΤΙΡ;
Απ. Οι συνθήκες αυτές περιλαμβάνουν πάντα μια ρήτρα που ονομάζεται «Επενδυτής στο Διακανονισμό Κρατικών Διαφορών» (Investor to State Dispute Settlement) ή ISDS που επιτρέπει αλλοδαπούς, και μόνο αλλοδαπούς, εταιρικούς επενδυτές να μηνύσουν και να οδηγήσουν κυρίαρχες κυβερνήσεις μπροστά σε ιδιωτικά διαιτητικά δικαστήρια αποτελούμενα από τρεις ιδιώτες δικηγόρους-διαιτητές για κάθε νέα νομοθεσία που η εταιρεία κρίνει ότι μπορεί να βλάψει το παρόντα ή ακόμη και τα μελλοντικά κέρδη της. Για παράδειγμα, κατάργηση των επιδοτήσεων θα έπρεπε σίγουρα να θεωρηθεί ως απειλή και οι ξένες εταιρείες που τις λαμβάνουν θα μπορούσαν αναμφίβολα να μηνύσουν την κυβέρνηση.
Ερ. Έχουμε τέτοιες περιπτώσεις στην πράξη;
Απ. Βεβαίως. Η Occidental Petroleum μήνυσε τον Ισημερινό και κέρδισε, γιατί αρνείται να επιτρέψει γεωτρήσεις σε μια οικολογικά προστατευόμενη περιοχή. Το διαιτητικό δικαστήριο αποφάσισε υπέρ της Occidental αποζημίωση 1,7 δισεκ. $. Η εταιρεία Lone Pine μήνυσε την επαρχία του Κεμπέκ διεκδικώντας 250 εκατομμύρια $, επειδή αρνήθηκε άδεια για fracking (σ.σ. τεχνική εξαγωγής πετρελαίου ή αερίου με τη δημιουργία ρωγμών σε βράχους ή πετρώματα μέσω της χρήσης πεπιεσμένου υγρού στο υπέδαφος) στη λεκάνη του ποταμού του Αγίου Λαυρεντίου. Από τη στιγμή που ο Πρόεδρος Ομπάμα άσκησε βέτο για τον αγωγό Keystone που προορίζονταν να μεταφέρει ιδιαίτερα βρώμικο tar-sands πετρέλαιο από την Αλμπέρτα του Καναδά στον Κόλπο του Μεξικού, η καναδική εταιρεία TransCanada έκανε μήνυση εναντίον των ΗΠΑ ζητώντας 15 δισεκατομμύρια $. Συχνά είναι αρκετό το να επισείσεις την απειλή για ISDS νομική δράση προκειμένου να κάνεις μια χώρα να σκεφτεί δύο φορές πριν την ψήφιση ενός νόμου για την προστασία των ανθρώπων της ή του περιβάλλοντος. Μια κυβέρνηση μπορεί να «κερδίσει» υπόθεση εναντίον εταιρείας- αυτό έχει συμβεί στο 35% των περιπτώσεων μέχρι σήμερα – αλλά δεν μπορεί ποτέ πραγματικά να κερδίσει επειδή έχει υπογράψει τη συνθήκη, δεν μπορεί να αρνηθεί τη νομική αγωγή και τα κόστη της ιδιωτικής διαιτησίας που ανέρχονται σε εκατομμύρια δολάρια. Οι εταιρείας υπηρεσιών ορυκτών καυσίμων και πετρελαίου μπορούν επίσης να μηνύσουν μια κυβέρνηση, με σκοπό να τρομάξουν τους άλλους από το να κάνουν οποιεσδήποτε παρόμοιες αλλαγές.
Ερ. Και που μπορούμε να ελπίσουμε;
Απ. Ελπίζω ότι όλο και μεγαλύτερος αριθμός ανθρώπων θα αντιληφθούν ότι μια κατάληψη των δημόσιων και διεθνών αρχών από τις Εταιρείες (Corporate Capture) βρίσκεται σε εξέλιξη και θα έχει θανάσιμη συμβολή στη γεωκτονία. Πρέπει να αναγκάσουμε τις υπάρχουσες δομές προώθησης των ορυκτών καυσίμων να αλλάξουν ή να εξαφανιστούν.
Ερώτ. Είστε αισιόδοξη;
Απάντ. Με ρωτάνε συχνά αν είμαι αισιόδοξη ή απαισιόδοξη. Δεν είμαι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Δεν γνωρίζω το μέλλον. Αλλά ελπίζω. Πιστεύω ότι έχουμε ακόμα μια ευκαιρία. Ότι τα ανθρώπινα όντα μπορούν ακόμα να ξεπεράσουν τόσο τρομακτικές απειλές όπως η γεωκτονία. Πολλούς ανθρώπους τους κινητοποιούν σε δράση οι ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα, άλλους οι θρησκευτικοί ηγέτες. Σημασία έχει να κάνει ο καθένας ότι μπορεί.
Δημοσιεύτηκε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, στις 25.1.2017