Όποιος έχει στο οικογενειακό του περιβάλλον άνθρωπο που πάσχει από άνοια, είναι πολύ φυσιολογικό να ανησυχεί: “Υπάρχει περίπτωση να πάθω κι εγώ άνοια;”
Σίγουρα, εδώ προκύπτει ένα σοβαρό ζήτημα και η αυθόρμητη απάντηση “Μάλλον όχι!” δεν είναι απόλυτα ειλικρινής. Τα πράγματα είναι πολύ πιο σύνθετα.
Εάν έχετε μια παρόμοια ανησυχία, δείτε ποια είναι – τα μέχρι σήμερα – επιστημονικά δεδομένα, σύμφωνα με τον καθηγητή εξελικτικής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Glamorgan στο Wales, Ian Stuart-Hamilton.
Υπάρχει γενετική προδιάθεση στην άνοια;
Πρώτο ζήτημα είναι αυτό της γενετικής προδιάθεσης. Δηλαδή, εάν ένας γονέας ή αδελφός σας πάσχει από άνοια, σημαίνει απαραίτητα ότι θα εκδηλώσετε κι εσείς την ασθένεια; Ευτυχώς η απάντηση σ'αυτό το ερώτημα είναι κατηγορηματική: “Οχι. Δεν είναι σίγουρο ότι θα νοσήσετε κι εσείς”.
Υπάρχουν, όμως, κάποιες σπάνιες περιπτώσεις, όπου οι πιθανότητες αυξάνονται: Όταν, για παράδειγμα, ένας γονέας εμφανίσει άνοια πριν από τα εξήντα. Η πρόωρη εμφάνιση άνοιας αυτού του τύπου, είναι μεν σπάνια (αντιπροσωπεύει περίπου το 2% όλων των περιπτώσεων άνοιας), ωστόσο, κρύβει έναν αυξημένο κίνδυνο για το παιδί να αναπτύξει άνοια, αλλά και πάλι, παραμένει μια πιθανότητα και όχι βεβαιότητα, λένε οι ειδικοί: “Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων άνοιας, η κληρονομική προδιάθεση δεν είναι σίγουρο ότι θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο. Για παράδειγμα, στα ομοζυγωτικά δίδυμα που έχουν πανομοιότυπα γονίδια, εάν το ένα από τα δύο αναπτύξει άνοια, δεν σημαίνει ότι θα αναπτύξει και το άλλο”, υποστηρίζει ο καθηγητής I.Hamilton.
Άνοια σημαίνει απαραίτητα πλήρη απώλεια νόησης και μνήμης;
Σίγουρα οι πιθανότητες εκδήλωσης άνοιας αυξάνονται καθώς μεγαλώνουμε, ενώ οι μελέτες υποστηρίζουν, ότι από την ηλικία των 60 και μετά, οι πιθανότητες αυτές διπλασιάζονται, ανά πέντε χρόνια ζωής. Αν δηλαδή ζήσει κάποιος μέχρι τα 90 του χρόνια, τότε σίγουρα θα είναι ο 1 στους 4 “τυχερούς” που - κατά πάσα πιθανότητα - θα έχουν αναπτύξει άνοια, σ'αυτήν την ηλικία.
Ο καθηγητής I. Hamilton εξηγεί: “Μπορεί αυτά τα στοιχεία να είναι αποκαρδιωτικά, ωστόσο, οφείλουμε να δούμε την κατάσταση μέσα από μία προοπτική. Η δήλωση ότι κάποιος «πάσχει από άνοια» μπορεί να είναι παραπλανητική. Είναι γεγονός ότι η νόσος σε τελικό στάδιο εμφανίζει σημάδια καθολικής διανοητικής εκφύλισης κι αυτό είναι κυρίως που μας απασχολεί και μας τρομάζει όταν σκεφτόμαστε ή μιλάμε για την άνοια. Ωστόσο, τα συμπτώματα στα πρώτα στάδια (που μπορεί να είναι εμφανή μόνο σε κάποιον ειδικό), ένας στενός συγγενής που βρίσκεται καθημερινά στο πλευρό ανθρώπου που πάσχει από άνοια, μπορεί καν να μην τα παρατηρήσει, ή τα συμπτώματα να είναι τόσο ήπια, που κάποιος να τα ερμηνεύει ως φυσιολογικά συμπτώματα νοητικής έκπτωσης του γήρατος”, λέει ο καθηγητής.
Πολλοί άνθρωποι, λοιπόν, μπορεί να μην εμφανίσουν έντονα συμπτώματα και να παραμείνουν σε μια πιο ήπια πορεία μέχρι να πεθάνουν, έτσι δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι η ύπαρξη της άνοιας σημαίνει απαραίτητα ότι κάποιος θα καταλήξει αναπόφευκτα έγκλειστος στο σπίτι του ή στην ψυχιατρική και γηριατρική πτέρυγα κάποιας κλινικής ή ιδρύματος. Με λίγα λόγια, αν ανήκετε σ'αυτήν την μειοψηφία που μπορεί κάποια στιγμή να εμφανίσει άνοια, δεν είναι σίγουρο ότι θα υπάρξει και απαραίτητα μια ραγδαία πτωτική πορεία.
Παράγοντες εμφάνισης της άνοιας
Παρ 'όλα αυτά, δεν μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι υπάρχει πράγματι σοβαρό ζήτημα σχετικά με την άνοια, και εάν δεν βρεθεί οριστική θεραπεία για την ασθένεια, η άνοια θα συνεχίσει να είναι μία ανεπιθύμητη και τρομακτική πιθανότητα για τον σύγχρονο άνθρωπο. Υπάρχουν, λοιπόν, πράγματα που μπορεί να κάνει κανείς για να μειώσει τις πιθανότητες να προσβληθεί από άνοια; Η απάντηση είναι ότι: “Υπάρχουν μέτρα πρόληψης για την άνοια, όμως, υπάρχουν και παράμετροι που ξεφεύγουν από τον έλεγχό μας. Συχνά οι άνθρωποι εκπλήσσονται όταν μαθαίνουν ότι η “άνοια” είναι ένας γενικός όρος που περιλαμβάνει 50 διαφορετικές ασθένειες με διαφορετικά συμπτώματα”, λέει ο καθηγητής.
Ορισμένες μορφές άνοιας, για παράδειγμα, έχει αποδειχθεί ότι προκαλούνται από την έκθεση σε κάποιες τοξίνες. Κάποιες από αυτές τις τοξίνες, έχουν πλέον εξαφανιστεί στην εποχή μας. Για παράδειγμα, η έκθεση σε κάποιες χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνταν κατά τον 19ο αιώνα για την κατασκευή καπέλων, είχαν οδηγήσει σε έξαρση ενός τύπου άνοιας, κυρίως μεταξύ των εργαζομένων σε συγκεκριμένο εργοστάσιο κατασκευής καπέλων. (Από εκεί προέκυψε και η έκφραση: “Μad as a Ηatter” , δηλαδή “τρελός σαν καπελάς”). Οταν ψηφίστηκαν αυστηροί νόμοι και απαγορεύτηκε η χρήση αυτής της ουσίας στην εργοστασιακή παραγωγή, αυτό το είδος άνοιας εξαφανίστηκε, οπότε αν δεν προτίθεστε να κάνετε κάποια περίεργη ... ιστορική αναπαράσταση των συνθηκών εργασίας κατά τον 19ο αιώνα, τότε δεν κινδυνεύσετε από αυτό το είδος της άνοιας.
Άλλες μορφές άνοιας φαίνεται ότι σχετίζονται με την υπέρταση. Ως εκ τούτου, όλες οι συμβουλές που μπορεί να σας δώσει ο γιατρός σας για διατήρηση χαμηλού σωματικού βάρους, υγιεινή διατροφή και άσκηση, σίγουρα μπορούν να σας βοηθήσουν. Ομως, όπως λέει ο καθηγητής Ian Stuart-Hamilton “Σε όλα τα υπόλοιπα είδη άνοιας, η αιτιολογία δεν είναι ακόμα γνωστή. Υπάρχουν κάποιες θεωρίες για τα πράιονς-prions (απίστευτα μικροσκοπικούς οργανισμούς, που μπροστά τους οι ιοί φαίνονται τεράστιοι), ή θα μπορούσε να ευθύνεται και κάποιος άλλος περιβαλλοντικός παράγοντας, τον οποίο ακόμα δεν γνωρίζουμε. Αυτό που ξέρουμε μέχρι στιγμής με βεβαιότητα, είναι ότι υπάρχουν άτομα με συγκεκριμένους γονότυπους, που πράγματι αντιμετωπίζουν αυξημένο κίνδυνο να προσβληθούν από συγκεκριμένα είδη άνοιας, ότι η υπέρταση είναι σημαντικός παράγοντας και ότι οι ηλικιωμένοι είναι υψηλού κινδύνου”.
Αλλά ακόμα και σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, δεν υπάρχει βεβαιότητα εμφάνισης της άνοιας, παρά μόνο αύξηση των πιθανοτήτων. Ως εκ τούτου, μάλλον τελικά, οι πιθανότητες εμφάνισης άνοιας σε κάποιον άνθρωπο φαίνεται να είναι καθαρά... θέμα τύχης και πιθανοτήτων.
Μπορεί κανείς να προλάβει την εμφάνιση της άνοιας;
Φαίνεται από μελέτες, ότι η ενεργή πνευματική ζωή μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες εμφάνισης των συμπτωμάτων της άνοιας, αλλά δεν είναι σίγουρο εάν κάτι τέτοιο, πράγματι θα εμποδίσει την άνοια να εκδηλωθεί ή εάν, το να είναι κανείς υπερδραστήριος εγκεφαλικά, θα τον βοηθήσει να καθυστερήσει την εκδήλωση των συμπτωμάτων για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Έτσι, λέει ο καθηγητής Hamilton: “Συνοπτικά η άνοια δεν εμφανίζεται σε κάποιους ανθρώπους με μοιραίο ή αναπόφευκτο τρόπο ή επειδή μπορεί κάποιος συγγενής να έχει νοσήσει από την ασθένεια. Εάν, όμως, τελικά νοσήσετε από άνοια κάποια στιγμή, οι πιθανότητες είναι μεγαλύτερες να χάσετε τη ζωή σας σε μεγάλη ηλικία, από κάποια άλλη αιτία και πολύ πριν τα συμπτώματα της άνοιας γίνουν έντονα”.
Εάν, λοιπόν, ακολουθείτε έναν υγιεινό τρόπο ζωής, ο οποίος θα περιλαμβάνει και πνευματική διέγερση, θα μπορούσατε ίσως να σας βοηθηθείτε στο πρόβλημα της διατήρησης της πνευματικής σας διαύγειας. Κι εάν παρ'όλα αυτά, όλα τα παραπάνω εξακολουθούν να σας είναι πολύ δυσάρεστα, τότε χαμογελάστε - είναι πιο πιθανόν να χάσετε τη ζωή σας σε μεγάλη ηλικία...από άλλη ασθένεια!
Γιάννα Σουλάκη